Pau d'arco (lapacho) – jakie zdrowotne właściwości ma herbata Inków?

Pau d'arco – herbata, kora i... drzewo

Wbrew obiegowej opinii, nazwy takie jak pau d'arco, lapacho, tahuari czy taheebo, nie są nazwą rośliny, ale odwaru (również wewnętrznej kory, z której powstaje), nazywanego często – od miejsca pochodzenia surowca – herbatą Inków lub skarbem Inków.

Co ciekawe, najczęściej spotykana nazwa „pau d’arco” odnosi się nie do walorów zdrowotnych, ale użytkowych – jest to niezwykle odporne na gnicie drewno. Wywodzi się bowiem z określenia „palo d’arcoco”, co oznacza „drewno na łuk”. Natomiast nazwą lapacho zwyczajowo rzeczywiście określa się nie tylko korę, ale również samą roślinę („drzewa lapacho”).

Surowcem jest czerwono-brązowa, pocięta lub zmielona wewnętrzna kora, od której barwy pochodzi jedno z określeń surowca „lapacho czerwone”. Surowiec pozyskiwany jest głównie z dorastającego nawet do 30 metrów drzewa Tabebuia impetiginosa (Martius ex DC.), występującego również w literaturze pod synonimami Tabebuia avellanedae Lorentz ex Griseb., Tabebuia heptaphylla (Vell.) Toledo oraz Tabebuia palmeri Rose z rodziny Bignoniaceae. Nazwa gatunkowa impetiginosa została nadana w odniesieniu do leczniczego stosowania surowca przeciwko liszajowi (łac. impetigo contagiosa – liszajec zakaźny).

Roślina wyróżnia się charakterystycznym cyklem wegetacji – tuż po opadnięciu liści wszystkie kwiaty otwierają się jednocześnie, a po około 3 tygodniach kwitnienia gałęzie z powrotem pokrywają się liśćmi.

Pau d'arco – bogaty skład

W korze pau d'arco wyizolowano takie substancje aktywne, jak:

• naftochinony (obecne w większej ilości w drewnie niż w korze). W tym lapachol, czyli najważniejsza substancja czynna oraz dehydro-α-lapachon;
• furononaftochinony (występujące wyłącznie w korze), m.in. 2-acetylo-furanonaftochinon;
• antrachinony, np. 1-hydroksyantrachinon;
• irydoidy w pochodnych ajugolu;
• lignany, w tym sekoisolariciresinol;
• glikozydy fenolowe, fenolokwasy i flawonoidy;
• kumaryny i triterpeny (m.in. kwas ursolowy);
• steroidy (β-sitosterol i stigmasterol);
• żywice oraz makro- i mikroelementy.

Należy przy tym zaznaczyć, że żółty barwnik lapachol oraz jego pochodne są często błędnie kojarzone jako substancje charakterystyczne jedynie dla drzewa lapacho. W rzeczywistości badania wykazują ich obecność również w innych roślinach z rodziny Bignoniaceae. W związku z tym pau d'arco jako surowiec pozyskiwane jest kilku gatunków drzew Tabebuia, rosnących w Ameryce Środkowej i Południowej.

Pau d'arco – lecznicza roślina Ameryki Południowej

Pau d'arco ma wielowiekową tradycję stosowania w celach leczniczych przez rdzenną ludność lasów deszczowych. Choć nazywana jest popularnie „skarbem Inków” lub „herbatą Inków”, to wielu badaczy uważa, że lapacho było znane ze swoich prozdrowotnych właściwości jeszcze w czasach przedinkaskich.

Plemiona Amazonii określały (określają) pau d'arco nazwą „tajy”, co można przetłumaczyć jako „mieć siłę i wigor”. Nazwa ta wskazuje na stosowanie tej wartościowej kory drzew rosnących w lasach deszczowych w celu poprawy wytrzymałości oraz samopoczucia. Rzecz charakterystyczna – plemiona żyjące nawet tysiące kilometrów od siebie stosowały surowiec w bardzo podobnych zaleceniach terapeutycznych.

Napary i odwary z kory pau d'arco (również syrop z kwiatów) stosowano w leczeniu:

• gorączki,
• infekcji,
• problemów żołądkowo-jelitowych,
• jako antidotum na trucizny, np. jad żmii.

Ponadto właściwości lapacho wykorzystywano lecząc chorych na malarię, febrę oraz leszmaniozy (roznoszone przez moskity tropikalne choroby pasożytnicze, wywoływane przez pierwotniaki).

W brazylijskiej medycynie pau d'arco zalecane jest w przypadku białaczki oraz innych nowotworów, a także w leczeniu wrzodów, cukrzycy, reumatyzmu oraz zapalenia prostaty.

Zastosowanie pau d'arco – prozdrowotne właściwości

Pau d’arco (lapacho) posiada szereg korzystnych właściwości prozdrowotnych, do których zalicza się:

• korzystny wpływ na system odpornościowy (np. w przypadku infekcji bakteryjnych). Regularne stosowanie stymuluje do działania komórki układu odpornościowego – tzw. działanie immunostymulujące;
• wspomaga oczyszczanie organizmu, czyli procesy usuwania zbędnych produktów przemiany materii;
• poprawę funkcjonowanie przewodu pokarmowego i wątroby (picie odwarów przed posiłkami wspiera procesy trawienne);
• działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze (w tym Candida albicans );
• hamowanie stanów zapalnych (np. zapalenie stawów);
• działanie hepatoprotekcyjne (osłaniające dla komórek wątroby).

