Dziecko z ASD w szkole. Jak spektrum zaburzeń autystycznych wpływa na ucznia?

Jak uczy się dziecko z zaburzeniami ze spektrum autyzmu?

Osoby w spektrum autyzmu mają statystycznie mniejszą pojemność pamięci roboczej niż ludzie neurotypowi, czyli „normalni” – bez ASD.

Pamięć robocza odnosi się do umiejętności utrzymania informacji w stanie bezpośredniej dostępności. Innymi słowy, jest to pamięć potrzebna do wykonywania codziennych czynności, pula pojęć, którą człowiek potrafi natychmiast wykorzystać i przetworzyć. Mechanizm ten odgrywa wielką rolę w komunikacji oraz nauce – informacje są przyswajane poprzez porównywanie ich i korelowane z tym, co już znajduje się w pamięci roboczej. Pozwala to na bardziej skuteczne wykonywanie zadań, jeśli miało się styczność z podobnymi w przeszłości.

Przeciwieństwem pamięci roboczej jest pamięć statyczna, pozwalająca na zapamiętanie nowych faktów w oderwaniu od większej całości. Pamięć statyczna odpowiada za „wkuwanie na pamięć”, np. naukę wiersza do późniejszej recytacji czy wzorów matematycznych. Olbrzymia część osób w spektrum ma wyjątkowo rozwiniętą pamięć statyczną, jako że musi ona zrekompensować mniejszą pojemność pamięci roboczej.
Uczniowie w spektrum autyzmu potrzebują więc zazwyczaj jaśniejszego przedstawienia powiązań pomiędzy poszczególnymi składowymi zadania szkolnego czy materiału do przyswojenia. Może także zdarzyć się, że uczeń spędzi więcej czasu na analizie zależności, co ma na celu mocniejszą stymulację pamięci roboczej do zapamiętywania.

Przeczytaj również: Zespół Hellera – przyczyny, objawy, leczenie

Zarówno u osób w spektrum jak i neurotypowych pamięć robocza funkcjonuje gorzej w sytuacjach stresowych. Stres związany z wystąpieniami publicznymi, na przykład odpytywaniem na forum klasy, może powodować u ucznia z ASD znaczące problemy z formułowaniem własnych myśli. Uczniowie w spektrum autyzmu dzielą z uczniami z ADHD trudności związane z funkcjami wykonawczymi, zwłaszcza planowaniem i odpornością na zakłócenia przez nieistotne fakty. Mogą więc mieć tendencję do niepotrzebnych dygresji czy skupianiu się na szczegółach, zamiast ogólnym obrazie.

Zobacz też: Czym jest „maskowanie” u osób z ASD?

Jak pomóc dziecku z ASD w szkole?

Kolejnym problemem, z jakim borykają się uczniowie w spektrum, jest nadwrażliwość lub niedowrażliwość na bodźce. Oznacza to, że w nieprzyjaznym sensorycznie środowisku, jakim jest szkoła, mogą mieć problemy z zachowaniem koncentracji lub nawet stabilności emocjonalnej.
Sposób, w jaki szkoła powinna postępować w takim wypadku, różni się w zależności od rodzaju zaburzeń integracji sensorycznej, jakie przejawia uczeń. Tak więc, kolejno:

• nadwrażliwość słuchowa lub wzrokowa wymagałaby wydzielenia odpowiednio wyciszonego miejsca dla ucznia. O ile w przypadku szkoły specjalnej czy nauczania indywidualnego nie stanowi to zazwyczaj problemu, tak ogólnodostępne szkoły publiczne zazwyczaj nie mają takiej możliwości;

• niedowrażliwość może spowodować, że uczeń będzie poszukiwał dodatkowej stymulacji, np. dotykowej (dotykanie różnych przedmiotów, bębnienie palcami o ławkę, problemy z siedzeniem bez ruchu), powinien więc mieć zapewnioną tego typu stymulację;

• dzieci nadwrażliwe na dotyk mogą mieć problemy w czasie przebywania w zatłoczonym korytarzu, nie powinny wykonywać zadań, które wymagają dotykania innych osób (np. niektórych ćwiczeń w parach).

Nadwrażliwość sensoryczna może sprawić, że z powodu złych warunków nauki uczeń nie będzie w stanie rozwinąć swojego potencjału. Często zdarza się, że zdolność koncentracji u dzieci w spektrum autyzmu spada nie nagle, w odpowiedzi na jakiś bodziec, a stopniowo w czasie dnia w szkole, z uwagi na ogólne przytłoczenie bodźcami czy kontaktami z innymi dziećmi. Taki uczeń może wydawać się nieuważny czy wręcz zupełnie odcięty od świata zewnętrznego w czasie szóstej czy ósmej godziny zajęć.

