Zespół Goldenhara – co to jest, jakie są objawy i leczenie?

Co to jest zespół Goldenhara, jaka jest zachorowalność?

Wady wrodzone rozpoznaje się nawet u 4 proc. żywo urodzonych noworodków. Ich powstawanie, w zależności od rodzaju, wiąże się z genetyką, narażeniem płodu na czynniki szkodliwe takie jak alkohol czy narkotyki, zażywaniem w trakcie ciąży niektórych leków, a także z przebyciem zakażeń wewnątrzmacicznych. Najczęściej występujące wady wrodzone dotyczą serca i układu nerwowego. Dużo rzadziej występują wady złożone, mogące dotyczyć wielu narządów i charakteryzujące się mnogością objawów klinicznych. Jednym z takich schorzeń jest zespół Goldenhara rozpoznawany z częstością 1:5600.

Zespół Goldenhara znany jest pod wieloma nazwami, niektóre z nich to: dysplazja oczno-uszno-kręgowa (oculo-auriculo-vertebral dysplasia, OAV dysplasia), spektrum oczno-uszno-kręgowe (oculo-auriculo-vertebral spectrum, OAV spectrum), zespół pierwszego i drugiego łuku skrzelowego (1st and 2nd branchial arch syndrome), połowiczny niedorozwój twarzy (hemifacial microsmia, HFM), dysplazja boczna twarzy (lateral facial dysplasia) i mikrosomia twarzoczaszki lub połowy twarzy (craniofacial/hemifacial microsomia).

Zespół Goldenhara został po raz pierwszy opisany w połowie XX wieku przez Maurice’a Goldenhara – amerykańskiego okulistę. Częstość zachorowań nie jest duża. Zespół ten występuje u mniej niż 0,02 proc. żywo urodzonych dzieci, częściej rozpoznawany jest u chłopców (3:2). Najczęściej charakteryzuje go jednostronna hipoplazja struktur twarzoczaszki, co oznacza niedorozwój połowy twarzy dziecka, łatwo zauważalna jest asymetria rysów twarzy.

Do cech dysplazji oczno-uszno-kręgowej należy także: deformacja gałki ocznej, deformacja małżowiny usznej, niedorozwój mięśni mimicznych twarzy, rozszczep wargi i podniebienia oraz wady kręgosłupa. Dzieci dotknięte tym zespołem są zwykle zbyt małe w stosunku do wieku płodowego, w jakim przyszły na świat. Niska masa urodzeniowa, niedorozwój mięśni mimicznych twarzy i wady podniebienia prowadzą do poważnych problemów z pobieraniem przez dziecko pokarmu.

Sprawdź również: Przetoka zębowa – przyczyny, objawy, leczenie

Czy zespół Goldenhara jest dziedziczny, czy można się zarazić?

Jak na razie nie znamy mutacji odpowiedzialnej za powstawanie zespołu Goldenhara, świadczy to o bardziej skomplikowanym mechanizmie jego powstawania, który łączy ze sobą prawdopodobnie czynniki środowiskowe i genetyczne. Elementy wchodzące w skład klasycznego obrazu zespołu pierwszego i drugiego łuku skrzelowego są częstą komponentą bardziej znanych zespołów genetycznych.

Dodatkowo około 2 proc. przypadków zespołu Goldenhara może być tłumaczone mutacją obejmującą 14. chromosom, a konkretnie locus 14q32. Zwykle mutacja ta dziedziczona jest autosomalnie dominująco, co oznacza, że w przypadku obecności tej mutacji u jednego z rodziców, szansa na urodzenie się zdrowego dziecka wynosi 50 proc.

Należy jednak pamiętać, że 98 proc. dzieci zdiagnozowanych z dysplazją boczną twarzy, nie jest obciążona mutacją chromosomu 14. przekazaną od rodziców, a tło genetyczne schorzenia nie jest jasne. W przypadku urodzenia chorego dziecka, szanse na to, że kolejne dziecko będzie zdrowe wynoszą około 97 proc. - nie dotyczy to jednak przypadków gdy jeden z rodziców jest obciążony mutacją locus 14q32.

Nie można zarazić się zespołem Goldenhara, gdyż jest to choroba genetyczna. Nie można w tym przypadku mówić o drogach zakażenia.

Zespół Goldenhara – jakie są przyczyny?

