Szczwół plamisty – co to jest, jak wygląda, zatrucie

Szczwół plamisty – co to jest?

Szczwół plamisty (inaczej pietrasznik plamisty, szaleń plamisty, psia pietruszka, świńska wesz lub psia wesz) należy do rodziny selerowatych (łac. Apiaceae). Jest pospolitą rośliną przydrożną, która występuje powszechnie w Europie i w innych częściach świata. Porasta łąki, pastwiska oraz nieużytki.

Gatunek ten, z uwagi na silne właściwości trujące, uznawany jest powszechnie na niezwykle niebezpieczny dla zdrowia, a nawet życia. Co ciekawe, to właśnie przez wypicie napoju sporządzonego ze szczwołu plamistego najprawdopodobniej zginął jeden z najwybitniejszych greckich filozofów – Sokrates, któremu celowo podano trunek.

Jak wygląda szczwół plamisty?

Szczwół plamisty to dwuletnia roślina zielna, ogólnym pokrojem przypominająca rozrośniętą pietruszkę. Zwykle dorasta do wysokości w granicach 120-180 cm. Jego łodyga jest silnie rozgałęziona i charakterystycznie nakrapiana (plamki koloru fioletowego). Kwiaty szczwołu są drobne, białe i zebrane w baldachy.

Posiada trzykrotnie pierzaste liście oraz kremowo-żółty długi korzeń palowy. Owoce natomiast stanowi jajowata rozłupnia. Szczwół plamisty kwitnie od czerwca do sierpnia. Jego owoce dojrzewają na przełomie sierpnia i września.

Jak odróżnić szczwół plamisty od szaleju jadowitego?

Warto wspomnieć, że conium maculatum przypomina inną trującą roślinę o nazwie szalej jadowity, czyli cykutę (Cicuta virosa L.). Odróżnić je jednak można na podstawie charakterystycznych cech morfologicznych. Korzeń szaleju posiada rozgałęziony system korzeniowy, a jego łodyga nie jest fioletowo nakrapiana.

Poza tym cykuta w przeciwieństwie do szczwołu plamistego pozbawiona jest praktycznie aromatu. Szczwół natomiast, zwłaszcza po roztarciu, wydziela nieprzyjemny zapach.

Trujące działanie szaleju jadowitego

Już zaledwie 100-200 mg koniiny jest dawką śmiertelną. Wszystkie części rośliny zawierają trujące substancje, choć najwięcej jest ich w owocach (zawartość alkaloidów w roślinie jest najwyższa w okresie kwitnienia oraz dojrzewania).

Trujące właściwości szaleju są wynikiem obecności związków alkaloidowych (alkaloidy piperydynowe), w szczególności koniiny, ale także koniceiny i konhydryny.

Wiadomo także, że szczwół plamisty porastający tereny zacienione zawiera większe dawki toksyn, niż ten zbierany ze stanowisk nasłonecznionych. Jadowitość rośliny w dużym stopniu uwarunkowana jest także składem gleby, stopniem nagrzania podłoża oraz jego wilgotności (wzrasta w porze deszczowej i po okresie chłodów). Zasuszony szczwół plamisty jest wprawdzie mniej toksyczny, jednak także może powodować poważne zatrucia i w żadnym wypadku nie należy go spożywać również w takiej formie.

Szczwół plamisty – objawy zatrucia

Już w starożytności szczwół plamisty znany był powszechnie jako trucizna. Pozyskiwano z niego wyciągi, które wykorzystywano do uśmiercania przestępców lub więźniów politycznych antycznej Grecji. Współcześnie zatrucie szczwołem plamistym bywa rejestrowane u osób, które omyłkowo zjadły jego liście lub korzenie, zamiast np. liści pietruszki lub korzeni pasternaka.

Działanie toksyczne szczwołu dotyczy przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego. Do typowych objawów zatrucia, które mogą pojawiać się już w krótkim czasie po przypadkowym spożyciu, należą:

• obniżenie temperatury ciała;
• drżenie i ból mięśni oraz ich ogólne osłabienie, które przechodzi w paraliż (szczwół plamisty poraża zakończenia nerwów ruchowych, podobnie jak kurara);
• ataksja (niezborność ruchowa);
• zaburzenia rytmu serca;
• słaby puls, który następnie przyspiesza;
• zaburzenia mowy;
• rozszerzenie źrenic;
• wzmożona produkcja śliny;
• nudności;
• częste oddawanie moczu;
• konwulsje;
• zaburzenia świadomości, omdlenia;
• śpiączka.

W skrajnych przypadkach może dochodzić do porażenia ośrodka oddechowego i zgonu poprzez uduszenie. Warto podkreślić, że nasilenie objawów po spożyciu szczwołu plamistego uzależnione jest od zażytej dawki surowca. Różnice pomiędzy objawami klinicznymi mogą być ponadto wynikiem spożywania poszczególnych części rośliny.

Zatrucie szczwołem plamistym – pierwsza pomoc

Leczenie polega na płukaniu żołądka pacjenta, podawaniu mu odpowiednich dawek środków o działaniu przeczyszczającym oraz absorbującym. Choremu aplikowane są także leki wzmacniające. Literatura podaje ponadto, że pomocny w leczeniu może być odwar z kory dębu lub 2% roztwór taniny.

Pierwsza pomoc w przypadku zatrucia szczwołem plamistym powinna być udzielona jak najszybciej. Dlatego też w przy pojawieniu się jakichkolwiek niepokojących symptomów lub przy podejrzeniu, że doszło do przypadkowego spożycia Conium maculatum, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.