Przeciwnowotworowe działanie lapacho związane jest z najsilniej bioaktywnym składnikiem kory – lapaholem. Choć początkowe badania były bardzo obiecujące – wykazano działanie antynowotworowe wobec komórek m.in. raka piersi, szyjki macicy i wątroby, to Amerykański Instytut Badań nad Rakiem wykazał, że skuteczna chemoterapia z zastosowaniem ekstraktów z kory pau d’arco wymaga bardzo wysokich i silnie toksycznych dawek. Z tego powodu zrezygnowano z rekomendacji umożliwiającej szersze stosowanie lapaholu w terapiach nowotworowych.

Odwary z pau d’arco mogą być również stosowane do pielęgnacji cery trądzikowej, terapii zakażeń skórnych (np. infekcje grzybicze) oraz do płukania przetłuszczającej się skóry głowy.

Pau d'arco (lapacho) – dostępność i przygotowanie

W sprzedaży dostępna jest suszona kora pau d'arco (lapacho) w formie rozdrobnionej (krojonej) oraz zmielonej na proszek. Na ich bazie można przygotować:

• odwar (znany jako „herbata Inków”). Jak go przygotować? 1 czubatą łyżkę stołową rozdrobnionej kory pau d'arco zalać 1 szklanką wody, powoli doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu 3-5 minut. Odstawić pod przykryciem na pół godziny i przecedzić. Pić 2-3 szklanki po szklance ciepłego płynu, który można dosładzać miodem. Uwaga: choć pau d'arco polecane jako napój, którym można zastąpić herbatę, to po 3-4 tygodniach stosowania należy zrobić kilka tygodni przerwy;

• proszek w miodzie (miód z pau d'arco). Jak go przygotować? 1 czubatą łyżkę sproszkowanej kory drzewa lapacho wymieszać najpierw z łyżką gliceryny spożywczej (glicerolu), a następnie z 5 czubatymi łyżkami miodu pszczelego. Przyjmować po płaskiej łyżce2-3 razy dziennie. Uwaga –najlepiej używać do wytwarzania gliceryny farmaceutycznej,

• nalewka. Jak ją przygotować? 100 gram rozdrobnionej kory pau d'arco zlać 250 mililitrami alkoholu (około 50%) i odstawić na dwa tygodnie, codziennie wstrząsając. Przyjmować 2-3 razy dziennie po łyżeczce od herbaty między posiłkami.

Zarówno odwary jak i nalewkę (po rozcieńczeniu z wodą) można stosować do płukania jamy ustnej i przyzębia w stanach zapalnych.

W sprzedaży dostępne są również suplementy diety w formie:

• tabletek i kapsułek zawierających ekstrakty lub sproszkowaną korę lapacho,
• nalewek (wyciągów wodno-alkoholowych).

Pau d'arco – przeciwwskazania i skutki uboczne

Herbata z kory lapacho jest popularnym składnikiem żywności posiadającym tradycyjne, wielowiekowe wskazania w medycynie Ameryki Południowej i Środkowej. Nie odnotowano poważnych skutków ubocznych, dlatego surowiec traktowany jest jako bezpieczny. Jedynie u niektórych osób po spożyciu odwaru z pau d'arco może wystąpić indywidualna nietolerancja (łagodna reakcja alergiczna), której objawami są zmiany skórne i miejscowe pieczenie skóry, bóle głowy, bóle brzucha oraz nudności, a nawet wymioty.

Pojawiające się doniesienia o wysokiej toksyczności (działanie klastogenne) oraz wpływie na cykl biologiczny – posiadającej podobną budowę do zawartych w korze naftochinonów – witaminy K, są kwestionowane przez wielu autorów. Rzeczywiście takie działanie wykazano, jednak wyłącznie w odniesieniu do ekstraktów standaryzowanych na pojedyncze substancje (jak lapachol, którego podawanie spowodowało wydłużenie czasu krzepnięcia krwi), czego w żaden sposób nie można przenosić na odwary z kory pau d'arco (nie stwierdza się w nich lapacholu).

Natomiast doniesienia dotyczące ryzyka upośledzenia przez ekstrakty wodne pau d'arco płodu oraz przyczynienia się do jego upośledzenia (również zwiększone ryzyko poronienia) oparte są o badania na zwierzętach. Choć wyników tych nie można automatycznie przekładać na ludzi, to ze względu na brak badań w tym zakresie nie zaleca się picia pau d'arco w ciąży oraz w okresie karmienia piersią.

Wielu specjalistów podkreśla ponadto, że pojawiające się czasem efekty niepożądane, jak wysypki czy nudności, odnoszą się jedynie do bardzo wysokich dawek odwarów z kory lapacho, przekraczających zalecenia dotyczące tego surowca.