Pomimo wielu badań ciągle nie udało się jednoznacznie określić przyczyn występowania dysplazji bocznej twarzy. Część badaczy uważa, że ryzyko jest większe w przypadku różnego typu zaburzeń fizjologicznego przebiegu ciąży, nieprawidłowości związanych z rozwojem naczyń krwionośnych płodu na samym początku embriogenezy, ciąży bliźniaczych rozwijających się z jednej komórki jajowej, a także kiedy do zapłodnienia doszło pozaustrojowo (IVF).

Pamiętajmy jednak o domniemanej komponencie genetycznej w większości przypadków dysplazji oczno-uszno-kręgowej i udowodnionej w rzadkich (3 proc.) przypadkach dziedzicznego zespołu Goldenhara.

Objawy zespołu Goldenhara w obrębie twarzy

Choroba Goldenhara charakteryzuje się mnogością objawów, które mogą ale nie muszą stanowić o jego rozpoznaniu. Objawy w przebiegu tej dysplazji dotyczą wielu narządów i układów. W przypadku twarzy objawy częściej występują jednostronnie, obustronne występowanie anomalii rozwojowych dotyczy 1 na 10 dzieci urodzonych z zespołem Goldenhara. Zaburzenia czynności innych narządów dotyczą 50 proc. chorych.

Objawy oczne, ze strony narządu wzroku to: skórzaki rogówki, cysty podspojówkowe tłuszczowo-skórzaste, ptosis – opadanie powieki górnej, niepełne rozwinięcie powieki dolnej, szczelina błony naczyniowej oka (coloboma) – częściowy ubytek tęczówki, naczyniówki, ciała rzęskowego, siatkówki, a czasem i nerwu wzrokowego, zaćma, małoocze lub bezocze (brak oka), zez, wytrzeszcz.

Objawy ze strony narządu słuchu to: deformacja małżowiny usznej lub ich brak małżowin usznych (anocja), wyrośla przeduszne, zarośnięcie przewodu słuchowego zewnętrznego, niedosłuch, anomalie w budowie elementów ucha środkowego i wewnętrznego.

Objawy ze strony jamy ustnej: to rozszczep wargi, rozszczep podniebienia, rozszczep twarzy – rozszczep ustno-uszny makrostomia – duże usta. Może pojawić się niedorozwój jamy ustnej. Częste są wady zgryzu i wady zębowe. U części dzieci obserwuje się zaburzenia rozwoju mowy i przyjmowania pokarmu spowodowane niedorozwojem mięśni gardła i jamy ustnej. Dentyści muszą mierzyć się z hipoplazją szkliwa zębów, późniejszym ich wyrzynaniem. Zdarzają się zęby nadliczbowe i wady zgryzu.

Czytaj również: Zaćma wrodzona – przyczyny, objawy, leczenie

Objawy narządowe zespołu Goldenhara

Najbardziej zauważalnesą opisane powyżej wady w obrębie twarzy. Tymczasem choroba Goldenhara to także cały szereg wad narządowych. Jest to między innymi ubytek przegrody międzykomorowej (VSD) oraz tetralogia Fallota (ToF) – prawostronne położenie aorty, VSD, zwężenie tętnicy płucnej, przerost prawej komory.

Objawy ze strony układu moczowego to nerka ektopowa – nerka nieprawidłowo położona lub brak nerki. Zdarzyć się może wodonercze, obecne są wady moczowodów.

Objawy ze strony przewodu pokarmowego to: zarośnięcie przełyku i towarzysząca mu często przetoka tchawiczo-przełykowa, zarośnięcie odbytu.

Objawy ze strony układu oddechowego to: nieprawidłowości budowy krtani, tchawicy i płuc.

Zaburzenia rozwojowe układu ruchu – stopy końsko-szpotawe, agenezja kości promieniowej.

Objawy ze strony układu nerwowego i kręgosłupa

Zespół Goldenhara u dzieci daje także cały szereg objawów w układzie ruchu. Dominują wady kręgów – skolioza, zrośnięcie kręgów szyjnych. Inne objawy to:

• przepuklina mózgowa związana z zaburzeniami rozwoju czaszki,
• łagodne nowotwory układu nerwowego: tłuszczaki, potworniaki, torbiele skórzaste,
• zaburzenia gyryfikacji (bruzdowania) mózgu,
• hipoplazja tętnicy kręgowej i związane z tym objawy neurologiczne,
• agenezja lub hipoplazja ciała modzelowatego,
• zespół Arnolda-Chiariego i towarzyszące mu objawy występujące u dzieci,
• niskorosłość,
• zaburzenia rozwoju psychicznego i ruchowego,
• obniżony poziom inteligencji,
• autyzm.

