Czym różnią się tabletki antykoncepcyjne?

Czym różnią się od siebie tabletki antykoncepcyjne?

Antykoncepcja polega na świadomej kontroli narodzin i płodności. Chociaż jest znana i stosowana od czasów starożytnych, to dopiero od połowy XX wieku stała się zarówno bezpieczna, jak i skuteczna. Wszystko dzięki pojawieniu się na rynku pierwszej tabletki antykoncepcyjnej.

Możliwość skutecznego zapobiegania ciąży ma istotny związek z potrzebą realizacji zawodowej przez kobiety. Mimo to, w wielu miejscach na świecie dostęp do jakiejkolwiek antykoncepcji, w tym szczególnie antykoncepcji hormonalnej, nadal jest ograniczony przez prawa religijne, moralne a nawet polityczne.

Tabletka antykoncepcyjna, zwana potocznie pigułką, pojawiła się w latach 50. XX wieku. W 1952 zsyntetyzowano norethynodrel (noretyndron). Była to pochodna progesteronu naturalnego, o wiele bardziej stabilna od naturalnego hormonu. W kolejnych latach do pochodnej progesteronu dodano także pochodną estrogenu. W ten sposób powstała pierwsza dwuskładnikowa pigułka antykoncepcyjna o nazwie Enovid. Ilość zawartych w niej hormonów była jednak zdecydowanie większa od ilości hormonów zawartych w tabletkach obecnie dostępnych w aptekach. W 1960 roku Enovid pojawił się w aptekach w USA, a w Polsce pigułka została wprowadzona 6 lat później. Od tego czasu trwają prace, mające na celu zmniejszać zawartość hormonów i niwelować ich skutki uboczne.

Przeczytaj też: Wkładka wewnątrzmaciczna a stosowanie tamponów i kubeczka menstruacyjnego

Najbardziej popularną metodą antykoncepcji w Polsce nadal jest prezerwatywa, jednak coraz więcej kobiet decyduje się na doustne tabletki antykoncepcyjne. Są one jedną z najbardziej skutecznych, a zarazem odwracalnych metod hamowania płodności. Czym różnią się od siebie pigułki? Jaka jest różnica między tabletką dwu- a trójfazową? Czy lepsze są tabletki jedno- czy dwuskładnikowe? Tabletki antykoncepcyjne różnią się zawartością hormonów – składnika estrogenowego i rodzajem progesteronu.

Przeczytaj: Plamienie podczas brania tabletek antykoncepcyjnych – kiedy do lekarza?

Jak działa tabletka antykoncepcyjna?

By skutecznie zapobiegać ciąży, hormony zawarte w pigułce mają następujące zadania:

1. hamować owulację,
2. zagęszczać śluz szyjkowy, który staje się słabo przepuszczalny dla plemników,
3. zapobiegać zagnieżdżeniu się komórki jajowej w tkance wyściełającej wnętrze macicy,
4. hamować dojrzewanie komórek jajowych (działanie syntetycznego estrogenu).

W działaniu tabletek antykoncepcyjnych decydujący jest brak tzw. piku LH, zależnego od progesteronu. To on (pik LH) prowadzi do braku owulacji. Odpowiednio wysokie stężenie (tzw. pik) hormonu luteinizującego (w skrócie LH), przekazywanego do jajników z przysadki mózgowej, powoduje wydzielanie enzymów, które doprowadzają do pęknięcia dominującego pęcherzyka i uwolnienia komórki jajowej do jajowodu, co jest warunkiem ewentualnego zapłodnienia po spotkaniu się dojrzałej komórki jajowej z plemnikiem. Brak tej reakcji hormonalnej zależy od działania syntetycznego progesteronu, który jest składnikiem wszystkich tabletek antykoncepcyjnych.

Przeczytaj też: Kubek menstruacyjny – czy jest zdrowy?

Progestageny w tabletkach antykoncepcyjnych

Progestageny zawarte w tabletkach to syntetyczne pochodne naturalnego progesteronu, których inna budowa zabezpiecza przed szybką inaktywacją w przewodzie pokarmowym. Z kolei składnik estrogenowy to również nie jest naturalny hormon, tylko jego trwalsza pochodna – etenyloestrogen.

Progestageny, oprócz samego działania antykoncepcyjnego, wykazują dodatkowo również niewielkie działanie androgenne, glikokortykoidowe i mineralokortykoidowe. Wynika to z aktywacji także innych receptorów, nie tylko progesteronowych. Efekty uboczne progestagenów zależą w głównej mierze właśnie z tego dodatkowego działania.

Efekt androgenny może wywoływać tzw. androgenizację – problemy z cerą w postaci trądziku, przetłuszczania skóry i włosów, czy nadmiernego owłosienia ciała. Stan ten nazywamy hirsutyzmem. Z kolei pobudzenie receptora glikokortykoidowego negatywnie wpływa na gospodarkę węglowodanowo-lipidową, dlatego podczas stosowania pigułek należy regularnie sprawdzać poziomy frakcji cholesterolu, trójglicerydów i glukozy we krwi.

