Rozszczep kręgosłupa (spina bifida) u dziecka – przyczyny, leczenie, zapobieganie

Co to jest rozszczep kręgosłupa?

Rozszczep kręgosłupa (łac. spina bifida), znany też jako tarń dwudzielna, to wada rozwojowa kręgosłupa powstająca w pierwszych trzech miesiącach ciąży (okres płodowy). Rozszczep kręgosłupa określany bywa także jako rozdzielony kręgosłup lub otwarty kręgosłup. Konsekwencją tej wady jest to, że kręgosłup nie rozwija się prawidłowo już w początkowym stadium życia płodowego. Polega ona na braku tylnej części łuków kręgowych, ale także na uszkodzeniu w obrębie rdzenia kręgowego. Badania naukowe pokazują, iż rozszczepowi kręgosłupa nie można zapobiec.

Dzieci urodzone z najłagodniejszą formą rozszczepu kręgosłupa często nie mają oznak ani żadnych objawów. W cięższych przypadkach, rozszczepowi kręgosłupa może towarzyszyć przepuklina oponowa. Jej charakterystycznym elementem jest worek przepuklinowy, który jest wypełniony płynem. Worek ten zlokalizowany jest na plecach, może, ale nie musi być pokryty skórą.

Ze względu na miejsce powstania wyróżnia się następujące typy rozszczepów:

• rozszczep kręgosłupa szyjnego,
• rozszczep kręgosłupa piersiowego,
• rozszczep kręgosłupa lędźwiowego,
• rozszczep kręgosłupa krzyżowego,
• nieokreślony rozszczep kręgosłupa.

Dla wyobrażenia sobie jak powstaje rozszczep kręgosłupa, należy nadmienić, iż tkanka, z której powstaje układ nerwowy (w okresie jego rozwoju) formuje się ku grzbietowi. Dalej zamyka się w rynienkę nerwową. W sytuacji, gdy rynienka ta nie zamknie się całkowicie, mamy do czynienia z rozszczepem kręgosłupa. Dalszy rozwój rdzenia kręgowego i kręgów kręgosłupa także nie przebiega prawidłowo. Wytwarza się niezamknięta przestrzeń, przez którą może wydostawać się rdzeń kręgowy wraz z oponami mózgowymi lub same opony w postaci wspomnianego worka przepuklinowego.

To też może Cię zainteresować: Badanie USG 4D w ciąży – jak wygląda?

Przyczyny powstania rozszczepu kręgosłupa

Przyczynami powstawania rozszczepu kręgosłupa mogą być m.in.:

• czynniki środowiskowe (infekcje wirusowe i bakteryjne, zanieczyszczenie środowiska),
• czynniki genetyczne (nieprawidłowości chromosomalne),
• niedobór kwasu foliowego oraz witamin z grupy B w organizmie matki (przyjmowanie tych witamin przez kobiety w okresie, gdy starają się zajść w ciążę oraz podczas pierwszych 12 tygodni ciąży zmniejsza ryzyko urodzenia dziecka z rozszczepem kręgosłupa aż do 75%),
• przyjmowanie leków, np. przeciwdrgawkowych.

Rodzaje rozszczepu kręgosłupa

Wyróżnia się rozszczep kręgosłupa zamknięty i rozszczep z przepukliną oponową.

Rozszczep kręgosłupa zamknięty

Ta forma rozszczepu należy do łagodniejszych postaci. W tym przypadku niecałkowitemu zamknięciu ulega jeden lub dwa kręgi. Co ważne, nie mamy tutaj do czynienia z uszkodzeniem tkanki nerwowej. Charakterystyczne objawy dla tej wady to porażenia, nietrzymanie moczu i stolca, jak również sporadycznie pojawiające się zaburzenia czucia skórnego. Upośledzenie ogólne stanu zdrowia najczęściej nie występuje.

Rozszczep kręgosłupa z przepukliną oponową

Rozszczep kręgosłupa z przepukliną oponową dzieli się na dwa podtypy: rozszczep z przepukliną oponową oraz rozszczep z przepukliną oponową-rdzeniową. Rozległość i stopień upośledzenia osoby chorej zależy w dużej mierze od poziomu przepukliny, jak również ilości tkanki nerwowej w worku przepuklinowym. Ponieważ wada kręgosłupa może wystąpić w różnym miejscu, od tego właśnie zależny jest stopień powikłań.

Objawami najczęściej obserwowanymi u chorych z przepukliną oponową są silne bóle pleców, porażenia i słabość kończyn dolnych, problemy z utrzymaniem równowagi, z pęcherzem moczowym oraz jelitami (przewodem pokarmowym), nietrzymanie moczu i stolca, wodogłowie i związane z nim problemy, takie jak brak koncentracji czy trudności w uczeniu się. W najcięższych typach rozszczepu kręgosłupa może pojawić się całkowita utrata czucia w rękach oraz nogach, a u chłopców zaburzenia erekcji.

