Ukąszenie przez żmiję – objawy, pierwsza pomoc, leczenie

Gdzie najczęściej można spotkać żmiję?

Żmija zygzakowata występuje na terenie całego kraju, ale również w krajach Europejskich i terenach Syberii i Azji.

Z wyglądu cechami charakterystycznymi tego gada jest wyraźny, czarny zygzak biegnący wzdłuż całego ciała, które w zależności od terenu przyjmuje odcień szary lub rudobrązowy. Od zaskrońca lub padalca żmiję odróżnia również wyraźnie zarysowana, płaska i trójkątna głowa. Jej ciało zwykle nie przekracza 100 cm długości. Węża tego można najczęściej spotkać w rejonach podmokłych, np. na grząskich łąkach, obrzeżach lasów, mokradłach lub polanach. Z uwagi na zmiennocieplny charakter, zwłaszcza po chłodnej nocy, żmije lubią wylegiwać się na słonecznych ścieżkach, drogach lub kamieniach.

Kiedy dochodzi do ukąszenia przez żmiję? Najczęściej przez przypadkowe nadepnięcie gada, podczas leśnych spacerów, zabaw nad rzeką lub zbierania grzybów. Zwierzę atakuje w ostateczności, kiedy nie zdąży uciec i poczuje się zagrożone. Wcześniej jednak gad zwykle daje znaki ostrzegawcze w postaci głośnego syczenia i unoszenia głowy. W takim przypadku powinniśmy się spokojnie wycofać i pozwolić żmii pójść własną drogą.

Jak wygląda rana po ukąszeniu żmii?

Podczas letnich aktywności na świeżym powietrzu, zwłaszcza w terenach z wysoką trawą lub runem leśnym drobne zranienia i zadrapania nóg i okolic kostek często towarzyszą zarówno dzieciom jak i dorosłym. Małe ukłucia, w tym miejsce ukąszenia, można łatwo przeoczyć, lub ich nie poczuć. Na co warto zwrócić więc uwagę jeśli istnieje podejrzenie, że żmija mogła ukąsić nas lub kogoś z naszych bliskich?

Przede wszystkim warto dokładnie obejrzeć skórę wokół dolnych partii nóg, do wysokości kolan. Ukąszenie węża charakteryzuje się występowaniem dwóch wyraźnych śladów po zębach jadowych. Ślad taki powinien być widoczny jako 2 regularne „dziurki” oddalone od siebie o około 1 cm. Okolica rany w miejscu ukąszenia zwykle jest bolesna i tkliwa, pojawia się też narastające zaczerwienienie i obrzęk tkanki. Z biegiem czasu, gdy jad żmii się rozprzestrzenia, ból i opuchlizna może narastać, wystąpić mogą też objawy ogólnoustrojowe.

Czym grozi ukąszenie żmii?

Brak reakcji na ukąszenie żmii zygzakowatej w określonych sytuacjach może być bardzo niebezpieczny dla zdrowia a nawet życia osoby poszkodowanej. Choć szacuje się, że nawet połowa ugryzień to tzw. suche ukąszenia, bez wstrzyknięcia jadu, ze względu na poważne konsekwencje zdrowotne i ryzyko martwicy tkanek, w każdym przypadku należy podać antytoksynę.

Jad żmii zygzakowatej wykazuje działanie ogólnoustrojowe już nawet po kilku do kilkunastu minutach od ukąszenia, które utrzymuje się nawet przez kilkanaście godzin. Toksyna oddziałuje nie tylko na lokalne tkanki miękkie, powodując ich martwicę, ale również na układ nerwowy, pracę nerek, zaburzenia krzepliwości krwi oraz zaburzenia pracy serca. Ukąszenie żmii jest szczególnie groźne dla dzieci i osób starszych, z uwagi na niższą masę ciała a także mniej sprawny system immunologiczny.

Objawy ogólnoustrojowe a ukąszenie przez żmiję

Do charakterystycznych symptomów towarzyszących ugryzieniu przez żmiję zygzakowatą należą:

• zaburzenia układu krążenia – zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia krwi;
• zaburzenia układu oddechowego – skurcze oskrzeli, obrzęki płuc, trudności z oddychaniem;
• zaburzenia przewodu pokarmowego – bóle brzucha, biegunka, wymioty.

Dodatkowo, w wyniku zatrucia organizmu przez toksynę jadową, występuje gorączka, zawroty głowy a nawet zaburzenia świadomości.

Stopień ciężkości zatrucia organizmu często jest określany przez toksykologów w 4-stopniowej skali, gdzie:

• G0 – ukąszenie bez objawów zatrucia (prawdopodobnie bez wstrzyknięcia jadu);
• G1 – zatrucie łagodne, polegające na wystąpieniu łagodnych objawów miejscowych, jak obrzęk i zaczerwienienie;
• G2 – zatrucie umiarkowane, objawy lokalne oraz dodatkowo lekkie objawy ogólnoustrojowe jak wymioty, biegunki, przyspieszone bicie serca;
• G3 - zatrucie ciężkie, rozległy obrzęk całego ciała, groźne dla życia objawy ogólne w tym wstrząs krwotoczny.

Ciężkie zatrucia jadem żmii zygzakowatej występuje jedynie w około 10-30% przypadków ukąszeń. Dla większości osób dorosłych, ze sprawnym układem odpornościowym, bliski kontakt ze żmiją nie jest śmiertelnym zagrożeniem, a organizm jest w stanie poradzić sobie ze skutkami działania toksyny. Statystycznie zgony spowodowane ugryzieniem żmii występują u zaledwie 1% osób poszkodowanych. Trzeba jednak pamiętać, że u dzieci i osób w podeszłym wieku objawy ogólnoustrojowe mogą wystąpić z opóźnieniem i wtedy być trudne do opanowania.

Co zrobić gdy żmija ukąsi?

W przypadku ukąszenia przez żmiję, bardzo ważne jest odpowiednie postępowanie, które może znacznie przyspieszyć powrót poszkodowanego do zdrowia a nawet uratować mu życie.

W pierwszej kolejności należy unieruchomić ukąszoną kończynę i ułożyć ją poniżej poziomu serca. Poszkodowany powinien też jak najmniej się poruszać, aby spowolnić rozprzestrzenianie toksyny. Jeśli przewidujemy, że transport chorego do szpitala potrwa więcej niż pół godziny, zaleca się założenie opaski uciskowej powyżej miejsca ukąszenia (należy jednak sprawdzać czy nie jest ona zbyt ciasna i nie ogranicza ukrwienia). Ranę po ugryzieniu najlepiej jest odkazić i przykryć jałowym opatrunkiem lub czystą tkaniną.

Najważniejsze, by jak najszybciej przetransportować poszkodowanego do szpitala, gdzie zostanie mu podana antytoksyna jadu żmii. Należy pamiętać, że karetki ratownictwa medycznego nie wożą ze sobą antytoksyny i może być ona podana na specjalnym oddziale szpitalnym. Przed podróżą warto zadzwonić do konkretnej placówki i upewnić się, czy dysponuje takim preparatem. Każda ukąszona osoba, po podaniu antytoksyny, wymaga także obserwacji w szpitalu przez kolejne 24 godziny.