Potworniak jajnika – objawy, badania, leczenie, rokowanie

Co to jest potworniak?

Potworniak (łac. teratoma) należy do grupy nowotworów germinalnych jajnika. Oznacza to, że rozwija się z pierwotnych komórek płciowych (gonocytów), a następnie różnicuje się w tkanki płodowe o różnym stopniu zaawansowania i dojrzałości. Guz ten dotyczy głównie młodych kobiet, średnio między 20. a 30 rokiem życia.

Potworniak częściej występuje w prawym jajniku, niemniej jednak w 20% przypadków może rozwinąć się obustronnie. Z reguły występują zmiany łagodne o budowie torbielowatej. Złośliwe potworniaki występują rzadko. Ze względu na stopień dojrzałości tkanek płodowych budujących nowotwór wyróżniamy potworniaki dojrzałe oraz niedojrzałe.

Potworniak dojrzały

Potworniak dojrzały (łac. teratoma maturum) jest najczęstszym typem potworniaka. Prawie zawsze jest zmianą łagodną o budowie torbielowatej – torbielą skórzastą jajnika (dermoidalną). Guz osiąga zazwyczaj wielkość do 10 cm. Tylko co dziesiąty przypadek występuje u kobiet po menopauzie. Potworniak dojrzały charakteryzuje się wysokim stopniem zróżnicowania komórek, które go tworzą. W jego wnętrzu często udaje się odnaleźć takie struktury, jak masy łoju ze splątanymi włosami, a czasem nawet wyniosłości z wyrastającymi zębami.

Niekiedy również występuje zdeformowana tkanka chrzęstna lub kostna. Istnieją też potworniaki dojrzałe o litej budowie, występują one jednak o wiele rzadziej niż formy torbielowate. Wiążą się one z większym prawdopodobieństwem przemiany złośliwej.

To też może Cię zainteresować: Płód w płodzie – co to jest?

Potworniak niedojrzały

Potworniak niedojrzały (łac. teratoma immaturum) występuje o wiele rzadziej niż potworniak dojrzały. Spotyka się go głównie u dziewcząt, ok. 18 r.ż. Jest to na ogół nowotwór złośliwy o litej strukturze. Budują go komórki, które w odróżnieniu od potworniaka dojrzałego, charakteryzują się skrajnie niskim zróżnicowaniem. W jego wnętrzu rzadko stwierdza się włosy czy łój, mogą za to występować ogniska martwicy.

Stopień złośliwości potworniaka jajnika jest tym wyższy, im niższa jest dojrzałość tworzących go komórek. Dla określenia rokowania bardzo ważne jest też określenie czy w guzie obecne są komórki niezróżnicowanej tkanki nerwowej, gdyż często warunkują one agresywność nowotworu oraz mają zdolność do dawania przerzutów odległych.

Objawy pierwotniaka jajnika

Potworniaki na jajniku często nie dają żadnych dolegliwości i są przypadkowym znaleziskiem podczas wykonywania USG przezpochwowego w trakcie wizyty u ginekologa. Niekiedy obecność zmiany powoduje problemy z zajściem w ciążę. Wraz z upływem czasu guzy mają tendencję do zwiększania swoich wymiarów, co może stać się przyczyną nieswoistych dolegliwości, takich jak:

• dyskomfort w obrębie podbrzusza,
• pobolewania jamy brzusznej,
• nudności, zgaga,
• krwawienia międzymiesiączkowe (rzadko),
• ból pleców (bardzo rzadko).

W momencie skrętu szypuły torbieli mogą wystąpić objawy tzw. ostrego brzucha, czyli:

• ostry ból brzucha,
• tkliwość uciskowa brzucha,
• deskowate napięcie mięśni brzucha,
• podwyższona temperatura ciała, dreszcze,
• nudności i wymioty.

Czytaj również: Skręt jajnika – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Potworniak jajnika – wykrywanie

Podejrzenie obecności guza przydatków może być wysunięte podczas wykonywania USG miednicy lub USG przezpochwowego. Badanie to wykazuje wysoką czułość w wykrywaniu zmian torbielowatych jajników będących później diagnozowanych jako potworniaki. Niektóre ze zmian mogą zawierać zwapnienia odpowiadające zawartości zębów, które są wykrywane w RTG jamy brzusznej.

Niekiedy zdarza się, że potworniak jajnika jest znaleziskiem przypadkowym w trakcie wykonywania operacji przeprowadzanej z innego powodu, np. podczas usuwania wyrostka robaczkowego. Następnym krokiem jest chirurgiczne usunięcie zmiany wraz z przeprowadzeniem śródoperacyjnego badania histopatologicznego. Jego wynik upoważnia do pewnego rozpoznania potworniaka. Dodatkowo, jeśli lekarz patomorfolog rozpozna potworniaka niedojrzałego, ginekolog rozszerza zakres zabiegu o usunięcie okolicznych węzłów chłonnych, które powinny zostać przebadane pod względem istnienia przerzutów.

Potworniak jajnika – leczenie

Jak już wspomniano wcześniej, postępowaniem z wyboru w leczeniu potworniaków jajnika jest chirurgiczne usunięcie zmiany. Zabieg można wykonać techniką laparoskopową lub poprzez wykonanie klasycznej laparotomii. Pierwsza metoda wydaje się być preferowanym sposobem leczenia, gdyż rekonwalescencja przebiega szybciej, a zabieg jest o wiele krótszy niż w przypadku tradycyjnej operacji.

W trakcie zabiegu może dojść do rzadkich powikłań, np. pęknięcia cysty i wylania się jej zawartości do jamy brzusznej, co może dać objawy chemicznego zapalenia otrzewnej.

Jeśli śródoperacyjne badanie histopatologiczne wykazało obecność potworniaka dojrzałego, po usunięciu guza dalsze leczenie nie jest wymagane. Konieczne jest natomiast rutynowe wykonywanie kontrolnego badania USG przezpochwowego podczas wizyt u ginekologa ze względu na skłonność potworniaków do dawania wznów w miejscu po ich wycięciu.

Stwierdzenie obecności potworniaka niedojrzałego wymaga jednostronnego usunięcia jajnika, a w przypadku kobiet po menopauzie leczenie operacyjne polega na całkowitym brzusznym wycięciu macicy wraz z przydatkami. Leczeniem uzupełniającym jest chemioterapia wielolekowa. Radioterapia nie jest rutynowo stosowana.

Potworniak jajnika – rokowanie

Potworniak dojrzały prawie zawsze jest guzem łagodnym, jednak 1-2% guzów może ulegać przemianie złośliwej. W ich obrębie spotykane są wtedy komórki raka płaskonabłonkowego. Transformacja złośliwa częściej dotyczy kobiet, u których potworniak dojrzały ujawnił się w wieku okołomenopauzalnym.

Rokowanie w potworniaku niedojrzałym jest na ogół bardziej poważne. Nowotwór ten najczęściej przerzutuje do otrzewnej, rzadziej do zaotrzewnowych węzłów chłonnych. Najbardziej istotnym czynnikiem rokowniczym, jak już wcześniej podkreślono, jest stopień złośliwości zmian, który zależy od stopnia zróżnicowania i dojrzałości komórkowej. Prognoza w wyższych stadiach zaawansowania choroby uległa znacznemu polepszeniu z chwilą zastosowania chemioterapii wielolekowej. Bardzo ważne jest określenie stopnia zaawansowania klinicznego choroby oraz masy guza w chwili rozpoznania. Statystyczne wskaźniki przeżywalności 5-letniej we wszystkich stadiach zaawansowania wahają się w okolicach 70-80 %.