Kinezyterapia – co to jest? Wskazania do leczenia ruchem

Czym jest kinezyterapia i na czym polega?

Kinezyterapia (gr. kinesis – ruch) należy do jednego z rodzajów rehabilitacji medycznej. Nazywana jest również gimnastyką leczniczą, rehabilitacją ruchową lub ćwiczeniami usprawniającymi. Leczenie ruchem było stosowane już w starożytnym Egipcie, Indiach, Grecji i Chinach, gdzie powstały pierwsze systemy ćwiczeń. Hipokrates, nazywany ojcem medycyny, ogłosił, że wiedza medyczna opiera się na dwóch filarach, którymi są dietetyka i właśnie ćwiczenia fizyczne. Kinezyterapia pod okiem fizjoterapeuty jest więc nieodłącznym elementem leczenia wielu chorób, nie tylko tych związanych z układem ruchu.

Z definicji kinezyterapia to zbiór środków, działań i ćwiczeń stosowanych w celu osiągnięcia maksymalnego efektu terapeutycznego. Może być stosowana jako jedyna metoda leczenia chorób układu ruchu, ale również jako uzupełnienie terapii – zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu leczenia podstawowego. Aby osiągnąć jak najlepszy rezultat często łączona jest z innymi metodami stosowanymi w rehabilitacji. Wszystko zależne jest od charakteru problemu zdrowotnego oraz planu terapii.

Kinezyterapia – cele

Głównym i podstawowym zadaniem kinezyterapii jest maksymalne usunięcie schorzenia lub uzyskanie znacznej poprawy sprawności utraconej funkcji. W zależności od schorzenia jest to zapobieganie ograniczeniom ruchomości w stawach, obrzękom, osłabieniu mięśni i ich zanikom. Kinezyterapia ma na celu również przywrócenie utraconej prawidłowej ruchomości w stawach, poprawę koordynacji i równowagi oraz korekcję wad postawy ciała. Co więcej, wykonywanie tego typu ćwiczeń pobudza czynność układu nerwowego, poprawia ogólną sprawność i zabezpiecza przed wykształceniem nieprawidłowych stereotypów ruchowych.

Kinezyterapia – efekty

• Poprawa zakresu ruchu;
• Zmniejszenie dolegliwości bólowych;
• Zmniejszenie nadmiernego napięcia mięśni, zwiększenie ich wytrzymałości;
• Poprawa wydolności układu oddechowego i sercowo-naczyniowego;
• Normalizacja ciśnienia tętniczego krwi;
• Przyśpieszenie przemiany materii i usprawnienie pracy układu trawiennego;
• Podwyższenie poziomu endorfin, obniżenie napięcia i stresu;
• Hamowanie odruchów patologicznych.

Rodzaje i metody kinezyterapii

Metody kinezyterapeutyczne można podzielić na dwa typy – tradycyjne oraz specjalne. W kinezyterapii tradycyjnej stosowane są ćwiczenia zarówno o działaniu miejscowym, jak i ogólnousprawniającym. Kinezyterapia ogólna to ćwiczenia całego ciała, części ciała nieobjętych chorobą, zaś miejscowa to wszystkie oddziaływania dotyczące bezpośrednio narządu, obszaru lub części ciała zmienionej chorobowo. Co więcej, kinezyterapia ogólnoustrojowa wpływa na poprawę wydolności układu oddechowego oraz sercowo-naczyniowego.

Kinezyterapia miejscowa

Ćwiczenia specjalne wchodzące w skład kinezyterapii miejscowej to:

• Ćwiczenia bierne – ćwiczenia nie wymagające czynnego udziału pacjenta, wykonywane jedynie przez fizjoterapeutę lub aparat CPM (Continuous Passive Motion – ciągły bierny ruch). Stanowią podstawowy typ ćwiczeń, kiedy pacjent nie jest w stanie samodzielnie wykonać danego ruchu, np. w niedowładach lub napięciach spastycznych mięśni szkieletowych;
• Ćwiczenia czynne (z oporem lub wolne) – stosowane u pacjentów zdolnych do samodzielnej kontroli napięcia mięśniowego w celu wzmocnienia osłabionych grup mięśni i zwiększenia zakresu ruchu;
• Ćwiczenia czynno-bierne – pacjent rozluźnia mięśnie, zaś ruch wykonywany jest biernie. Wskazaniem do tego typu ćwiczeń są stany po zabiegach rekonstrukcyjnych narządów ruchu, choroby reumatyczne oraz nadmierne napięcie mięśni spowodowane np. unieruchomieniem;
• Ćwiczenia izometryczne – obejmujące czynne napinanie mięśni bez zmiany ich długości;
• Ćwiczenia w odciążeniu – bazują na kontroli napięcia mięśniowego przez osobę ćwiczącą;
• Ćwiczenia samowspomagające – pacjent kończyną zdrową wspomaga pracę kończyny chorej. Wykonywane najczęściej u pacjentów przewlekle chorych;
• Ćwiczenia prowadzone;
• Ćwiczenia synergistyczne – polegające na aktywizowaniu chorej części ciała poprzez pracę silniejszymi odcinkami ciała;
• Ćwiczenia oddechowe – mają zastosowanie w rehabilitacji osób po urazach klatki piersiowej lub chorujących na dolegliwości związane z układem oddechowym;
• Ćwiczenia relaksacyjne – stosowane u pacjentów w stanie dużego stresu lub dużego pobudzenia. Działają relaksująco i oddziałują głównie na sferę psychiczną;
• Wyciągi – zmniejszają kompresję tkanek miękkich, działają przeciwbólowo, rozciągają struktury stawowe i mięśniowe;
• Pionizacja i nauka chodzenia;

