Wzrost dziecka – jak mierzyć, jaki jest prawidłowy, wysoki i niski wzrost

Jak obliczyć wzrost dziecka?

Przeciętna długość noworodka przy narodzinach wynosi około 50 cm. W ciągu 12 miesięcy niemowlę osiąga długość o połowę większą niż wartość urodzeniowa, czyli około 75 cm. Przyrost w poszczególnych trymestrach jest różny i wynosi:

• w pierwszym kwartale 3 cm/miesiąc,
• w drugim kwartale – 2 cm,
• w trzecim kwartale – 1,5 cm,
• 1 cm miesięcznie w czwartym kwartale.

W kolejnych latach życia wzrost dziecka nie jest już tak intensywny. Dwulatkowie rosną 10–12 cm przez rok. W 3 i 4 roku życia, roczny przyrost wynosi 6–8 cm. Kolejne lata przynoszą wzrost większy średnio o 5 cm na rok. Sytuacja zmienia się w okresie tzw. "skoku pokwitaniowego", kiedy to następuje kolejny szczyt przyspieszonego wzrastania. U dziewczynek, które dojrzewają wcześniej, pierwsze zmiany można zauważyć około 10 roku życia. Zazwyczaj rok przed pierwszą miesiączką (która pojawia się przeciętnie w 13 roku życia) następuje największy rozwój wzrostu. Im szybciej u dziewczynki dojdzie do pokwitania, tym wcześniej zakończy ona proces wzrastania.

Chłopcy dojrzewają później o 2 lata. Zmiany w długości stóp czy szerokości bioder i barków, jako pierwszych symptomów skoku pokwitaniowego, obserwuje się u nich w 12 roku życia, a szczyt szybkości wzrastania w 14 roku życia. Wzrost zwiększa się wtedy od 10 do 13 cm na rok.

Jak prawidłowo mierzyć dziecko?

Regularne mierzenie wzrostu dziecka ma ogromne znaczenie w profilaktyce zaburzeń wzrostu. Ważne jest, aby stosować się do kilku zasad:

• pomiar należy wykonywać o stałych porach, najlepiej rano lub w godzinach przedpołudniowych, ponieważ wieczorem ciało zmniejsza swoją długość,
• dziecko powinno być w samej bieliźnie lub lekkim stroju gimnastycznym, bez butów i skarpet i mieć rozpuszczone włosy,
• zaleca się, aby dziecko stało wyprostowane, jego ręce powinny znajdować się wzdłuż ciała, a pięty powinny być złączone i dotykać ściany,
• głowa nie może być pochylona ani uniesiona do góry, wzrok powinien być skierowany przed siebie,
• można skorzystać z taśmy mierniczej (najlepiej stalowej, gdyż krawieckie mogą ulegać skurczeniu lub rozciąganiu), taśmę można przytwierdzić na stałe w jednym miejscu i stosować ją wyłącznie do celów pomiarowych,
• zapisywać datę i wyniki pomiarów (łącznie z milimetrami) w oddzielnym zeszycie i zaznaczać ją na siatce centylowej w książeczce zdrowia dziecka.

W specjalistycznych gabinetach medycznych do dokładnych pomiarów wzrostu dziecka stosuje się przyrządy zwane stadiometrami ściennymi. Innym stosowanym narzędziem jest antropometr typu Martina. U niemowląt do 18 miesiąca życia stosuje się liberometr lub ławeczkę Epsteina, służące do oceny długości ciała w pozycji leżącej. Wzrostomierze umieszczone przy wadze lekarskiej nie są zbyt dokładne i nie poleca się ich używania w precyzyjnej ocenie wzrostu dziecka.

Dojrzewanie płciowe a wzrost u dziecka

Na przestrzeni lat obserwuje się akcelerację, czyli przyspieszenie naturalnego tempa rozwoju fizycznego pomiędzy następnymi pokoleniami. Polega ona na:

• szybszym dojrzewaniu płciowym,
• wcześniejszym ząbkowaniu,
• intensywniejszym przyroście wagi,
• szybszym tempie wzrastania i zmianie w proporcjach ciała.

Zjawisko to dotyczy wszystkich okresów życia dziecka, począwszy od okresu płodowego. Prawidłowy wzrost dziecka zależy od różnych czynników. Modyfikacje te przypisuje się przemianom cywilizacyjnym, postępującej urbanizacji, częstszym migracjom i bardziej racjonalnemu żywieniu dzieci. Największa akceleracja nastąpiła w latach 50 i 70 XX w. Z tego względu co dziesięć lat opracowuje się nowe siatki centylowe.

Aby rozwój dziecka był prawidłowy, ważne jest, aby następował harmonijnie we wszystkich płaszczyznach. Zauważa się natomiast, że przyspieszony rozwój biologiczny nie do końca zbiega się z rozwojem emocjonalno-społecznym dzieci i młodzieży.