Sprawdź też: Ranking tabletek na erekcję

Czym różnią się od siebie tabletki dwuskładnikowe?

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe różnią się od siebie w zależności od generacji i tego, jakie substancje chemiczne zastępuje w nich progesteron. To właśnie od komponenty progestagenowej zależy przynależność tabletki do danej generacji.

• Pierwsza generacja tabletek antykoncepcyjnych

Pierwsza generacja nie jest już obecnie stosowana.

• Druga generacja tabletek antykoncepcyjnych

Do drugiej należą tabletki zawierające progestageny z grupy 19-nortestosteronu, które cechują się niewielką aktywnością androgenną. Należą do nich: lewonorgestrel, norgestrel i norgestron. Najpopularniejszym z nich jest lewonorgestrel. Ich minusem jest niewielkie ryzyko androgenizacji (nadmiernego owłosienia ciała, trądziku), jednak jest to najbezpieczniejsza generacja, jeśli chodzi o ryzyko zakrzepicy. Polecane są kobietom z obciążeniami w kierunku choroby zakrzepowo-zatorowej. Oczywiście w przypadku dużego prawdopodobieństwa zakrzepicy tabletki antykoncepcyjne nie powinny być w ogóle stosowane.

Przeczytaj również: Arginina – co to jest i gdzie występuje?

• Trzecia generacja tabletek antykoncepcyjnych

Do trzeciej generacji zaliczamy: dezogestrel, gestoden i norgestimat. Są one pozbawione aktywności androgennej i tylko w niewielkim stopniu wpływają na profil lipidowy i metabolizm glukozy. Z drugiej strony stosowanie leków z tej grupy niesie za sobą nieco większe ryzyko zakrzepicy, zwłaszcza w przypadku dezogestrelu i gestodenu.

• Czwarta generacja tabletek antykoncepcyjnych

Do czwartej, najnowszej grupy pigułek, zaliczamy te zawierające dienogest i drospirenon. Wykazują one dodatkowe, pozytywne działania. Dienogest działa najsilniej antyandrogennie ze wszystkich progestagenów. Pigułki zawierające ten składnik przepisywane są najczęściej u kobiet z problemami z cerą (trądzikiem, nadmiernym owłosieniem ciała). Poza tym, krwawienia z odstawienia są w przypadku stosowania dienogestu najbardziej skąpe. Dlatego polecane są też kobietom, których miesiączki są obfite i bolesne, prowadzące nawet do niedokrwistości.

Drospirenon z kolei, prócz działania antyandrogenowego, cechuje się też działaniem moczopędnym. Diureza pobudzana jest poprzez hamowanie receptora aldosteronowego. Dzięki temu zapobiega zatrzymywaniu się wody w organizmie, co jest częstym efektem ubocznym pigułek. Niestety, także w przypadku jego stosowania ryzyko zakrzepicy jest większe niż w przypadku leków II i III generacji.

To też może Cię zainteresować: Jak założyć tampon?

Estrogeny w tabletkach antykoncepcyjnych

Syntetycznymi estrogenami, które zawierają dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, są mestranol oraz znacznie popularniejszy etenyloestradiol. Powodują one zahamowanie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych poprzez wpływ na wydzielanie hormonów przysadki mózgowej, które regulują pracę jajników i w dalszej kolejności – uwalnianie zdolnych do zapłodnienia komórek jajowych. Stosowanie tabletek dwuskładnikowych, zawierających zarówno progestagen jak i estrogen, powoduje, że dzięki ich synergistycznemu działaniu dawki hormonów mogą być niższe.

W pierwszej pigułce zawartość estrogenów wynosiła 150 mikrogramów. Tak duża dawka wiązała się z licznym efektami ubocznymi, których prawie pozbawione są nowoczesne tabletki. W obecnych czasach stosowane są pigułki zawierające od 20 do 35 mikrogramów. Mniejsza zawartość komponenty estrogenowej jest z reguły niemożliwa. Wynika to z mniejszej skuteczności pigułki i słabego hamowania osi podwzgórze – przysadka – jajnik. Może to skutkować plamieniami pomiędzy właściwym krwawieniem z odstawienia.

To też może Cię zainteresować: Na czym polega syndrom demona nocy?

Dodatkowymi efektami działania składnika estrogennego tabletek antykoncepcyjnych jest poprawa kondycji skóry i włosów, bardziej kobieca sylwetka – powiększenie piersi, tendencja do odkładania tłuszczu w obrębie bioder. Nie u każdej pacjentki ta sama tabletka spowoduje równe zmiany w wyglądzie, jest to sprawa indywidualna. Estrogeny korzystnie działają też na budowę kości, zapobiegając osteoporozie. Niestety, mogą powodować zatrzymywanie wody w organizmie i przez to niewielki przyrost masy ciała.

