Dieta przy wrzodach żołądka i dwunastnicy

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Choroba wrzodowa jest to skłonność do pojawiania się wrzodów trawiennych w żołądku czy dwunastnicy, z tendencją do nawrotów, mogącą ujawnić się w każdym wieku. Z badań statystycznych wynika, że co dziesiąty Polak cierpi na tę chorobę. Wrzód trawienny jest to ograniczony ubytek, który sięga w głąb, poza blaszkę mięśniową błony śluzowej. Charakteryzuje się obecnością nacieku zapalnego i martwicą skrzepową w otoczeniu. Jest on zlokalizowany tylko w miejscach, w których błona śluzowa przewodu pokarmowego ma kontakt z kwasem solnym czy pepsyną, najczęściej zajmuje opuszkę dwunastnicy.

Za ponad 75% wrzodów dwunastnicy i około 70% wrzodów żołądka odpowiada zakażenie Gram ujemną bakterią Helicobacter pylori, która przebywanie w kwaśnym środowisku żołądkowym zawdzięcza ureazie, enzymowi, który rozkłada mocznik z wytworzeniem jonów amonowych. Te ostatnie są odpowiedzialne za neutralizowanie kwasu solnego. Bakteria kolonizuje cały żołądek, aczkolwiek miejscem typowo predylekcyjnym jest część przedodźwiernikowa żołądka. Do zakażenia może dojść w każdym wieku, przede wszystkim drogą pokarmową, głównie przez pokarm czy wodę. Początkowo przebiega jako ostre zapalenie błony śluzowej żołądka, natomiast po kilku tygodniach przechodzi w przewlekłe. W międzyczasie ma miejsce nadmierna produkcja gastryny przez komórki G pod wpływem stymulacji cytokinami, a jednocześnie spada wytwarzanie somatostatyny (przez komórki G), która hamuje wydzielanie gastryny.

Znaczącą rolę w patogenezie choroby odgrywają czynniki genetyczne, które mogą dotyczyć albo liczby komórek okładzinowych żołądka wytwarzających kwas solny albo ich wrażliwości na gastrynę.
Podkreśla się także znaczenie grupy krwi O. Jedna z determinant antygenowych jest receptorem na komórkach nabłonkowych żołądka, a zatem sprzyja kolonizacji tego obszaru przez chorobotwórcze szczepy bakterii.
Na liście czynników etiologicznych, które korelują z występowaniem choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy znalazły się między innymi chroniczna farmakoterapia niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ), zakażenie wirusem CMV, HSV, chemioterapia, zespół Zollingera i Ellisona.

Najbardziej charakterystycznym objawem jest ból i dyskomfort w nadbrzuszu, pojawia się w ciągu 1-3 godzin od ostatniego posiłku i ustępuje po przyjęciu pokarmu czy leków zobojętniających kwas solny. Ponadto, bólowi, często występującemu w nocy i nad ranem, mogą towarzyszyć nudności i wymioty.

Znaczenie diety w chorobie wrzodowej

Podstawowym celem leczenia choroby wrzodowej jest zmniejszenie kwaśności soku żołądkowego, gdyż jego nadkwaśność determinuje pojawienie się tej choroby. Potrawy należy dobierać w taki sposób, aby w jak najmniejszym stopniu pobudzały wydzielanie kwasu solnego w żołądku i jak najsilniej go neutralizowały. Dolegliwości bólowe nasilają się po spożyciu niektórych potraw, przede wszystkim ciężkostrawnych, głownie przyrządzonych poprzez smażenie. Na pogorszenie stanu klinicznego chorego mają również wpływ potrawy nadmiernie pikantne oraz kwaśne.

Podstawowe zalecenia żywieniowe w chorobie wrzodowej

Zalecenia dietetyczne zależą, od stanu klinicznego pacjenta. Inaczej wygląda jadłospis osoby w okresie remisji choroby, a niżeli w czasie zaostrzeń. Gdy pojawią się powikłania choroby wrzodowej pod postacią krwawienia z owrzodzenia, refluksu żołądkowo-przełykowego, a silnym dolegliwościom bólowym towarzyszą nudności, wymioty czy biegunki warto pamiętać o kilku zasadach.

