USG połówkowe – kiedy zrobić, jak wygląda i o co pytać lekarza?

Na czym polega badanie USG?

Badanie USG to badanie, w którym wykorzystuje się fale ultradźwiękowe. Są to dźwięki o bardzo wysokiej częstotliwości, które nie są słyszalne dla ludzi. Fale ultradźwiękowe są wysyłane przez głowicę aparatu, następnie odbijają się od badanych tkanek i przetwarzane są w obraz, który widoczny jest na ekranie urządzenia.

Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego każda ciężarna powinna poddać się badaniu USG co najmniej trzykrotnie: między 11. a 14. tygodniem, między 18. a 22. tygodniem oraz między 28. a 32. tygodniem ciąży. Za najbardziej przydatne pod kątem wykrywania wad rozwojowych u płodu uznawane jest drugie z wymienionych badań. Z uwagi na fakt, że przypada ono mniej więcej w połowie ciąży, zwane jest USG połówkowym.

Badanie USG połówkowe – co ocenia?

Podczas badania USG połówkowego przyszli rodzice mogą uzyskać informację o płci dziecka. Zasadniczo służy ono jednak czemu innemu – pozwala lekarzowi bardzo dokładnie obejrzeć wszystkie narządy płodu oraz rozpoznać ewentualne nieprawidłowości rozwojowe. Precyzując, po przyłożeniu głowicy do brzucha ciężarnej ginekolog skupia się przede wszystkim na ocenie:

• czaszki płodu (ciągłość, kształt głowy, pomiary, wymiar dwuciemieniowy – BPD, obwód główki – HC),
• mózgowia (komory, sploty naczyniówkowe, móżdżek, śródmózgowie, dół czaszki),
• serca (częstotliwość pracy, rytm, budowa),
• klatki piersiowej (kształt, płuca, przepona),
• twarzy (profil, oczodoły, nos, szczęka, żuchwa i podniebienie),
• szyi (fałd karkowy),
• kręgosłupa (ciągłość),
• jamy brzusznej (obwód brzucha, ocena żołądka, wątroby, pęcherza moczowego, ciągłości ścian),
• kończyn (długość kości udowej, długość kości ramiennej, ocena kości przedramion, podudzia, ręki i stopy, ruchomości stawów) [1].

USG połówkowe – przydatność pod kątem diagnozowania wad serca

Najliczniejszą grupą wad wrodzonych u noworodków są wady serca. USG połówkowe pozwala wykryć aż 90% z nich, umożliwiając tym samym podjęcie niezbędnych działań medycznych w pierwszych dobach życia noworodka albo nawet jeszcze w okresie życia płodowego dziecka.

Dokładne badanie serca płodu polega na ocenie:

• zawartości klatki piersiowej – sprawdzenie jej wielkości oraz położenia serca,
• symetryczności przedsionków, komór oraz ich połączeń,
• połączeń między komorami i wielkimi naczyniami,
• skrzyżowań wielkich naczyń.

Oceny tej dokonuje się w specjalnych przekrojach. Umożliwia to zdiagnozowanie takich wad jak:

• wspólny kanał przedsionkowo-komorowy,
• hipoplazja lewego serca (niewykształcenie prawidłowej lewej komory),
• ubytek w przegrodzie między komorami,
• tetralogia Fallota (złożona wada serca będąca kombinacją czterech nieprawidłowości),
• przełożenie wielkich naczyń,
• wspólny pień tętniczy,
• zwężenia i atrezje zastawek,
• zwężenia aorty,
• arytmie [1].

USG połówkowe – badanie sznura pępowinowego i łożyska

W trakcie USG połówkowego bada się również łożysko oraz sznur pępowinowy. Dzięki temu można rozpoznać łożysko przodujące, czyli takie, które w mniejszym lub większym stopniu zasłania ujście wewnętrzne szyjki macicy. Rozpoznanie takiego łożyska dostarcza informacji na temat przyczyn krwawienia u ciężarnej – między innymi umożliwia różnicowanie z przedwczesnym oddzielaniem łożyska oraz przedwczesną akcją skurczową macicy [1]. Zdiagnozowanie łożyska przodującego wpływa również na decyzję o sposobie przeprowadzenia porodu – w takim przypadku konieczne jest wydobycie dziecka drogą cesarskiego cięcia.

