Brak (niedobór) odporności u dziecka

Odporność u dziecka

Odporność to zdolność organizmu do obrony przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak np. działanie drobnoustrojów chorobotwórczych. Niedobory odporności manifestują się skłonnością do częstych, nawracających infekcji oraz do rozwoju ciężkich zakażeń (takich jak np. posocznica) i do powikłanego, uporczywego przebiegu infekcji, które często przewlekają się mimo stosowania antybiotykoterapii.

Niedobór odporności u dziecka możemy podzielić na:

• pierwotny (wrodzone defekty układu immunologicznego),
• wtórny (u którego podłoża leży przyczyna wyjściowa, taka jak np. niedożywienie, niedobory witamin, choroby hematologiczne).

Odporność wrodzona i nabyta u dziecka

Zdolność organizmu do obrony przed drobnoustrojami zawdzięczamy współpracy licznych mechanizmów, takich jak np.:

• działanie ochronne śliny, śluzu, łez, wydzieliny z dróg rodnych itp.,
• działanie flory fizjologicznej organizmu,
• działanie przeciwciał ochronnych itd.

Odporność możemy podzielić na:

• wrodzoną (nieswoistą) – obejmuje ona mechanizmy odpornościowe, które występują w organizmie człowieka od urodzenia (np. bariery anatomiczne – skóra, błony śluzowe; chemiczne – np. substancje zawarte w ślinie, łzach; fizjologiczne – np. odruch kaszlu);
• nabytą (swoistą) – zdobywaną w sposób czynny (wytwarzanie przeciwciał po przebyciu choroby lub wskutek szczepień ochronnych) oraz w sposób bierny (przeciwciała otrzymywane w życiu płodowym oraz z mlekiem matki, przeciwciała uzyskane po podaniu surowic odpornościowych).

Niedobór odporności u dziecka

Częste infekcje u dziecka zwykle stanowią źródło niepokoju u rodziców. Pediatrzy wielokrotnie spotykają się z pytaniem, kiedy można mówić o niedoborze odporności u dziecka. Należy pamiętać, że 1–8 łagodnych zakażeń dróg oddechowych rocznie u dziecka, zwłaszcza uczęszczającego do żłobka, przedszkola lub szkoły, mieści się w granicach fizjologii.

O pierwotnym niedoborze odporności u dziecka możemy myśleć wówczas, gdy spełnione są minimum dwa z poniższych kryteriów:

1. > = 8 zakażeń rocznie,
2. > = 2 zapalenia płuc rocznie,
3. > = 2 zapalenia zatok przynosowych rocznie,
4. > = 2 ciężkie zakażenia w życiu (posocznica, zapalenie mózgu, zapalenie kości),
5. długotrwała (minimum 2-miesięczna) antybiotykoterapia, która nie przyniosła oczekiwanych rezultatów,
6. oporność na antybiotykoterapię doustną, konieczność stosowania antybiotyków dożylnie,
7. powtarzające się ropnie skórne lub narządowe,
8. przewlekła (trwająca powyżej 12 miesięcy) grzybica jamy ustnej lub skóry u dzieci,
9. brak przyrostu masy ciała, zahamowanie rozwoju,
10. pierwotne niedobory odporności w rodzinie.

Częste, ale niezbyt poważne infekcje mogą przemawiać za wtórnym niedoborem odporności u dziecka bez związku z zaburzeniami układu immunologicznego.

Dziecko z niedoborem odporności – jak rozpoznać?

Spełnienie kryteriów wymienionych powyżej lub występowanie zbyt częstych infekcji jest wskazaniem do zgłoszenia się do lekarza (najlepiej do poradni immunologicznej) i wdrożenia diagnostyki w kierunku zaburzeń odporności. Badaniem wykonywanym w pierwszej kolejności powinna być morfologia krwi z rozmazem.

Istotnym etapem diagnostyki powinno być wykluczenie/potwierdzenie wtórnego niedoboru odporności u dziecka (związanego np. z niedożywieniem, niedoborami witamin, AIDS, chorobami hematologicznymi, np. białaczkami) oraz innych przyczyn częstych zakażeń (takich jak np. astma, mukowiscydoza, alergie). Należy pamiętać również o tym, że niedobory odporności często występują u dzieci z wrodzonymi zespołami genetycznymi, takimi jak np. zespół Downa, zespół Turnera, zespół DiGeorge'a itd.