• Posiłki muszą być lekkostrawne, ale nie niskowartościowe. Wskazane jest spożywanie 6 małych porcji na dobę, regularnie co 2-3 godziny, co pozwoli na unikanie zalegania treści pokarmowej, zwłaszcza produktów o dużej zawartości tłuszczu. W konsekwencji doszłoby do cofania się kwaśnej treści do przełyku. Pojawia się wówczas nadkwaśność, popularnie zwana zgagą, może także dochodzić do stanów zapalnych i uciążliwych dolegliwości bólowych za mostkiem.
• Dieta nie tylko powinna być dostosowana do aktualnego stanu klinicznego, ale także do preferencji smakowych. Wycofane z żywienia produkty trzeba zastępować dobrze tolerowanymi o podobnej wartości odżywczej.
• Potrawy należy gotować do miękkości, rozdrobnić, a najlepiej przetrzeć – dzięki temu nie będą drażniły uszkodzonej błony śluzowej żołądka, a składniki odżywcze będą łatwo przyswajalne. Błędem dietetycznym jest zatem uwzględnienie w codziennym menu surowych produktów.
• Należy zwiększyć podaż płynów. Wskazane jest 2,5 litra/dobę. Zaleca się, aby wybierać produkty o umiarkowanej temperaturze, najlepiej o pH=7. Powinno się pić między posiłkami, ewentualnie przed, natomiast spożycie płynów zaraz po może doprowadzić do cofania się płynnej treści żołądkowej do przełyku. Zaleca się słabe herbaty, szczególnie zielone czy zioła. Dobrym wyborem jest siemię lniane – szklanka rano na czczo i przed snem czy herbata z rumianku pospolitego – 3-6 szklanek naparu. Wyeliminować natomiast należy napoje gazowane.
• Zalecenia dietetyczne należy stosować do złagodzenia dolegliwości, a następnie stopniowo wprowadzać nowe produkty, co pozwoli zmniejszyć dolegliwości.
• W okresie znacznego zaostrzenia przebiegu choroby przebiegającej z wyjątkowo uporczywymi bólami, stosuje się rygorystyczną dietę, podając co godzinę małe porcje mleka z dodatkiem chudej śmietanki i ewentualnie białko jaja.

Produkty zalecane w chorobie wrzodowej

• Spośród wyrobów piekarniczych zalecane są czerstwe bułki pszenne, ewentualnie graham, produkty z mąki pszennej, ziemniaczanej oraz kukurydzianej. Wskazane jest spożycie drobnych i przetartych kasz – manny, jęczmiennej i ryżu.
• Mleko i przetwory mleczne – pełne świeże, w proszku, skondensowane, młody kefir, sery twarogowe
• Dopuszczalne są wysokiej jakości wędliny i chude mięso pieczone w folii. Należy unikać produktów smażonych, które powodują pobudzenie perystaltyki żołądka z następowym drażnieniem błony śluzowej.
• Niewskazane jest wzbogacanie swojego menu produktami o wysokiej zawartości błonnika pokarmowego. Owoce i warzywa najlepiej jeść w postaci gotowanej, puree, rozcieńczonych przecierów i soków. Polecane jest spożycie w ograniczonych ilościach marchwi i dyni, włoszczyzny na wywar, a spośród owoców – owoce jagodowe, jabłka, brzoskwinie, morele, owoce dzikiej róży.
• Dozwolone są w ograniczonych ilościach łagodne przyprawy tj. sól, cukier, sok z cytryny, cynamon, wanilia, gałka muszkatołowa, koperek.

Produkty przeciwwskazane w chorobie wrzodowej

• Spośród wyrobów piekarniczych należy unikać świeżego oraz pełnoziarnistego pieczywa, a także wyrobów z mąki razowej i żytniej. Przeciwwskazane jest spożycie grubych kasz – jaglanej i gryczanej.
• Mleko i przetwory mleczne – kwaśne przetwory, maślanka, sery topione i dojrzewające.
• Spośród warzyw i owoców niewskazane jest spożywanie warzyw kapustnych, kalafiora, szpinaku, roślin strączkowych, buraków, selera, rzodkiewek, pietruszki a także gruszek, czereśni, wiśni, śliwek, rabarbaru, owoców ze skórkami i pestkami.
• Konieczne jest wykluczenie ostrych przypraw: octu, pieprzu, papryki, a także soli w większych ilościach i różnego rodzaju marynat.
• Należy wyeliminować z diety alkohol, który drażni zmienioną zapalnie błonę śluzową.
• Zakazane jest palenie papierosów, ze względu na niekorzystny wpływ nikotyny na ukrwienie żołądka i dwunastnicy, co skutkuje opóźnieniem procesu gojenia nadżerek i wrzodów.