Jak widzimy zespół Goldenhara stanowi spectrum objawów, które prawie nigdy nie występują razem u jednej osoby.

Leczenie zespołu Goldenhara i badania

Leczenie dysplazji bocznej twarzy musi być poprzedzone dokładnymi badaniami diagnostycznymi, prowadzonymi przez lekarzy wielu specjalności. Dzieci, u których stwierdzono zespół Goldenhara, powinny być dokładnie przebadane pod kątem możliwości wystąpienia wszystkich nieprawidłowości mogących pojawić się w tej jednostce chorobowej. Diagnostykę powinno się zacząć od badań obrazowych górnego odcinka przewodu pokarmowego i klatki piersiowej, a także sprawdzenia drożności odbytu. W przypadku stwierdzenia zarośnięcia przełyku lub odbytu konieczna jest operacja przywracająca ciągłość układu pokarmowego.

Na bardzo wczesnym etapie należy również przeprowadzić konsultację kardiologiczną, która ma na celu stwierdzenie obecności wad wrodzonych serca i zaproponowanie metod ich leczenia – farmakologicznego lub operacyjnego w zależności od rodzaju wady i jej nasilenia. Wymagane jest także zbadanie dziecka przez nefrologa, którego zadaniem jest ocena funkcji i morfologii układu moczowego chorego.

Przy podejrzeniu współwystępowania wad układu nerwowego konieczna jest konsultacja neurologiczna, przeprowadzenie badań obrazowych głowy, a w przypadku stwierdzenia patologii może być wymagana interwencja neurochirurgiczna, także deformacje czaszki mogą być leczone przez neurochirurgów.

Diagnostyką i leczeniem wad wzroku zajmuje się okulista, który ocenia gałkę oczną przy użyciu oftalmoskopu i USG. Laryngolog ocenia uszy dziecka, a także jego jamę nosowo-gardłową, w przypadku wad małżowiny usznej możliwe jest jej chirurgiczna rekonstrukcja. Rozszczepienie wargi i podniebienia może być z powodzeniem leczone operacyjnie. Na późniejszym etapie życia dziecka wymagana będzie częsta kontrola stomatologiczna (z powodu zaburzeń rozwoju zębów), ortopedyczna i psychologiczna. Osoby ze stwierdzonym zespołem Goldenhara powinny być zarejestrowane w poradni genetycznej.

Jakie są rokowania w przypadku zespołu Goldenhara?

Zespół Goldenhara nie może zostać całkowicie wyleczony. Schorzenie to wiąże się prawdopodobnie z wystąpieniem zaburzeń rozwoju na wczesnym etapie embriogenezy, które w obecnych czasach nie mogą być leczone.

Pomimo wielu wad będących częściami składowymi zespołu Goldenhara, prawie wszystkie mogą być leczone metodami chirurgicznymi i pozwalają na znaczne polepszenie stanu zdrowia pacjenta. Z powodu rzadkiego występowania dysplazji bocznej twarzy ciężko określić średnią długość życia pacjentów dotkniętych tym zespołem.

Bibliografia

• „Craniofacial microsmia”, Genetics Home Reference, https://ghr.nlm.nih.gov/condition/craniofacial-microsomia, opublikowano: 10.07.2018
• „Menagement of Genetic Syndromes”, S. B. Cassidy, J. E. Allanson, Wiley-Blackwell, New Jersey wyd. 3., ISBN: 978-0-470-19141-5
• „Clinical manifestation in 17 Greek patients with Goldenhar syndrome”, V. Touliatou, H. Fryssira, A. Mavrou, PMID: 17100205
• „31 cases with oculoauriculovertebral dysplasia (Goldenhar syndrome): clinical, neuroradiologic, audiologic and cytogenetic findings”, O. Engiz, S. Balci, M. Unsal, PMID: 18019368
• „Goldenhar syndrome with various clinical manifestation”, R. Kokavec, PMID: 16986988
• „Oculoauriculovertebral spectrum with radial defects: a new syndrome or an extension of the oculoauriculovertebral spectrum? Report of fourteen Brazilian cases and review of the literature”, S. Vendramini, A. Richieri-Costa, ML. Guion-Almeida, PMID: 17290277