Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka

Czym jest napięcie mięśniowe?

Napięcie mięśniowe określa się jako nasilenie oporu, jaki stawia badającemu dana grupa mięśniowa przy ruchach biernych. Nieprawidłowości w zakresie napięcia mięśniowego to jego wzmożenie (hipertonia) bądź obniżenie (hipotonia, objawiająca się „wiotkością” ciała dziecka).

Wzmożone napięcie mięśniowe może mieć cechy spastyczności bądź sztywności. W pierwszym przypadku obserwuje się tzw. objaw scyzoryka: największy opór występuje na początku biernego ruchu, potem natomiast szybko się zmniejsza – jest to symptom uszkodzenia drogi piramidowej. Taki objaw najczęściej obejmuje mięśnie kończyn.

Sztywność jest z kolei nieprawidłowością, która może mieć natężenie stałe lub skokowe. Dotyczy ona wszystkich mięśni i występuje w przypadku uszkodzeń pozapiramidowych.

Czytaj również: Rdzeniowy zanik mięśni u dzieci

Przyczyny wzmożonego napięcia mięśniowego

Jak podają niektóre źródła, wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt najczęściej (nawet w 99% przypadków) związane jest z nieprawidłowym ułożeniem się dziecka w łonie matki. Jeśli płód bardzo mało się rusza – ponieważ np. jest już mu bardzo ciasno w jamie macicy – to dochodzi do powstania tzw. przykurczu ułożeniowego, którego następstwem jest właśnie wzmożone napięcie mięśni.

Wzmożone napięcie mięśniowe bywa związane także z nieprawidłową pracą układu nerwowego, która z kolei może wynikać np. z wcześniactwa. Organizm dziecka urodzonego przed czasem nie radzi sobie ze zsynchronizowaniem pracy wszystkich układów, wobec czego wysyłane przez niego impulsy są zbyt słabe lub zbyt intensywne.

Problemy z napięciem mięśniowym mogą być również efektem niewłaściwej pielęgnacji noworodka. Do powstania omawianych zaburzeń przyczyniają się błędy takie jak:

• ciągłe układanie dziecka na jedną stronę, co prowadzi do powstania asymetrii ułożeniowej;
• częste pionizowanie maluszka – należy pamiętać, że najwłaściwsza dla niemowlęcia pozycja to ta „na fasolkę”;
• unoszenie dziecka bez podparcia kręgosłupa, tj. trzymanie go tylko pod paszkami; małe dzieci podnosi się z jednoczesnym podparciem pupy, nóżek oraz główki.

Oczywiście nie można wykluczyć, że przyczyny nieprawidłowej pracy układu nerwowego są o wiele poważniejsze. Do chorób i zaburzeń, które objawiają się między innymi wzmożonym napięciem mięśniowym, należą:

• porażenie mózgowe;
• guzy mózgu;
• rozszczep kręgosłupa;
• wodogłowie (hydrocefalia);
• choroby genetyczne;
• choroby metaboliczne.

Czytaj również: Rozszczep kręgosłupa (spina bifida) u dziecka – przyczyny, leczenie, zapobieganie

Ogólne objawy wzmożonego napięcia mięśniowego

Ogólne objawy, które mogą świadczyć o wzmożonym napięciu mięśniowym u niemowlaka, to:

• Częsty płacz dziecka bez wyraźnej przyczyny

Należy pamiętać, że rozciągnięcie mocno napiętych mięśni, do którego dochodzi podczas zwykłych czynności pielęgnacyjnych, jest dla dziecka źródłem bólu.

• Układanie ciała i głowy w kształt litery „C”

Innymi słowy jest to odchylanie głowy w tył przy jednoczesnym wygięciu tułowia. Rodzice nierzadko określają tę pozycję jako układanie się maluszka „w łuk”.

• Problemy z symetrią

Niemowlę, które cierpi na wzmożone napięcie mięśniowe, może mieć kłopoty z przyjmowaniem symetrycznej postawy ciała, co będzie się objawiało np. problemami z uniesieniem obu rączek jednocześnie.

• Zaciskanie pięści

Silne napięcia mięśni mogą przejawiać się również mocnym zaciskaniem dłoni w piąstki – maluszek nie jest w stanie np. wypuścić zabawki po jej uchwyceniu. Wzmożone napięcie może występować tylko w jednej dłoni, wówczas będzie ona niemal ciągle zaciśnięta.

• Prostowanie nóg

Hipertonia sprawia, że niemowlę nie raczkuje, lecz przedłuża okres pełzania albo od razu zaczyna chodzić – np. przy meblach. Choć rodzice nierzadko z zachwytem reagują na fakt, że maluch szybko pokonuje kolejne etapy rozwoju, w istocie tak szybka pionizacja (stanie i chodzenie z podparciem) nie jest korzystna i może prowadzić do wystąpienia różnych dolegliwości.

• Ściąganie paluszków u nóg

Objawem nieprawidłowości ze strony układu nerwowego oraz wzmożonego napięcia może być również ściąganie w dół paluszków u stóp niemowlęcia. Jest to efekt zbyt mocnego napięcia rozścięgna podeszwowego.

• Zaburzenia w obszarze zachowania

Wzmożone napięcie mięśniowe jest przyczyną dużego dyskomfortu – dlatego też dziecko dotknięte tym zaburzeniem najczęściej jest bardzo niespokojne, rozdrażnione. Maluszek może mało spać, dużo płakać oraz mieć kłopoty ze ssaniem piersi.

Objawy nadmiernego napięcia mięśniowego w zależności od wieku dziecka

Oczywiście objawy wzmożonego napięcia mięśniowego mogą prezentować się inaczej u noworodka, a inaczej u sześciomiesięcznego maluszka. Na co dokładnie warto zwrócić uwagę?

