Biegunka i wymioty u dzieci – leczenie i nawadnianie

Przyczyny ostrej biegunki u dzieci

Biegunka i wymioty u dzieci to jedne z najczęstszych objawów w wieku dziecięcym i niemowlęcym. Praktycznie każde dziecko do 3 roku życia zachoruje z wystąpieniem tych objawów.

W większości przypadków biegunka i wymioty u dzieci mają przebieg łagodny o samoograniczającym się charakterze. Najczęstszym ich powikłaniem są straty elektrolitowe oraz odwodnienie organizmu, które niekiedy może wymagać uzupełniania płynów w warunkach szpitalnych. Aby tego uniknąć, warto zaznajomić się z bezpiecznymi i prostymi metodami domowego nawadniania organizmu dziecka w domu.

Przyczyn powstawania ostrej biegunki i wymiotów u dzieci jest bardzo wiele. Objawy te mogą występować osobno lub jednocześnie. Dotyczą one chorób związanych z przewodem pokarmowym, ale mogą być też objawami schorzeń infekcyjnych (zapalenie gardła, zapalenie uszu, zapalenie płuc), rzadziej jako odpowiedź na leki i innych. Najczęstszą przyczyną są zakażenia przewodu pokarmowego – wirusowe (rotawirusy, adenowirusy, wirusy Norwalk) i bakteryjne (Salmonella, Campylobacter). Należy też pamiętać o zatruciach pokarmowych wywoływanych przez toksyny bakteryjne.

Infekcje wirusowe, które są pierwszą przyczyną biegunek i wymiotów u dzieci, przeważają w okresie od października do maja (szczyt zachorowań przypada między styczniem a marcem). Natomiast w pozostałych miesiącach – od maja do września – górują infekcje bakteryjne.

Czytaj również: Leki na wymioty – jakie wybrać?

Podstawowe zapotrzebowanie na płyny u dzieci

Aby obliczyć, ile płynów dziecko potrzebuje w ciągu doby, możemy posłużyć się poniższą tabelką:

Przykładowo dziecko o masie 5 kg wymaga podawania 500 ml płynów na dobę. Natomiast dziecko o masie 15 kg dostanie 1000 ml + 250 ml (50 ml × 5 kg), co razem daje 1250 ml. Dziecko o masie 25 kg dostanie 1500 ml + 100 ml (20 ml × 5 kg), czyli łącznie 1600 ml.

Postępowanie z dzieckiem wymiotującym lub z biegunką

1. Ocena stanu dziecka

Oprócz biegunki i wymiotów u dzieci należy sprawdzić, czy występuje gorączka. Należy dokładnie określić częstotliwość wymiotów i wypróżnień, ich kolor i konsystencję oraz czy nie pojawia się krew, śluz. Bardziej istotnym objawem biegunki jest zmiana konsystencji niż zwiększona ilość oddawanych stolców. Należy pamiętać, że u niektórych niemowląt półpłynne stolce mogą pojawiać się po każdym karmieniu piersią, co nie jest oznaką choroby. Dodatkowo sprawdzamy, czy dziecka nie boli brzuch oraz czy nie ma zaburzeń świadomości.

Za infekcją bakteryjną lub zatruciem toksynami przemawiają:

• temperatura powyżej 40°C,
• krwista biegunka,
• bóle brzucha,
• zaburzenia świadomości.

O wirusowej przyczynie biegunki świadczą objawy:

• wymioty (bardzo nasilone w zakażeniach rotawirusami),
• biegunka,
• katar czy kaszel (zwłaszcza gdy pojawiły się przed wystąpieniem biegunki).

Przeczytaj: Wymiotowanie żółcią – co oznacza?

2. Ocena stopnia odwodnienia

Aby określić, jak bardzo dziecko jest odwodnione, warto odpowiedzieć na kilka zamieszczonych poniżej pytań:

• Jaki jest ogólny stan dziecka? Dobry, średni czy ciężki? Jak chętnie się bawi?
• Ile aktualnie waży? Jeśli masa ciała dziecka się zmniejszyła, to w jakim procencie?
• Jaka jest temperatura ciała dziecka?
• Czy jego oczy są zapadnięte?
• Ile razy i jak dużo wymiotuje?
• Ile pije i je?
• Ile razy dziecko oddaje stolec? Jaki jest jego wygląd?
• Ile oddaje moczu (liczba zużytych pieluch)?

Ze względów praktycznych odwodnienie u dziecka dzielimy na lekkie, umiarkowane i ciężkie. Stopień odwodnienia determinuje dalsze postępowanie. W odwodnieniu lekkim masa ciała dziecka zmniejsza się do około 3%, a dziecko jest spokojne i ma nieznacznie zmniejszoną elastyczność skóry.

Umiarkowane odwodnienie charakteryzuje się zmniejszeniem masy ciała od 3 do 9%. Dziecko jest zazwyczaj pobudzone, pije bardzo chętnie, ma wysuszone śluzówki jamy ustnej i zapadnięte gałki oczne. Czynność serca jest przyspieszona.