Niski wzrost dziecka

O niskim wzroście dziecka mówimy, gdy jego wartość znajduje się poniżej 3 centyla na siatce centylowej. Może on być spowodowany fizjologicznym stanem wolnego przebiegu wzrostu i dojrzewania lub rodzinnie uwarunkowany niskim wzrostem. Te warianty prawidłowego wzrastania należy rozróżniać od innych zaburzeń, np. hormonalnych czy chorób genetycznych. Istnieje wiele przyczyn niedoboru wzrostu – głównie genetycznych i hormonalnych.

Rodzinny niski wzrost

Dzieci niskich rodziców najczęściej również od nich nie będą wyższe. Przy narodzinach mają prawidłową masę urodzeniową i długość ciała około 50 cm. W pierwszych latach życia ich wzrost stabilizuje się na niskim centylu, ale przebiega liniowo, a dojrzewanie płciowe i układu kostnego jest stosowne do wieku.

Konstytucjonalny wolny przebieg wzrostu i rozwoju

Gdy u rodziców (niekoniecznie niskich), a zwłaszcza u ojca, skok pokwitaniowy nastąpił w późniejszym wieku, możemy spodziewać się tego samego w następnym pokoleniu. Dziecko jest niższe od swoich rówieśników, ale ostatecznie osiąga swój docelowy końcowy wzrost. Wynika to z trwającego dłużej dojrzewania kostnego. Co za tym idzie, dojrzewanie płciowe również jest opóźnione.

Aby ocenić końcowy wzrost dziecka, można zastosować prostą metodę matematyczną. Najpierw obliczamy średni wzrost rodziców. U chłopców do tej liczby dodajemy 6,5 cm, a u dziewczynek odejmujemy 6,5 cm. Szacowany końcowy wzrost mieści się z reguły w granicach +/- 8 cm.

Niedobór hormonu wzrostu

Przeważająca część hormonalnych zaburzeń wzrastania związana jest z niedoborem hormonu wzrostu. Wydzielany jest pulsacyjnie, szczególnie w czasie snu, ćwiczeń fizycznych i podczas hipoglikemii. Objawia się spowolnieniem tempa wzrastania i opóźnionym dojrzewaniem, czasami również gromadzeniem się tkanki tłuszczowej na tułowiu.

Jest bardzo wiele przyczyn deficytu tego hormonu:

• genetyczne,
• zaburzenia rozwojowe,
• guzy mózgu,
• urazy,
• niskie stężenie hormonów płciowych,
• deprywacja psychiczna i emocjonalna.

Zaburzenie może być nierozpoznane nawet do wczesnego okresu dzieciństwa. Aby dokładnie określić genezą choroby, należy skontaktować się z endokrynologiem dziecięcym, który zleci szereg badań pomocniczych.

Inne przyczyny niskiego wzrostu

Innymi przyczynami niskiego wzrostu dziecka są różne zaburzenia hormonalne, takie jak: niedoczynność tarczycy, wzrost kortyzolu, nadmiar lub niedobór hormonów płciowych, niedoczynność przytarczyc. Zaburzeniami genetycznymi, gdzie jednym (lub jedynym) z objawów jest niski wzrost jest zespół Turnera (występujący wyłącznie u dziewczynek), zespół Downa czy zespół Pradera-Williego.

Wysoki wzrost dziecka

W większości przypadków wysoki wzrost dziecka powiązany jest ze znacznym wzrostem jego rodziców. Często także rodzeństwo jest podobnego wzrostu. Dziecko szybko rośnie w wieku 3–4 lat, a w kolejnych latach wzrost nie jest już tak przyspieszony i przebiega liniowo na siatce centylowej. Podobnie nie powinien martwić przejściowy wysoki wzrost związany z przedwczesnym dojrzewaniem. O nadmiernym wzroście mówimy, gdy wzrost dziecka wynosi ponad 97 centyli.

Rzadką przyczyną zbyt dużego wzrostu u dziecka jest nadmierne wydzielaniem hormonu wzrostu. Stan taki nazywamy gigantyzmem (gdy rozwój kości nie został zakończony) lub akromegalią (po zakończeniu dojrzewania układu kostnego). Objawy choroby wynikają z hormonalnie czynnego gruczolaka przysadki. Aby rozpoznać chorobę, bada się poziom hormonu wzrostu we krwi przed i po podaniu doustnym glukozy.

Do innych, niehormonalnych chorób związanych z wysokim wzrostem należą: zespół Marfana, zespół Klinefeltera, homocystynuria czy zespół Sotosa.

Wypowiedź pediatry na temat wzrostu dziecka