Antykoncepcja a nowotwory – czy tabletki powodują raka, czy zmniejszają jego ryzyko?

Czy tabletki antykoncepcyjne powodują raka?

Związek tabletek antykoncepcyjnych z ryzykiem powstawania nowotworów nadal budzi wiele kontrowersji. Artykuły, wpisy zamieszczone na forach internetowych i portalach medycznych podają różne, czasem sprzeczne doniesienia.

Zwykle publikacje opowiadające się przeciwko tej formie antykoncepcji powołują się na badania potwierdzające zwiększone ryzyko raka i odwrotnie – portale przychylające się antykoncepcji hormonalnej przytaczają tylko pozytywne aspekty jej stosowania. Warto korzystać z w pełni obiektywnych źródeł wiedzy, bazującej na dowodach naukowych, a nie subiektywnej opinii autorów.

Należy rozważyć czy przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej ma wpływ na najczęściej diagnozowane nowotwory u kobiet (czy zwiększa, czy też zmniejsza ryzyko zachorowania), a więc:

• raka trzonu macicy (raka endometrium),
• raka jajnika,
• raka piersi,
• raka szyjki macicy.

Czytaj również: Rodzaje tabletek antykoncepcyjnych

Antykoncepcja a rak endometrium (rak trzonu macicy)

Rak endometrium, czyli rak błony macicy, jest nowotworem, który rozwija się przeważnie u kobiet po okresie menopauzy, jednakże coraz częściej rozpoznaje się go u pań przed 45. rokiem życia. Przyczynę tych zmian upatruje się w stosowaniu terapii hormonalnych – zarówno antykoncepcji hormonalnej, jak i hormonalnej terapii zastępczej (HTZ).

Hormonami, który powodują rozrost endometrium są estrogeny. Większość tabletek antykoncepcyjnych zawiera w swoim składzie estrogeny. Pigułki oparte tylko o progestageny (syntetyczny progesteron) nie zwiększają ryzyka powstawania raka endometrium (tak zwana tabletka jednoskładnikowa).

Wszelkie stany, w których równowaga głównych hormonów kobiecych – estrogenów i progesteronu jest zaburzona (jest za dużo estrogenów), mogą przyczynić się do rozwoju nowotworu. Stany, w których równowaga hormonalna jest zaburzona to m.in.:

• hormonalna terapia zastępcza,
• tabletki antykoncepcyjne zawierające estrogeny (najbardziej popularna w Polsce tabletka dwuskładnikowa),
• długi okres miesiączkowania (wczesna 1. miesiączka i późna menopauza),
• niepłodność,
• zespół policystycznych jajników – zespół PCOS,
• otyłość,
• cukrzyca,
• bezdzietność,
• menopauza i stan po menopauzie.

Podsumowując, tabletki antykoncepcyjne stosowane przewlekle mogą powodować raka endometrium. Długoletnia, niezrównoważona progesteronem terapia estrogenami, od 2 do 10 razy zwiększa ryzyko raka endometrium (gruczolakoraka endometrium). Jest to najsilniejszy czynnik ryzyka. Kolejnymi czynnikami jest otyłość oraz zespół PCOS.

Panie z grup ryzyka powinny regularnie zgłaszać się na badanie ultrasonograficzne, by ocenić stan endometrium. W przypadku jego rozrostu wykonuje się biopsję i szacuje ryzyko transformacji nowotworowej.

Warto przeczytać: Tabletki antykoncepcyjne a tycie

Antykoncepcja a rak szyjki macicy

Rak szyjki macicy rozpoznawany jest rocznie u około 500 tysięcy kobiet na świecie, a blisko połowa z nich umiera. Zaawansowane stadia tego nowotworu rozpoznaje się głównie w krajach rozwijających się, ale na tle Europy Polska także wypada niezbyt optymistycznie.