Rozszczep kręgosłupa - skutki

Wśród następstw, jakie towarzyszą rozszczepowi kręgosłupa, należy wymienić:

• uszkodzony ośrodek oddawania moczu,
• deformację kręgosłupa, która daje trudności w poruszaniu się,
• porażenie lub osłabienie mięśni odbytnicy i odbytu, a wskutek tego powstawanie zaparć,
• deformacje kończyn dolnych,
• możliwość powstania wodogłowia,
• zaburzenia czucia skórnego,
• silne bóle pleców,
• trudności z uczeniem się i koncentracją.

Leczenie rozszczepu kręgosłupa

Dzieci z rozszczepem kręgosłupa powinny znajdować się pod stałą opieką i kontrolą lekarską. W proces leczenia zaangażowani są neurolodzy, ortopedzi, pediatrzy, urolodzy, rehabilitanci i inni specjaliści. Zaraz po urodzeniu dziecka, nawet już w pierwszej dobie życia, przeprowadzona zostaje operacja zamknięcia rdzenia i skóry na plecach w miejscu wystąpienia wady. Jest to zabieg bardzo skomplikowany i długi. Prawidłowo przeprowadzona operacja ogranicza prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnych uszkodzeń kręgosłupa, możliwość powstania powikłań czy rozwoju rozległej infekcji. Nie istnieje jednak możliwość naprawy zniszczonej lub uszkodzonej tkanki nerwowej czy przywrócenia jej utraconych funkcji.

Kolejne zabiegi operacyjne mogą polegać na leczeniu skrzywienia kręgosłupa i różnego rodzaju skrzywień czy anomalii w obrębie stawów kolanowych czy biodrowych. Jeżeli pojawia się wodogłowie, w trakcie zabiegu neurochirurgicznego zakładane są zastawki, których celem jest zapobieganie narastaniu wodogłowia. Zastawki zapobiegają także niszczeniu struktur mózgu. Już na wczesnym etapie pojawiają się także zaburzenia czynności układu moczowego oraz nerek. Bardzo ważną rolę odgrywa regularna kontrola oddawania moczu, a u dzieci stosowane jest okresowe cewnikowanie pęcherza moczowego.

Rozszczep kręgosłupa a rehabilitacja

Dzieci, które urodziły się z rozszczepem kręgosłupa wymagają stałej, regularnej i prowadzonej przez wykwalifikowany personel rehabilitacji. Daje ona w przyszłości możliwość na normalne, sprawne życie i funkcjonowanie. W wielu przypadkach rehabilitacja przy rozszczepie kręgosłupa wymaga obecności chorego w specjalnych ośrodkach, które wyposażone są w specjalistyczny sprzęt ortopedyczny. W niektórych przypadkach niezbędne do ćwiczeń są kule, wózki inwalidzkie bądź specjalne wkładki ortopedyczne. Skuteczność rehabilitacji przy rozszczepie kręgosłupa zależna jest od miejsca pojawienia się wady, sumienności oraz staranności w trakcie rehabilitacji.

Plan rehabilitacji jest opracowany indywidualnie dla każdego chorego, przy czym zaczyna się on tak naprawdę zaraz po urodzeniu dziecka. Już do 72 godzin od porodu dochodzi do zamknięcia rany, natychmiastowego leczenia wodogłowia oraz cewnikowanie układu moczowego. Kolejne etapy polegają na profilaktyce zniekształceń, przykurczów oraz odleżyn, z czasem stabilizacji stawów biodrowych, pionizacji chorego oraz nauce chodzenia. Proces ten musi być kontrolowany przez rehabilitanta. Następny etap to doskonalenie sprawności dziecka, które polega na:

• odpowiednim noszeniu i przytrzymywaniu przez rodziców i znajomych,
• poprawnym pozycjonowaniu, próbach utrzymania równowagi głowy oraz tułowia w trakcie poruszania się,
• ćwiczeniach na utrzymanie prawidłowej równowagi, gdy dziecko siedzi, zwłaszcza głowy i tułowia.

Zapobieganie rozszczepowi kręgosłupa

Wykazano, iż rozszczepowi kręgosłupa nie można zapobiec, ale warto zażywać kwas foliowy (witamina B₁₂), przed zajściem w ciążę i w pierwszych 12 tygodniach trwania ciąży. Odgrywa to bardzo ważną rolę w rozwoju zdrowego płodu i zmniejsza ryzyko urodzenia dziecka z rozszczepem kręgosłupa. Zaleca się spożywanie 400 mikrogramów kwasu foliowego dziennie. Można go kupić w aptece po konsultacji z lekarzem ginekologiem. Zaleca się spożywanie żywności o wysokiej zawartości kwasu foliowego, takich jak: żółtka jaj, wątróbka, pszenica, szparagi, kalafior, brokuły oraz pieczywo z pełnego ziarna. W chwili obecnej wiele produktów spożywczych, np. niektóre płatki śniadaniowe lub ryż, są wzbogacone o witaminę B₁₂.

Rozszczep kręgosłupa – opinia neurologa