Sprawdź też, co wiemy o ciąży bliźniaczej

W czasie badania USG w połowie ciąży można określić nie tylko położenie, ale także dojrzałość łożyska. Ocenia się ją na podstawie czterostopniowej skali Grannuma (0 – początek ciąży, 1 – połowa ciąży, 2 – trzeci trymestr ciąży, 3 – około 39. tygodnia ciąży).

Badanie USG połówkowe – ocena płynu owodniowego

USG połówkowe umożliwia zmierzenie ilości płynu owodniowego – służy temu indeks AFI. W czterech kwadrantach jamy macicy określa się w centymetrach wielkości kieszonek wypełnionych płynem. Następnie należy zsumować uzyskane wyniki, co pozwala na uzyskanie wartości AFI. AFI o wartości mniejszej niż 5-6 centymetrów oznacza małowodzie, z kolei AFI większe niż 20-24 centymetry oznacza nadmiar wód płodowych.

USG połówkowe – przykładowe rozpoznawane wady płodu

Badanie ultrasonograficzne połówkowe pozwala na zdiagnozowanie wielu wad wrodzonych. Przykładowe to [1]:

• Przepukliny rdzeniowe i mózgowe

Diagnozuje się je u pięciu na tysiąc dzieci. Najczęściej występuje przepuklina rdzeniowa. U 90% dzieci nie sposób określić przyczyn wystąpienia wady.

• Wodogłowie

USG połówkowe pozwala również na zdiagnozowanie wodogłowia. Nieprawidłowość ta stwierdzana jest u dwojga na tysiąc dzieci, jej przyczyny często pozostają nieznane.

• Holoprosencephalia

Połówkowe USG umożliwia wykrycie holoprosencephalii, czyli nieprawidłowego podziału półkul mózgowych. Jest to składowa wielu wad, między innymi trisomii 13 chromosomu (zespół Pataua), triplodią czy delecją 7q.

• Zespół Dandy'go-Walkera

Zespół Dandy'go-Walkera polega na całkowitej lub częściowej agenezji (niewykształceniu się) robaka móżdżku. Jest to wada, która często występuje w trisomii 18 lub trisomii 13 chromosomu.

• Zwyrodnienie gruczołowo-torbielowate płuc

Ryzyko wystąpienia tej wady u dziecka to 1/4000. W 10% przypadków występuje wraz z innymi wadami.

To też może Cię zainteresować: Ciąża pozamaciczna

• Przepuklina przeponowa

W trakcie USG połówkowego można wykryć u dziecka przepuklinę przeponową (występuje ona u jednego na 4000 dzieci). W 50% współwystępuje ona wraz z wadami genetycznymi.

• Przepuklina pępowinowa

Jest to wada, która może być związana z poważnymi zaburzeniami genetycznymi, ale może być też izolowana. W tym drugim przypadku rokowania są bardzo dobre. Prawdopodobieństwo, że dziecko będzie cierpiało na przepuklinę pępowinową, wynosi 0,025% (wada występuje u jednego na cztery tysiące dzieci).

• Wytrzewienie

To poważna wada rozwojowa – różne elementy jamy brzusznej dziecka znajdują się w obrębie worka owodniowego. Najczęściej jest to jednak wada izolowana, co oznacza, że rokowania są bardzo dobre.

• Atrezja dwunastnicy

Wada ta może wystąpić u dziecka wskutek poważnych zaburzeń genetycznych, ale może być również izolowana. Diagnozowana jest u jednego na pięć tysięcy płodów.

• Zwężenie jelita

USG połówkowe zezwala również na wykrycie zwężenia jelita – najczęściej jest to nieprawidłowość w obrębie jelita cienkiego. Ryzyko, że dziecko będzie cierpiało na zwężenie jelita, wynosi 0,05%.

USG połówkowe – dlaczego trzeba przeprowadzić je między 18. a 22. tygodniem ciąży?

Wiele ciężarnych zadaje sobie pytanie, dlaczego aż tak ważne jest, by USG połówkowe zostało przeprowadzone właśnie między 18. a 22. tygodniem. Otóż jest to istotne, ponieważ właśnie na tym etapie ciąży najlepiej widoczne są poszczególne części ciała płodu. Dowodzą tego badania [2], [3] – wynika z nich, że zdecydowanie więcej anomalii rozpoznaje się, jeśli badanie zostaje przeprowadzone dopiero po zakończeniu 18. tygodnia ciąży.