Objawy zwiększonego napięcia mięśniowego u dzieci 4-tygodniowych

• częste odchylanie główki;
• przekręcanie głowy zawsze w jedną stronę;
• prężenie się podczas karmienia;
• wyginanie się w literę „C” w czasie leżenia lub snu;
• sztywność nóg, łatwa do zaobserwowania u młodych niemowląt podczas przewijania.

Objawy zwiększonego napięcia mięśni u dzieci 3-miesięcznych

Dziecko 3-miesięczne prawdopodobnie cierpi na nadmierne napięcie mięśni, jeśli:

• wyraźnie nie chce leżeć na brzuszku;
• trudno mu unieść główkę;
• asymetrycznie układa ciało (skręca jeden bok tułowia);
• zaciska dłonie w pięści i ma trudności w zakresie manipulacji przedmiotami.

Objawy zaburzenia u dzieci 6-miesięcznych

6-miesięczny cierpiący ze wzmożonym napięciem mięśni będzie doświadczał trudności z:

• podnoszeniem tułowia podczas leżenia na brzuszku;
• zginaniem rąk i nóg w czasie przewijania/przebierania;
• przyjmowaniem naturalnej pozycji w czasie spania (wyginanie się w łuk).

Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt: diagnostyka

Bezpośrednio po przyjściu na świat każdy noworodek poddawany jest ocenie w skali Apgar, której parametrem jest między innymi napięcie mięśniowe. Często zdarza się zatem, że nieprawidłowości w tym obszarze diagnozowane są bardzo szybko, jeszcze zanim mama i dziecko opuszczą szpital.

Równie często dochodzi jednak do sytuacji, że dziecko otrzymuje 10 punktów w skali Apgar, ale z czasem pojawiają się u niego symptomy sugerujące problemy z napięciem mięśniowym. Oczywiście w takim przypadku koniecznie jest zabranie noworodka czy niemowlęcia do neurologa. Badając małego pacjenta, lekarz bierze pod uwagę następujące kryteria:

• ułożenie malca: w stanach hipertonii mięśniowej zauważyć można ułożenie wyprostne albo „przetrwanie” zgięciowego ułożenia charakterystycznego dla najmłodszych niemowląt;
• spoistość mięśni;
• zakres ruchu w poszczególnych częściach ciała;
• opór, jaki powstaje poprzez wyzwalanie i wykonywanie ruchu;
• kąt odwiedzenia ud oraz prostowanie stawu kolanowego;
• obecność odruchów głębokich.

Warto również wspomnieć o teście Test of Infant Motor Performance, który umożliwia rozpoznanie omawianych zaburzeń nawet u dzieci urodzonych przedwcześnie. Dodatkowo lekarz może zlecić przeprowadzenie u maluszka USG przezciemiączkowego.

Czytaj również: Ciemiączko u niemowlęcia

Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka: leczenie

W ogromnej części przypadków wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka można zlikwidować dzięki odpowiedniej rehabilitacji. Rehabilitacja musi być dopasowana do rodzaju zaburzeń u dziecka, zatem o jej rodzaju musi zadecydować lekarz. Niemniej zazwyczaj tego typu dolegliwości pokonuje się dzięki metodzie NDT-bobath lub dzięki terapii Vojty.

• Metoda NDT-bobath

To zróżnicowane, dopasowane do potrzeb dziecka ćwiczenia. W ich efekcie maluch ma nabyć nowe umiejętności w zakresie ruchu, a nieprawidłowe odruchy powinny zostać wyciszone.

• Terapia Vojty

Drugą terapią, doskonale sprawdzającą się w walce o prawidłowy rozwój dziecka, jest ta metodą Vojty. Taka rehabilitacja opiera się na wywoływaniu odruchów poprzez naciskanie na określone punkty ciała. Wywoływane odruchy to dokładnie te, do których naturalnie dochodzi na drodze prawidłowego rozwoju malca.

Warto wspomnieć, że rehabilitacja metodą Vojty wzbudza pewne kontrowersje nie tylko w środowisku rodziców, ale również lekarzy. Zarzuty pod kątem tej terapii dotyczą nie jej skuteczności, a negatywnego wpływu na rozwój emocjonalny dziecka – niektórzy uważają, że takie leczenie jest dla niego zbyt brutalne.

Z przeprowadzonych do tej pory badań nie wynika jednak, aby na skutek rehabilitacji metodą Vojty dochodziło do zaburzeń w rozwoju emocjonalnym dziecka. Dla przykładu badanie Thessen-Mutter, przeprowadzone na 88 zdrowych dzieciach i 88 dzieciach poddawanych wcześniej terapii metodą Vojty, nie wskazało różnic między grupami w zakresie samodzielności, lękliwości czy nieśmiałości.

Czytaj również: Nieśmiałe dziecko

Nieleczone wzmożone napięcie mięśniowe: konsekwencje

Zdarza się, że rodzice nie dostrzegają u swojej pociechy objawów wzmożonego napięcia albo że postanawiają poczekać, aż dolegliwości same miną. Czy może to zaburzyć prawidłowy rozwój malca?

Niestety, tak. U dzieci z nieleczonym wzmożonym napięciem mięśniowym w przyszłości pojawiają się wady kręgosłupa (zwłaszcza skolioza), maluch taki bardziej będzie narażony na utrwalenie się asymetrii ciała i związane z tym silne dolegliwości bólowe.

Podsumowując – wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka to zaburzenie, którego w żadnym razie nie należy lekceważyć, niezależnie od wieku dziecka.