Antykoncepcja a hormonalna terapia zastępcza – podobieństwa i różnice

Antykoncepcja hormonalna i HTZ – cel leczenia i różnice

W skład hormonalnych środków antykoncepcyjnych, jak i preparatów stosowanych w hormonalnej terapii zastępczej wchodzą estrogeny i gestageny. Cele tych dwóch metod są jednak różne.

Antykoncepcja hormonalna jest metodą zapobiegania ciąży. Bazując na wskaźniku Pearla (stanowiącego wyliczenie stosunku zapłodnień w ciągu roku na 100 badanych kobiet stosujących daną metodę zapobiegania ciąży), uznaje się ją za najskuteczniejszą metodę antykoncepcji.

Hormonalna terapia zastępcza ma na celu łagodzenie tzw. objawów wypadowych będących rezultatem niedoboru estrogenów w okresie klimakterium (takich jak np. uderzenia gorąca, wzmożona potliwość, osteoporoza, zmiany zanikowe w pochwie i cewce moczowej, nietrzymanie moczu, spadek libido itd.).

Czytaj również: Niskie libido w czasie menopauzy

Hormony w antykoncepcji i HTZ

Który składnik jest ważniejszy w antykoncepcji hormonalnej, a który w hormonalnej terapii zastępczej? Głównym celem antykoncepcji hormonalnej jest zahamowanie procesu jajeczkowania (owulacji). Najważniejszymi hormonami, które doprowadzają do tego, są gestageny. Czynią to poprzez supresję LH – hormonu przysadki mózgowej odpowiedzialnego za stymulację owulacji. Ponadto, zwiększają gęstość śluzu szyjkowego, pogarszając przepuszczalność dla plemników.

Estrogeny pełnią rolę wspomagającą – potencjalizują działanie gestagenu, powodują także hamowanie wydzielania FSH odpowiedzialnego za stymulację dojrzewania pęcherzyków w jajniku. Dla wywołania pożądanego efektu skuteczna jest także antykoncepcja oparta wyłącznie na gestagenach – np. mini pill.

Główną rolę w HTZ odgrywa zatem estrogen. Gestagen pełni funkcję ochronną przed rozrostem i nowotworzeniem błony śluzowej trzonu macicy. U kobiet po usunięciu macicy możliwe jest zastosowanie samego estrogenu.

W hormonalnej terapii zastępczej hormony podaje się w sposób fazowy – w pierwszej fazie stosuje się sam estrogen, w połowie cyklu dołącza się gestagen. W najczęściej stosowanym schemacie antykoncepcji hormonalnej przez 3 pierwsze tygodnie cyklu kobieta otrzymuje estrogen z gestagenem, natomiast przez ostatni tydzień – wyłącznie placebo.

W skład preparatów stosowanych w antykoncepcji hormonalnej wchodzi estrogen syntetyczny – etynyloestradiol. Wywiera on wyraźniejszy wpływ ośrodkowy niż obwodowy, tzn. silnie hamuje wydzielanie hormony gonadotropinowe przez przysadkę mózgową. Efekt jego działania jest wyraźniejszy niż w przypadku estrogenów naturalnych.

Hormonalna terapia zastępcza zawiera estrogeny naturalne otrzymywane z moczu źrebiąt. Mają one słabe działanie – zbyt słabe, aby efektywnie hamować syntezę hormonów przysadkowych.

Warto wiedzieć: Jakie przemiany zachodzą w ciele podczas menopauzy?

Antykoncepcja hormonalna i HTZ – działania niepożądane

Jakie działania niepożądane mogą wystąpić po HTZ i po antykoncepcji hormonalnej?

• wpływ na libido – skutkiem ubocznym antykoncepcji hormonalnej jest spadek libido, natomiast działaniem pożądanym hormonalnej terapii zastępczej jest wzrost libido,
• wpływ na profil lipidowy – o ile antykoncepcja hormonalna powoduje podwyższenie stężenia cholesterolu LDL (tzw. „złego cholesterolu”) i obniżenie HDL („dobrego cholesterolu”), o tyle hormonalna terapia zastępcza wywiera odwrotny efekt. Zmiany te zależą bowiem od proporcji między działaniem gestagenów (obniżających stężenie cholesterolu HDL i podwyższają stężenie LDL) i estrogenów działających na profil lipidowy w przeciwny sposób. Najkorzystniejsze zmiany w profilu lipidowym osiągają zatem kobiety stosujące hormonalną terapię zastępczą opartą wyłącznie na estrogenach.

Pacjentki z nadciśnieniem tętniczym, otyłością, zespołem metabolicznym mają względne przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji hormonalnej, natomiast mogą stosować hormonalną terapię zastępczą.

Długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej podwyższa ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy. Hormonalna terapia zastępcza nie jest wymieniana wśród czynników sprzyjających rozwojowi tego typu nowotworu. Przypuszcza się bowiem, że za rozpoczęcie procesu onkogenezy w szyjce macicy odpowiada uwrażliwienie jej nabłonka na działanie czynników rakotwórczych przez gestageny działające na początku cyklu. W przypadku hormonalnej terapii zastępczej w pierwszej fazie cyklu stosuje się wyłącznie estrogen.

Czy hormonalna terapia zastępcza zapobiega ciąży?

Część pacjentek zastanawia się, czy skoro hormonalna terapia zastępcza i antykoncepcja hormonalna bazują na stosowaniu tych samych grup hormonów, to czy stosowanie preparatów przeznaczonej do hormonalnej terapia zastępczej zapobiega ciąży?

Część pacjentek rozpoczyna stosowanie hormonalnej terapii zastępczej w okresie przejściowym między wiekiem rozrodczym a przekwitaniem, nie osiągając jeszcze tzw. pełnoobjawowego klimakterium (ponad 6 miesięcy bez miesiączek w wieku typowym dla przekwitania, objawy niedoboru estrogenów). Wówczas możliwe jest zajście w ciążę.

Hormonalna terapia zastępcza nie gwarantuje bowiem ochrony przed zapłodnieniem u kobiety, u której czynność jajników jeszcze nie wygasła. W pierwszej fazie cyklu HTZ podaje się bowiem sam estrogen, bez gestagenu hamującego uwalnianie LH i jajeczkowanie. W dodatku naturalny estrogen jest zbyt słaby do wywołania skutecznego efektu supresji hormonów przysadki. Stąd pacjentki stosujące hormonalną terapię zastępczą przed osiągnięciem pełnoobjawowego klimakterium chcące zabezpieczyć się przed ciążą powinny stosować wybraną metodę antykoncepcji (np. tabletki antykoncepcje z niską dawką estrogenu).

Kiedy zamienić antykoncepcję na hormonalną terapię zastępczą?

Część pacjentek stosujących antykoncepcję hormonalną chce w momencie rozpoczęcia okresu przekwitania płynnie przejść do stosowania hormonalnej terapii zastępczej. Ustalenie odpowiedniego momentu nie zawsze jest łatwe – objawy wygasania czynności jajników u kobiety przyjmującej estrogeny nie są bowiem widoczne. W takim przypadku za optymalne uważa się zatem wprowadzenie hormonalnej terapii zastępczej w wieku typowym dla rozpoczęcia klimakterium, czyli ok. 50 roku życia.