Oczywiście w tym miejscu pojawia się pytanie: kiedy najlepiej wykonać w ciąży USG połówkowe, tj. czy lepiej to zrobić w 18. tygodniu, czy może jednak w 22. tygodniu? Z przeprowadzonego na ten temat badania wynika, że w zasadzie nie ma to większego znaczenia [4]. Należy jednak zauważyć, że jest to badanie sprzed ponad 20 lat – w kwestii wyboru optymalnego terminu należy zatem zaufać doświadczonemu lekarzowi.

Na naszym kalendarzu ciąży sprawdzisz, w którym jesteś tygodniu ciąży

USG połówkowe 3D – czy ma wartość diagnostyczną?

W wielu prywatnych gabinetach ginekologicznych przyszłym mamom oferuje się połówkowe USG w technologii 3D, czyli w przestrzeni trójwymiarowej. Czy warto się na nie zdecydować, czy może jednak – jak głosi potoczna opinia – taki obraz służy jedynie sprawieniu przyjemności rodzicom?

Okazuje się, że lekarze zalecają USG 3D nie bez powodu – za jego pomocą uzyskuje się nowe płaszczyzny badawcze, dzięki czemu łatwiej wykryć wady anatomiczne płodu. Przykładem takiej płaszczyzny jest przekrój strzałkowy głowy płodu, który jest bardzo trudny do uzyskania w obrazie 2D [5].

Czy badanie USG jest bezpieczne dla płodu?

Rodzice spodziewający się dziecka nierzadko zastanawiają się, czy USG połówkowe mu nie zaszkodzi. Trudno odpowiedzieć na to pytanie ze 100% pewnością, ponieważ rozwój medycyny sprzyja powstawaniu coraz lepszych urządzeń do diagnostyki. Urządzenia te pozwalają uzyskać znacznie lepszy obraz, ale jednocześnie emitują więcej fal ultradźwiękowych [6].

Niemniej należy zauważyć, że badania USG przeprowadzane są już od blisko 80 lat, a od 70 lat stosuje się je w położnictwie. Jak dotąd nie zaobserwowano, by wywoływały one skutki uboczne [7]. O braku dowodów na negatywny wpływ USG na zdrowie matki lub dziecka informuje również WHO (Światowa Organizacja Zdrowia). Z dużej metaanalizy danych z 2009 roku wynika, że przeprowadzanie badania USG nie ma związku z niekorzystnymi wynikami matczynymi ani komplikacjami okołoporodowymi, nie powoduje u dziecka upośledzenia rozwoju fizycznego lub zaburzeń neurologicznych, nie zwiększa też ryzyka wystąpienia nowotworu w okresie dzieciństwa i nie przyczynia się do występowania chorób psychicznych. Jedyny związek, jaki zaobserwowano, to niewielka korelacja między ekspozycją na ultrasonografię a leworęcznością u chłopców [8].

Warto dodać, że wykonywane systematycznie USG pozwala zdiagnozować ponad 200 nieprawidłowości w rozwoju płodu [9]. W wielu przypadkach wiedza o tych nieprawidłowościach pozwala na wdrożenie odpowiednich działań ratujących życie dziecka.

Jak przygotować się do USG połówkowego?

USG połówkowe to badanie przeprowadzane przez powłoki brzuszne. Jest bezbolesne i trwa około 15-20 minut. W czasie jego trwania kobieta w ciąży leży na kozetce, a lekarz przesuwa po jej brzuchu specjalną głowicą. W niektórych gabinetach znajdują się dwa monitory, na których pojawia się obraz – jeden jest dla lekarza, drugi – dla rodziców.

USG połówkowe nie wymaga specjalnych przygotowań ze strony ciężarnej. Niektórzy specjaliści zalecają jedynie, by przed badaniem nie opróżniać pęcherza.

W tym miejscu warto zauważyć, że podczas badania wiele kobiet odczuwa niepokój wywołany przedłużającym się milczeniem lekarza dokonującego oceny budowy płodu. Niepotrzebnie – należy pamiętać, że w trakcie USG połówkowego lekarz musi skontrolować wiele parametrów, co wymaga zwykłego skupienia i czasu. Mając tego świadomość, przyszłej mamie łatwiej o zachowanie spokoju i cierpliwe wytrwanie do końca badania.

Uwaga! Jeśli rodzice nie chcą znać płci dziecka, należy poinformować o tym lekarza przed rozpoczęciem badania. Wówczas na wyniku zostanie umieszczona informacja: „prawidłowe narządy płciowe”, bez ich dokładnego określania.