Żywienie pozajelitowe – wskazania, przebieg, preparaty, powikłania

Żywienie pozajelitowe – na czym polega?

Żywienie pozajelitowe nazywane jest też żywieniem dożylnym oraz parenteralnym. Żywienie parenteralne to sposób podawania wszystkich składników odżywczych oraz wody bezpośrednio do krwi z pominięciem przewodu pokarmowego. Karmienie pozajelitowe obejmuje dostarczanie białka, tłuszczu, węglowodanów, elektrolitów, pierwiastków śladowych i witamin w specjalnych mieszankach przygotowywanych zgodnie z zapotrzebowaniem organizmu pacjenta według wytycznych lekarza prowadzącego. Mieszanki podaje się prosto do krwiobiegu (żywienie kroplówką), najczęściej poprzez cewnik umieszczony na stałe na klatce piersiowej założony do żyły głównej, z której krew płynie bezpośrednio do serca.

Drugi sposób podawania pokarmu pozajelitowo polega na wkraplaniu go do żył obwodowych za pomocą wenflonu. Metoda ta jest stosowana krótkotrwale i niesie ryzyko zapalenia żył. Żywienie pozajelitowe umożliwia pacjentom długie życie i normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Staje się integralnym elementem życia osób, które nie mogą przyjmować jedzenia poprzez przewód pokarmowy. Metoda ta znajduje zastosowanie zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Żywienie pozajelitowe dzieci zapewnia im prawidłowy wzrost i rozwój.

Przeczytaj też: Bulimia – przyczyny, objawy, leczenie

Jakie są wskazania do żywienia pozajelitowego?

Żywienie parenteralne stosuje się, gdy wchłanianie składników pokarmowych z przewodu pokarmowego jest niewystarczające lub całkowicie niemożliwe. W wielu przypadkach jest to jedyny sposób na uchronienie pacjenta przed śmiercią głodową. Żywienie pozajelitowe wprowadza się w:

• w rozległych oparzeniach, szczególnie gdy dotyczą przewodu pokarmowego,
• u dzieci z wadami wrodzonymi układu pokarmowego oraz u wcześniaków, u których przewód pokarmowy nie jest wystarczająco rozwinięty,
• w okresie chemioterapii i radioterapii (w niektórych przypadkach),
• w śpiączce i innych przypadkach pozostawania przez dłuższy czas w stanie utraty świadomości,
• w niedrożności przewodu pokarmowego, w przetokach przewodu pokarmowego,
• w okresie okołooperacyjnym u chorych niedożywionych lub wyniszczonych,

Karmienie dożylne wdraża się ponadto w zespole jelita krótkiego (po usunięciu fragmentów jelita), w zaburzeniach wchłaniania jelitowego, w chorobie Leśniowskiego-Crohna, także w ostrym zapaleniu trzustki. Niekiedy pozajelitowo żywi się osoby w ciężkich stanach anoreksji i bulimii.

Żywienie pozajelitowe a żywienie enteralne

Żywienie pozajelitowe i enteralne to dwa zupełnie odmienne sposoby postępowania leczniczego stosowane w innych chorobach. W żywieniu pozajelitowym (parenetralnym) składniki odżywcze podaje się do krwi z pominięciem przewodu pokarmowego, natomiast w żywieniu enetralnym (dojelitowym) bezpośrednio do żołądka lub do jelit. Gdy taki sposób karmienia jest wymagany na krótko, stosuje się żywienie przez zgłębnik założony przez nos. W sytuacji, gdy żywienie dojelitowe konieczne jest przez miesiące i lata, stosuje się karmienie przez PEG – przetokę odżywczą umieszczoną w otworze w jamie brzusznej.

Karmienie dojelitowe jest wykorzystywane przy:

• nowotworach nosa, gardła i krtani,
• chorobach neurologicznych wywołujących zaburzenia połykania (dysfagią),
• innych chorobach, np. AIDS, mukowiscydozie, operacjach odtwórczych okolicy twarzy.

Żywienie parenteralne – preparaty do odżywiania

Mieszanki do żywienia pozajelitowego są złożone ze specjalnie przygotowanych składników możliwych do wprowadzania bezpośrednio do krwi, które pokrywają zapotrzebowanie organizmu. Zawierają one węglowodany, tłuszcze w postaci emulsji, aminokwasy, wodę, elektrolity, pierwiastki śladowe i witaminy. Węglowodany powinny pokrywać 60–80 proc. zapotrzebowania organizmu na energię, a tłuszcze – 20–40 proc. Aminokwasów nie uwzględnia się w puli energii, gdyż mają być wykorzystywane do celów budulcowych.

Węglowodany podaje się najczęściej w postaci roztworów glukozy. Tłuszcze w mieszance to tłuszcze nienasycone pozyskiwane z olejów roślinnych i rybich, aminokwasy natomiast są pozyskiwane syntetycznie. Karmienie pozajelitowe obejmuje również dostarczanie sodu, potasu, wapnia, magnezu i fosforu (w postaci ich soli), żelaza, cynku, miedzi, manganu, molibdenu, selenu, chromu, fluoru i jodu oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczu i w wodzie. Preparaty do żywienia pozajelitowego muszą być jałowe i przygotowywane w sterylnych warunkach, aby minimalizować ryzyko infekcji.

Jak wygląda żywienie pozajelitowe w domu?

Pacjenci karmieni pozajelitowo nie są skazani na pobyt w szpitalu przez całe życie. Prowadzą oni żywienie pozajelitowe w warunkach domowych. W tym celu muszą przejść szczegółowe przeszkolenie dotyczące samodzielnego sporządzania mieszanek, ich podawania i postępowania z cewnikiem. Duży nacisk kładzie się na znaczenie czystości i sterylności, ponieważ podawanie pokarmu do krwi zwiększa ryzyko infekcji. Właśnie infekcje są najczęstszym powikłaniem żywienia pozajelitowego.

Rzadko zdarzają się przypadki odmy opłucnowej, nakłucia tętnicy i posocznicy. Powikłania metaboliczne to hipokalemia, hipofosfatemia i hipomagnezemia czyli niedobory potasu, fosforu i magnezu we krwi, a także hiperglikemia (wysoki poziom cukru we krwi) występująca często na początku terapii.

Sam proces podawania mieszanki składników odżywczych jest długotrwały. To, jak długo trwa żywienie pozajelitowe, zależy od kiedy proceder jest stosowany. Początkowo trwa nawet 20 godzin, co oznacza, że pacjent przez większość doby jest podłączony pod kroplówkę. Stopniowo skraca się czas podawania mieszanek i wydłuża przerwy między karmieniem. Osoby odżywiające się w ten sposób latami najczęściej przyjmują mieszanki w nocy podczas snu, a w dzień funkcjonują normalnie – chodzą do szkoły, pracy, spotykają się z ludźmi