Tabletki antykoncepcyjne – różnice fazowości

Najbardziej popularnymi tabletkami antykoncepcyjnymi są tabletki dwuskładnikowe jednofazowe. Dwuskładnikowe, bo zawierają estrogeny i progestageny, a jednofazowe dlatego, bo każda zawiera taką samą dawkę hormonów. Po zabraniu wszystkich 21 jednakowych tabletek następuje 7-dniowa przerwa, w czasie której dochodzi do krwawienia z odstawienia (nie jest to miesiączka).

Na rynku dostępne są różne rodzaje tabletek antykoncepcyjnych. Wśród nich są również tabletki dwufazowe. Oznacza to, że pierwsza połowa opakowania zawiera mniej progestagenów od drugiej, czyli w pudełku są dwa rodzaje tabletek i koniecznie trzeba przestrzegać kolejności ich przyjmowania.

Na rynku są dostępne również pigułki trójskładnikowe (tabletki trójfazowe) – w ich opakowaniu występują trzy rodzaje tabletek o coraz większym stężeniu progestagenów. Te jeszcze lepiej naśladują naturalny cykl jajnikowy.

Zobacz również: Do czego służą kulki analne?

Mamy również tabletki czterofazowe. Są to bezpieczniejsze i lepiej dostosowane do zmieniających się wahań hormonów w organizmie kobiety. W opakowaniu znajduje się 28 tabletek, tak, aby kobieta przyzwyczaiła się do codziennego brania leku, mimo że ostatnie dwie pigułki to placebo. Pierwsze dwie pigułki zawierają tylko estrogeny, kolejnych 5 – równe dawki progestagenu i estrogenu, w następnych 17 nad estrogenami przeważają progestageny, a 25. i 26. tabletka to jedynie estrogeny. Należy przyjmować lek według zaleceń dawkowania na blisterze, nie pomijając żadnej z pigułek.

Największą skutecznością i prostotą stosowania oraz najniższą ceną cechują się tabletki dwuskładnikowe jednofazowe. Składowa estrogenowa jest zawsze stała, w każdej pigułce, zarówno w jedno-, dwu- czy trójfazowych tabletkach.

Minipigułka – pigułka bez estrogenów

Pigułki antykoncepcyjne różnią się od siebie także tym, że mogą zawierać tylko progestageny (bez estrogenów). Wśród tabletek hormonalnych występują też jednoskładnikowe jednofazowe, tzw. minipigułki, zawierające tylko progesteron (w Polsce dostępny jest jedynie preparat z dezogestrelem). Są one korzystne u kobiet z przeciwwskazaniami do stosowania estrogenów (ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej, rak endometrium, rak piersi). Tradycyjnych pigułek z estrogenami nie mogą też przyjmować kobiety palące, otyłe, z nadciśnieniem tętniczym, chorobami wątroby; zwłaszcza po 35. roku życia.

Minipigułki nie są też zalecane kobietom w trakcie karmienia, ponieważ komponenta estrogenowa mogłaby zahamować laktację. Mini-pills przyjmuje się codziennie – w opakowaniu jest 28 tabletek, po których bez robienia przerwy rozpoczyna się kolejne opakowanie. Po skończeniu jednego opakowania pojawia się kilkudniowe krwawienie. Minusem minipigułki są częste plamienia między „normalnymi” miesiączkami. Trzeba je też przyjmować z jeszcze większą dokładnością niż pigułki tradycyjne, gdyż pominięcie dawki tabletki jednoskładnikowej nawet o kilka godzin może spowodować aktywację owulacji i ryzyko ciąży.

Jak wybrać najlepszą antykoncepcję hormonalną?

Tabletki antykoncepcyjne powinny być zawsze dobierane indywidualnie do każdej pacjentki. Nie ma sensu sugerować się opiniami znajomych, koleżanek czy wpisami na forach internetowych. Każda kobieta inaczej reaguje na daną tabletkę i tylko lekarz może ocenić, jaka metoda będzie dla niej najkorzystniejsza.

Zobacz również: Kim jest nimfomanka?

Tabletki antykoncepcyjne różnią się znacznie składem i stężeniem poszczególnych hormonów oraz odmiennie wpływają na organizm każdej kobiety. Wpływ na wybór antykoncepcji ma wiek, choroby współistniejące, okres karmienia i wiele innych.

Nie istnieje zasada, że im nowsza generacja pigułek lub niższa zawartość hormonów, tym są one lepsze. Przed przepisaniem pierwszych tabletek oraz okresowo, najlepiej raz w roku, warto wykonać podstawowe badania. Obowiązkowe powinno to być badanie ultrasonograficzne narządów płciowych oraz badania laboratoryjne, sprawdzające funkcje wątroby i parametry krzepnięcia.