Kinezyterapia ogólna:

• Ćwiczenia ogólnokondycyjne;
• Ćwiczenia gimnastyki porannej;
• Ćwiczenia w wodzie;
• Sport pacjentów z niepełnosprawnością;

Techniki kinezyterapeutyczne

Techniki kinezyterapeutyczne to powtarzalne schematy działania opracowane przez wybitnych naukowców, stosowane z powodzeniem na całym świecie. Do najbardziej popularnych metod kinezyterapeutycznych zaliczane są:

• PNF (Proprioceptiv Neuromuscular Facilitation) – wspomaga leczenie schorzeń układu kostno-mięśniowego, wspiera układ nerwowy. Stosowana m.in. w leczeniu wad postawy, kontuzji kończyn, stanach po urazach kości i amputacjach;
• Metoda McKenziego – dedykowana osobom cierpiącym na schorzenia kręgosłupa. Pomocna w leczeniu bóli karku czy problemach dotyczących korzenia nerwowego;
• NDT – Bobath – stosowana głównie u chorych po przebytym udarze mózgu, w terapii niemowląt i dzieci;
• Kinesiology Taping (plastrowanie) – rozluźnia nadmiernie napięte mięśnie, wspomaga działanie stawów, zmniejsza ból, poprawia przepływ krwi i limfy w tkance podskórnej. Ma zastosowanie w rehabilitacji zespołów i stanów bólowych;
• PIR – technika tzw. energizacji mięśni mająca na celu likwidację nadmiernego napięcia.

Zastosowania kinezyterapii

Kinezyterapia stosowana jest w wielu często spotykanych schorzeniach. Największą grupą stanowią pacjenci ze schorzeniami narządu ruchu. Mowa tutaj o wadach postawy, chorobach zwyrodnieniowych stawów, zespołach bólowych kręgosłupa oraz dysfunkcjach kończyn doznanych w czasie uprawiania sportów.

Rehabilitacja ruchowa pomocna będzie również w chorobach reumatycznych (takich jak np. reumatoidalne zapalenie stawów), po zabiegach chirurgicznych, udarze mózgu, zawale serca, jak również w przypadku ciężarnych przed porodem. Leczenie ruchem jest również szeroko stosowane w neurologii. Fizjoterapia jest niezbędna w przypadku np. uszkodzenia rdzenia kręgowego i dysfunkcji nerwów obwodowych. Ruch wyzwala widoczne zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym i może widocznie zmniejszyć zmiany wywołane chorobą. Z tego powodu kinezyterapia zalecana jest również pacjentom z chorobą Parkinsona, stwardnieniem rozsianym i ataksją. Takie specjalistyczne ćwiczenia nie tylko usprawniają i przygotowują do życia z chorobą, ale również poprawiają ogólny stan zdrowia. Kinezyterapia stanowi również istotny element rehabilitacji w przypadku choroby nowotworowej. Pomaga kobietom po przebytej mastektomii i obrzękom kończyny górnej będącymi jej następstwami.

Kinezyterapia – przeciwwskazania

O rozpoczęciu kinezyterapii zawsze powinien decydować specjalista, ponieważ nieodpowiednio prowadzone przez pacjenta ćwiczenia, bez nadzoru fizjoterapeuty, mogą przynieść efekt odwrotny od oczekiwanego. Ćwiczenia oporowe nie mogą być stosowane u osób z osteoporozą, a ćwiczenia bierne przy zatorach lub zakrzepach.

Do ogólnych przeciwwskazań do jakiegokolwiek wykonywania ćwiczeń zaliczane są:

• stany gorączkowe;
• ciężki stan ogólny pacjenta;
• niewydolność układu oddechowego;
• ostre stany zapalne stawu;
• świeże blizny i rany.