Odwodnienie w stopniu ciężkim powoduje straty w masie ciała powyżej 9%. Dziecko jest apatyczne, nie chce pić, błona śluzowa jest bardzo sucha, tętno jest bardzo przyspieszone, elastyczność skóry znacznie zmniejszona i dodatkowo dziecko oddaje mniej moczu.

W stopniach lekkim i umiarkowanym wystarczające jest nawadnianie dziecka doustnie. Gdy dziecko jest w stanie ciężkim, ma nieustępujące lub podbarwione żółcią wymioty oraz gdy próby nawadniania doustnego są nieskuteczne, konieczne jest nawadnianie płynami dożylnie w warunkach szpitalnych.

Czytaj również: Leki na wymioty – jakie wybrać?

Czym nawadniać dziecko?

Biegunka i wymioty u dzieci są przeważnie infekcjami wirusowymi, które same się ograniczają i przebiegają łagodnie. W tych przypadkach staramy się zniwelować objawy i zapobiegamy nadmiernej utracie elektrolitów i wody z organizmu. Podawanie dziecku odpowiedniej ilości płynów jest najważniejszą i podstawową formą leczenia tych objawów.

Jakie płyny są zabronione?

Pierwszymi płynami, które są zabronione są słodkie napoje gazowane o różnych smakach. Zawierają one dużo substancji konserwujących i sztucznych barwników. Napoje typu cola i soki z kartonika (zwłaszcza sok marchwiowy, jabłkowy, gruszkowy i pomidorowy) są zabronione, gdyż przez wysoką zawartość cukrów (sacharoza i sorbitol) mogą nasilać biegunkę. Napoje typu tonik w swoim składzie zawierają chininę, zaburzającą perystaltykę jelit. W leczeniu biegunek nie zaleca się też stosowania hydrolizatów białek czy preparatów sojowych. Należy również unikać podawania dziecku samej wody.

Jakie płyny są wskazane?

Aby nie dopuścić do odwodnienia, podawanie płynów rozpoczynamy wraz z pojawieniem się biegunki. W leczeniu lekkiego i umiarkowanego odwodnienia najlepiej stosować doustne płyny nawadniające (DPN). Są to specjalne roztwory zawierające w odpowiednich proporcjach niezbędne elektrolity (sód i potas) oraz glukozę. Ich działanie polega na wykorzystaniu mechanizmu wchłaniania sodu, wody i glukozy, który w czasie biegunki nie jest upośledzony.

Ich przygotowanie jest bardzo proste i może odbywać się w warunkach domowych. DPN dostępne są w aptekach w postaci proszków do rozpuszczenia w wodzie lub gotowych napojów. Częstym problemem u mniej odwodnionych dzieci jest słono-słodkawy smak DPN, nielubiany przez wiele z nich. W ograniczeniu nieprzyjemnego odczucia pomagają preparaty o różnych smakach.

Płyny DPN rozpuszczamy w chłodnej wodzie i podajemy często w małych ilościach (np. 5 ml co 2–3 minuty). Duże ilości płynów mogą potęgować wymioty. Do szklanki z DPN możemy dodać probiotyki, które skracają czas trwania biegunki. Warto zadbać o to, by saszetki DPN do rozpuszczenia znalazły się na stałe w domowej apteczce, co skróci czas od wystąpienia objawów do ich podania.

Zamiast płynów nawadniających można podawać płynne pokarmy, takie jak świeżo wyciskane soki, jogurty, maślanki, mus jabłkowy, kleik ryżowy, herbatę. U dzieci karmionych mlekiem matki nie należy przerywać karmienia piersią przez cały okres trwania biegunki.

Jak nawadniać dziecko?

Doustnych płynów nawadniających używamy według schematu:

1. W ciągu pierwszych 4 godzin podajemy w sumie 50–100 ml płynów na każdy kilogram masy ciała dziecka. Przykładowo u dziecka o masie 20 kg podamy 1000–2000 ml DPN przez 4 godziny. Jeśli w tym czasie pojawiły się wymioty lub biegunka, dodatkowo podajemy każdorazowo 5–10 ml DPN na kilogram masy ciała dziecka.

2. Po 4 godzinach od ustąpienia biegunki i wymiotów u dzieci podajemy płyny zgodnie z jego podstawowym zapotrzebowaniem (patrz tabelka) i w razie konieczności uzupełniamy bieżące straty.

Dziecku można podać większą ilość doustnych płynów nawadniających. Należy jedynie uważnie obserwować dziecko, czy nie występują u niego objawy przewodnienia, takie jak np. obrzęk powiek, przyrost masy ciała, zmatowienie głosu, chrypka, przyspieszenie oddechu.

Leczenie odwodnienia w warunkach szpitalnych

Każde ciężkie odwodnienie, zwłaszcza przebiegające ze wstrząsem lub zaburzeniami świadomości, musi być leczone w warunkach szpitalnych. Najczęściej odbywa się to przez podanie płynów dożylnie. W ten sposób, oprócz uzupełnienia strat wodnych, podaje się niezbędne elektrolity, których równowaga w czasie wymiotów i biegunki uległa zaburzeniu. W szpitalu można również szybko wykonać dodatkowe badania (np. z krwi lub moczu) określające stan innych narządów.

Czytaj również: Szpitalne zapalenie płuc (SZP) – przyczyny, leczenie, rokowanie