Po wykluczeniu powyższych przyczyn, kolejnym etapem diagnostyki niedoboru odporności u dziecka powinna być ocena stężenia przeciwciał (IgA, IgM, IgG, IgE). Do innych badań stosowanych w diagnostyce pierwotnych niedoborów odporności należą: zdjęcie RTG klatki piersiowej (ocena wielkości grasicy), biopsja szpiku kostnego, ocena odpowiedzi poszczepiennej (zbyt niskie miano przeciwciał po szczepieniu świadczy o zaburzeniach odporności), ocena całkowitej liczby limfocytów T oraz podtypów limfocytów T, testy in vitro oceniające czynność limfocytów T, testy skórne, ocena stężenia albuminy w surowicy itd.

Pierwotne niedobory odporności

W większości (50–65%) przypadków pierwotny niedobór odporności u dziecka jest wywołany niedoborem przeciwciał. Najczęściej opisuje się niedobór IgA (przeciwciał obecnych w ślinie, łzach, drogach oddechowych, moczowych, przewodzie pokarmowym, na błonach śluzowych oraz w osoczu krwi). Stwierdzany jest on z częstością 1 : 500 osób, jednak nie zawsze daje objawy kliniczne. Pacjenci z jawnym zespołem uskarżają się na nawracające infekcje, zwłaszcza dróg oddechowych.

Dzieci z pierwotnymi niedoborami odporności powinny być chronione przed stycznością z osobami chorymi, powinny unikać zatłoczonych miejsc. Niedobory przeciwciał mogą być leczone substytucyjnie, tzn. poprzez podawanie immunoglobulin. W przypadkach niektórych typów zaburzeń odporności u dzieci może istnieć wskazanie do przeszczepu szpiku kostnego lub przeszczepu komórek macierzystych.

Infekcje u dzieci z pierwotnymi niedoborami odporności leczone są według podobnych zasad, jak zakażenia u pacjentów bez tego typu zaburzeń. Należy mieć jednak na uwadze fakt, że często odpowiedź na antybiotyk jest niewystarczająca, niejednokrotnie dziecko wymagają leczenia w warunkach szpitalnych, dożylnie. Ciężkie niedobory odporności u dziecka mogą wymagać profilaktycznego podawania antybiotyków.

Należy pamiętać również o tym, że niedobory odporności są przeciwwskazaniem do stosowania szczepień zawierających żywe drobnoustroje, takich jak np. szczepienie przeciw gruźlicy, ospie wietrznej, MMR (odra, świnka, różyczka).

Jak wzmocnić odporność dziecka?

Wielokrotnie pediatrzy spotykają się z pytaniem, jak zwiększyć odporność dziecka, które nie ma zaburzeń immunologicznych, ale które chce się uchronić przed częstymi infekcjami. Skutecznymi sposobami na walkę z niedoborem odporności u dziecka są:

• karmienie piersią (w mleku matki obecne są m.in. immunoglobuliny, laktoferyna, prebiotyczne oligosacharydy),
• dieta bogata w warzywa, owoce oraz kwasy omega-3,
• wypijanie optymalnej ilości płynów (około 1,5–2 l dziennie),
• zapobieganie wysuszaniu śluzówek w drogach oddechowych,
• szczepienia ochronne,
• aktywność fizyczna,
• hartowanie dziecka – unikanie przegrzewania (optymalna temperatura w pomieszczeniach to około 18–20°C), aktywność fizyczna na świeżym powietrzu, zmiana klimatu (przebywanie w górach, nad morzem),
• regularny tryb życia, wysypianie się (osłabiony organizm, który nie ma dostatecznie dużo czasu na regenerację, jest bardziej podatny na infekcje),
• dbanie o prawidłowy stan uzębienia, leczenie próchnicy,
• stosowanie probiotyków,
• stosowanie preparatów zawierających witaminę D oraz kwasy omega-3 (np. tran).