Żółta febra – jak można się zarazić, jakie są objawy, kiedy przyjąć szczepienie na żółtą gorączkę?

Czym jest żółta gorączka?

Żółta febra, inaczej żółta gorączka (febris flava), to choroba wywoływana przez wirusa żółtej febry z rodziny Flaviviridae.

Żółta febra należy do grupy schorzeń określanych jako wirusowe gorączki krwotoczne. Wirus przenoszony jest przez komara z rodzaju Aedes, Haemagogus lub Sabethes. Komar może ukąsić małpę zakażoną wirusem, jak i zainfekowanego człowieka – i wtedy następuje transmisja wirusa na kolejną osobę.

Wyróżnia się trzy postaci żółtej gorączki – cykle transmisji wirusa żółtej febry uwzględniające ekosystem, w którym dochodzi do zakażenia:

• cykl leśny – w cyklu leśnym rezerwuarem patogenów są naczelne, a wektorami komary Aedes oraz Haemagogus. Przenoszenie wirusa odbywa się głównie między małpami, a człowiek może zostać zakażony na drodze ukąszenia komara podczas pracy w lesie bądź wycieczki w te tereny. Ten cykl zakażenia nie podlega żadnej kontroli i stanowi najważniejsze źródło zakażenia żółtą gorączką.
• cykl miejski – dotyczy zachorowań na terenach miejskich. Migracja zakażonej populacji do miasta, w którym występuje duża populacja komara (głównie komara egipskiego) prowadzi do zakażania mieszkańców miast, którzy stają się rezerwuarem wirusów.
• cykl pośredni (cykl sawannowy) – obejmuje on zakażanie zarówno naczelnych żyjących na obrzeżach lasów, jak i ludzi mieszkających w miastach na drodze ukąszenia przez komary różnych gatunków.

Żółta febra – jak można się zarazić?

Najwięcej przypadków żółtej febry występuje w rejonie tropikalnej oraz subtropikalnej Afryki, a także Ameryki Środkowej i Południowej. Co roku odnotowywanych jest około 200 tysięcy zachorowań, a śmiertelność z powodu choroby jest wysoka.

Najważniejszym źródłem zakażenia żółtą gorączką jest ukąszenie przez komara zakażonego wirusem, zaś rezerwuarem wirusa są naczelne i ludzie. Sporadycznie zdarzają się przypadki zakażenia krwiopochodnego, np. na drodze zakłucia zakażoną igłą lub transfuzji krwi. Możliwe jest ponadto przenoszenie wirusa z matki na dziecko podczas karmienia piersią.

Objawy żółtej febry

Zakażenie wirusem żółtej gorączki może przebiegać bezobjawowo, najczęściej jednak występują łagodne objawy infekcji. Około 3–6 dni po ukąszeniu zauważyć można ogólne złe samopoczucie chorego, pojawienie się gorączki i dreszczy, silne bóle głowy i zawroty głowy, bóle mięśni, nudności i wymioty oraz spadek apetytu. Takie objawy utrzymują się przez kilka dni i samoistnie ustępują.

W zdecydowanej większości przypadków żółta gorączka ma przebieg jednofazowy, jednak u około 15% chorych dochodzi do rozwoju drugiej fazy – ciężkiej postaci choroby. Średnio 2 dni po ustąpieniu gorączki dochodzi do ponownego pojawienia się ogólnych objawów choroby, ale także znacznie poważniejszych symptomów. Mają miejsce m.in. uszkodzenie wątroby wynikające z namnażania się wirusa w hepatocytach, co skutkuje wystąpieniem żółtaczki, a także poważne zaburzenia krzepliwości krwi. Może dojść do:

• uszkodzenia naczyń krwionośnych,
• wybroczyn skórnych,
• wylewów na błonach śluzowych,
• krwawień do przewodu pokarmowego i wystąpienia tzw. krwawych wymiotów.

Nierzadko drugiej fazie żółtej febry towarzyszy także niewydolność nerek, a także niewydolność wielonarządowa. Mogą również pojawić się objawy ze strony układu nerwowego, takie jak drgawki, splątanie czy śpiączka.

Żółta gorączka – jakie badania wykonać?

Rozpoznanie żółtej gorączki opiera się na potwierdzeniu przebywania w rejonach endemicznych, a także wykonaniu badań laboratoryjnych. Trudno jest rozpoznać żółtą febrę wyłącznie na podstawie objawów klinicznych. Objawy łagodnej postaci choroby są bardzo niespecyficzne, zaś ostra postać choroby może sugerować gorączkę krwotoczną o rozmaitej etiologii. Dlatego konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych, z których najważniejsze to testy serologiczne. We krwi chorego stwierdzana jest obecność przeciwciał YFV klasy IgG i IgM.

W przebiegu zakażenia stwierdzany jest co najmniej czterokrotny wzrost miana przeciwciał klasy IgG. Metodami biologii molekularnej można natomiast wykazać obecność we krwi antygenu wirusa żółtej febry (metoda hodowli komórkowej lub PCR). Dodatkowe badania laboratoryjne wykonywane podczas diagnostyki żółtej gorączki to:

• morfologia krwi – stwierdzana jest leukopenia z neutropenią, trombocytopenia oraz zwiększony hematokryt;
• próby wątrobowe – zwiększony jest poziom bilirubiny oraz aminotransferazy alaninowej i asparaginianowej;
• badania koagulologiczne – dochodzi do spadku poziomu fibrynogenu i czynników krzepnięcia (II, V, VII, VIII, IX i X), wydłużonego czasu protrombinowego i trombinowego.

Ponadto zauważalny jest wzrost poziomu kreatyniny oraz hipoglikemia.

Żółta febra – leczenie i rokowanie

Brak jest przyczynowego leczenia żółtej gorączki, możliwe jest jedynie leczenie objawowe. