Problemy ze snem u dzieci

Zapotrzebowanie na sen u dzieci

Sen dzieli się na dwie fazy przechodzące cyklicznie (jedna w drugą) kilkakrotnie w trakcie trwania snu.

1. Pierwszą fazą jest faza NREM – faza o wolnych ruchach gałek ocznych; jest to tzw. faza snu głębokiego, pojawia się jako pierwsza, trwa około 100 minut, organizm w jej trakcie odpoczywa i regeneruje się. NREM podzielona jest na 3 (kiedyś 4) stadia. Pierwsze stadium to czas zasypiania: gałki oczne poruszają się wolno, a mięśnie są nadal aktywne. W drugim stadium sen staje się twardszy i trudniejszy do przerwania. W stadium trzecim (tzw. sen delta) osoba śpiąca jest najmniej reaktywna na wszelkie bodźce zewnętrzne.
2. Faza REM (szybkich ruchów gałek ocznych) trwa około 15 minut; jest to sen płytki, w którym pojawiają się marzenia senne, a mięśnie są już całkowicie rozluźnione.

W zależności od wieku zapotrzebowanie na sen różni się:

• noworodek powinien przesypiać około 12–18 godzin,
• niemowlę do pierwszego roku życia – około 15 godzin,
• dziecko między 1 a 3 rokiem życia śpi 12–14 godzin,
• w wieku przedszkolnym czas potrzebnego snu obniża się do 11–13 godzin,
• w wieku szkolnym wynosi 10–11 godzin,
• u młodzieży już tylko 8–9 godzin.

U najmłodszych dzieci istnieje początkowo trudność w przechodzeniu między fazami snu, dlatego tak często się budzą.

Przeczytaj też: Mówienie przez sen – przyczyny

Zaburzenia snu – rodzaje

Zaburzenia snu są relatywnie częste u dzieci, nierzadko zaburzając funkcjonowanie dziecka, jak i całej jego rodziny. Konsekwencjami nieleczonych problemów ze snem u dzieci mogą być kłopoty emocjonalne, problemy z zachowaniem czy zaburzenia poznawcze. Regularny sen jest kluczowy w prawidłowym rozwoju dziecka. Problemy ze snem u dzieci częściej obserwuje się u maluchów z problemami neurologicznymi i psychiatrycznymi, ale mogą one towarzyszyć także innym chorobom. Zaburzony sen może nasilać istniejący problem psychiatryczny, ale i sam w sobie może takie problemy generować.

Zaburzenia snu można podzielić na trzy główne typy:

• parasomnie,
• dyssomnie,
• zaburzenia "medyczno-psychiatryczne".

Dzieci z dyssomnią mają problem z rozpoczęciem i utrzymaniem snu, w ciągu dnia towarzyszy im z kolei nadmierna senność. Problem ten definiowany jest także jako zaburzenia ilości, jakości i czasu snu.

Natomiast parasomnia to problem dotyczący już osiągniętego stanu zaśnięcia. Są to nieprawidłowe zachowania, które ten sen przerywają – przebudzenia, częściowe przebudzenia wynikające z nieprawidłowych zachowań, zaburzenie przechodzenia jednej fazy snu w drugą (REM i NREM). Parasomnie zdarzają się często u zdrowych dzieci, stanowią przejściowe zjawisko w przebiegu rozwoju młodego organizmu. Dzieci z parasomniami w wywiadzie mają statystycznie większe szanse na problemy ze snem w dorosłym życiu.

Zagadnienia medyczno-psychiatryczne, w których można spotkać problemy ze snem u dzieci, to przykładowo:

• zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi (ADHD),
• depresja,
• mania,
• zaburzenia lękowe,
• upośledzenie umysłowe,
• zespół przewlekłego zmęczenia,
• zespół Downa,
• zespół Tourette’a,
• zespół Pradera-Williego,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• astma,
• padaczka,
• choroby nerwowo-mięśniowe,
• bóle głowy.

Sprawdź również: Lęki nocne – przyczyny, objawy, leczenie

Zaburzenia snu – dyssomnie

Do kolejnego typu problemów ze snem u dzieci – dyssomni – można zaliczyć:

• pierwotną nadmierną senność (hipersomnia) – w zasadzie wszystko jest tu prawidłowe poza potrzebą dłuższego spania, często wzorzec ten rozciąga się także na dorosłe życie,
• pierwotną bezsenność (insomnia) – polega na problemie z rozpoczęciem i utrzymaniem stanu snu,
• psychogenną bezsenność – problem z rozpoczęciem i utrzymaniem stanu snu wiąże się z czynnikiem emocjonalnym, stresowym,
• zaburzenia postrzegania snu – jest to zaburzenie, które polega na tym, że dziecko, mimo że śpi prawidłowo, ma poczucie, że tak nie jest,
• narkolepsje – są to ataki snu z towarzyszącym obniżeniem napięcia mięśni, często poprzedzonym silnym bodźcem emocjonalnym, ponadto pojawiają się swego rodzaju halucynacje przed zapadnięciem w sen (tzw. omamy hipnagogiczne – są one normalnym zjawiskiem, pojawiają się u zdrowych ludzi przed zaśnięciem),
• obturacyjny bezdech senny – są to przerwy w oddychaniu w trakcie snu spowodowane zwężeniem w zakresie górnych dróg oddechowych, u dzieci predysponuje do niego przerost migdałka gardłowego i – przede wszystkim – otyłość; dzieci są wtedy niewyspane i drażliwe,
• okresowe ruchy kończyn w trakcie snu – występują często u dzieci z ADHD, są to kilkusekundowe ruchy zgięciowe, częściej w zakresie kończyn dolnych niż górnych, powodujące wybudzenia ze snu, co skutkuje uczuciem zmęczenia i niewyspania w ciągu dnia,
• zespół niespokojnych nóg – w jego przebiegu mogą występować opisane wyżej ruchy kończyn, jest to jednak szersze zjawisko, polegające na potrzebie ruszania nogami, dodatkowo pacjent odczuwa w nogach różnego rodzaju przykre wrażenia, jak np. mrowienie, które mija pod wpływem poruszania nogami,
• zaburzenie snu wynikające z narzucania granic przez rodziców – jest to zjawisko spotykane wśród dzieci cierpiących na ADHD, a także inne zaburzenia neurorozwojowe; problem polega na tym, że dziecko odmawia pójścia spać w wyznaczonym przez opiekuna czasie;
• syndrom niewystarczającej ilości snu – problem występujący u młodzieży, także młodych dorosłych; wynika z gorszych mechanizmów radzenia sobie ze zmniejszoną ilością snu; osoby mają zaburzony rytm zasypiania i pobudek, stąd trudność w radzeniu sobie z codziennymi obowiązkami, porannymi pobudkami do szkoły itp.; dzieci próbują nadrobić te braki śpiąc bardzo długo w weekendy;
• zaburzenia rytmu dobowego – polegają z grubsza na tym samym, co poprzedni problem; ma tu miejsce nieprawidłowa synchronizacja zachowań, "zasypianie/budzenie się", trudności w adaptacji do codziennych wymagań, porannych pobudek itp.

Zaburzenia snu – parasomnie

Następny rodzaj problemów ze snem u dzieci – parasomnie – to:

• lunatyzm (somnambulizm) – upraszczając: chodzenie we śnie, przejściowo występujące u dzieci jest przejawem niedojrzałości układu nerwowego (u dorosłych zawsze jest patologią), dziecko w czasie lunatykowania może chodzić, wykonywać różne wyuczone czynności, oczy lunatyka są otwarte, może on nawet czytać czy pisać, czasami odpowie na zadane pytanie, choć nie zawsze; taki epizod pokrywa się z niepamięcią, jeśli nie dojdzie do wybudzenia w jego trakcie;
• bruksizm – jest to zgrzytanie zębami przez sen, w wyniku stresów, lęków; doprowadza to do zaburzeń stomatologicznych w zakresie samych zębów, jak i stawów skroniowo-żuchwowych, może także powodować bóle głowy;
• koszmary senne – występują w fazie REM, są to wybudzenia ze snu, spowodowane koszmarem, który dziecko dobrze pamięta, dotyczy on najczęściej sytuacji zagrożenia życia czy innych przerażających dla dziecka zdarzeń; jakkolwiek niepokojące mogą być takie zachowania dziecka dla rodziny, są one przejściowe i zdarzają się u większości dzieci;
• lęki nocne – dotyczą fazy NREM, polegają na wybudzeniu się dziecka z krzykiem, dziecko może być pobudzone, zdezorientowane, nie reaguje na bodźce, rano nie pamięta tego, co się stało;
• pierwotne moczenie nocne – może wynikać z niestabilności mięśnia wypieracza moczu w pęcherzu moczowym, a także zwieracza cewki, może się także wiązać z opornością na wazopresynę bądź zmienionym rytmem dobowym jej wydzielania;
• mówienie przez sen także zaliczane jest do parasomni.

Zaburzenia snu u dzieci – leczenie

Jeżeli problemy ze snem u dzieci mają konkretną somatyczną przyczynę, należy ją leczyć farmakologicznie, tak jak np. nadreaktywność pęcherza moczowego, padaczkę czy refluks żołądkowo-przełykowy.

W przypadku zaburzeń z kategorii psychogennych najlepsze efekty można uzyskać dzięki konsultacji psychologicznej, ewentualnie psychoterapii (jeśli to będzie konieczne). W przypadku np. depresji potrzebne jest wsparcie psychiatry.

Leki nasenne nie są stosowane u dzieci.