Co ma wpływ na osiągnięcia uczniów z ASD?

Istnieje wiele badań na temat powiązania pomiędzy spektrum autyzmu, odpowiednim środowiskiem nauki a osiągnięciami szkolnymi.
Podobnie jak w przypadku uczniów neurotypowych, znaczący wpływ na osiągnięcia w nauce dzieci z ASD ma iloraz inteligencji (IQ). Znaczny odsetek osób w spektrum autyzmu jest niepełnosprawny intelektualnie. W takim wypadku niepełnosprawne dziecko z ASD osiąga zazwyczaj wyniki w nauce porównywalne z neurotypowym dzieckiem z niepełnosprawnością intelektualną, proporcjonalnie do własnych możliwości.

Trochę inaczej wyglądają osiągnięcia uczniów uzdolnionych (IQ > 120) w spektrum autyzmu. Dzieci z niedowrażliwością sensoryczną zazwyczaj radziły sobie gorzej w nauce, tak samo jak dzieci, które doświadczyły zaburzeń w socjalizacji z innymi we wczesnym dzieciństwie. Jednakże, wiele cech autystycznych nie miało wpływu na wyniki w nauce, co pokazuje, że uczniowie z ASD nie różnią się zasadniczo potencjałem od uczniów neurotypowych. Wyjątek stanowią tu umiejętności związane z rozwojem mowy – dzieci z ASD, które nauczyły się mówić pełnymi zdaniami przed piątym rokiem życia, średnio miały lepsze wyniki niż te, u których rozwój mowy był opóźniony lub niż uczniowie niewerbalni.

Uczniowie w spektrum autyzmu średnio mają większe problemy z czytaniem ze zrozumieniem, chociaż zdarzają się też tacy wybitnie uzdolnieni w tym kierunku. W przypadku innych umiejętności, takich jak pisanie czy matematyka, wyniki dzieci z ASD mieszczą się w normie.

Niestety, jako że uczniowie w spektrum autyzmu mogą mieć problemy z odczytaniem intencji rozmówcy czy integracją z kolegami, często stają się ofiarami przemocy ze strony rówieśników. Nawet 90 % dzieci w spektrum to ofiary przemocy w szkole. To z kolei prowadzi do problemów z samooceną, podwyższonego poziomu lęku, a ostatecznie – rozwinięcia zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy zespół lęku uogólnionego.

Ten artykuł również może Cię zainteresować: Zespół Aspergera u dzieci.

Jakie możliwości ma w Polsce uczeń z zaburzeniami ze spektrum autyzmu?

W Polsce istnieją trzy rodzaje szkół dostępnych dla dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Dużym problemem jest odsetek uczniów niezdiagnozowanych, tj. będących w spektrum autyzmu, ale z uwagi na brak wyraźnych zaburzeń we wczesnym dzieciństwie, niepoddanych żadnej diagnozie.

Uczniowie z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego mogą ubiegać się o miejsce w:
• szkole specjalnej;
• szkole integracyjnej;
• szkole ogólnodostępnej.

Do szkół specjalnych najczęściej przyjmowane są dzieci z ASD występującym wraz z niepełnosprawnością intelektualną oraz te, które wykazują bardzo duże problemy z socjalizacją lub niskie umiejętności społeczne.

Dużym problemem jest brak odpowiednich placówek. Samo posiadanie orzeczenia nie oznacza, że dziecko z ASD zostanie przyjęte do najbliższej, wybranej przez rodzica szkoły. W szkołach specjalnych i integracyjnych częstokroć brakuje miejsc, natomiast szkoły masowe często nie chcą się podejmować konieczności przystosowania środowiska nauki do potrzeb ucznia autystycznego. Pomimo że za przyjęcie ucznia z orzeczeniem szkoła dostaje więcej pieniędzy, oznacza to również konieczność zatrudnienia dodatkowego nauczyciela jako wsparcia oraz potencjalnie dodatkową pracę dla już istniejącej kadry. Powoduje to, że finalnie nie dla każdego dziecka w spektrum tworzone są odpowiednie warunki, a jakość nauki takiego ucznia w dużym stopniu może zależeć od tego, co udało się rodzicom wywalczyć w starciu ze szkołą.