Czynnikiem rozwoju raka szyjki macicy jest infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Wirusem tym można zarazić się na drodze kontaktów seksualnych. Udowodniono, że wirus ten wbudowuje się w komórki nabłonka, powodując ich niekontrolowany rozrost. Do tzw. onkogennych, czyli powodujących raka, typów wirusa zalicza się HPV 16, 18, 31, 33, 35, 45.

Stany przebiegające z upośledzeniem odporności, np. zakażenie wirusem HIV, leczenie immunosupresyjne, inne choroby nowotworowe (np. białaczka) to czynniki przyśpieszające progresję nowotworu.

Przeczytaj też: Brak okresu przy tabletkach – o czym może świadczyć?

Informacje, jakoby tabletki antykoncepcyjne powodowały raka szyjki macicy, są więc mitem. Wynikały one prawdopodobnie z częstszych ryzykownych kontaktów seksualnych kobiet przyjmujących antykoncepcję hormonalną. Dlatego to właśnie kontakty seksualne bez zabezpieczenia i związane z nimi ryzyko infekcji HPV to konieczny czynnik rozwoju raka szyjki macicy.

Tabletki antykoncepcyjne a rak jajnika

Rak jajnika to termin określający bardzo różnorodną grupę nowotworów, o różnym pochodzeniu i złośliwości. Badania ostatnich lat wykazały, że rak jajnika nie rozwija się bezpośrednio z jego tkanek. Komórki prekursorowe pochodzą z innych narządów jamy brzusznej, w których dochodzi do transformacji nowotworowej na drodze mutacji genetycznych. Do najczęstszych należą:

• raki surowicze (najczęstsze),
• raki śluzowe,
• raki endometrialne,
• raki jasnokomórkowe,
• złośliwe raki Brennera (pochodzące z nabłonków narządów układu moczowego),
• raki niezróżnicowane.

Na raka jajnika najczęściej zapadają kobiety między 50. a 60. rokiem życia. Do czynników ryzyka należą:

• obciążenie genetyczne – rak jajnika w rodzinie,
• mutacja BRCA1 i BRCA2,
• niepłodność,
• wczesny wiek 1. miesiączki i późny wiek menopauzy,
• otyłość,
• długoletnia hormonalna terapia zastępcza (HTZ) – powyżej 10 lat,
• stosowanie wkładki wewnątrzmacicznej.

Długotrwałe, powyżej 5-letnie stosowanie antykoncepcji hormonalnej jest udokumentowanym czynnikiem protekcyjnym (ochronnym), zmniejszającym ryzyko rozwoju raka jajnika. Również urodzenie dwójki i więcej dzieci znacząco zmniejsza to ryzyko.

Być może zahamowanie owulacji i brak cyklicznych zmian, które normalnie zachodzą co miesiąc w jajniku, chroni jajnik przed nowotworzeniem. Nie jest to jednak spójne z nowymi badaniami, które udowadniają powstawanie komórek nowotworowych poza jajnikiem.

Tabletki antykoncepcyjne a rak piersi

Czynnikiem sprzyjającym powstawaniu raka piersi jest również, tak jak w przypadku raka endometrium, wysoki poziom estrogenów w stosunku do progesteronu. Długoletnie przyjmowanie (powyżej 10 lat) pigułek antykoncepcyjnych może być czynnikiem wywołującym raka piersi. Inne czynniki rozwoju raka sutka to przyjmowanie hormonalnej terapii zastępczej i bezdzietność.

Estrogeny stymulują komórki gruczołowe piersi do rozrostu, co sprzyja powstawaniu raka. Z drugiej jednak strony kobiety, które zażywają antykoncepcję hormonalną częściej badają się ginekologicznie. Dlatego częściej rozpoznaje się u nich nowotwory we wcześniejszych stadiach, gdy szansa na całkowite wyleczenie jest większa.

Innymi czynnikami ryzyka jest m.in. mutacja w genie BRCA1 i BRCA2, ekspozycja na promieniowanie jonizujące oraz otyłość.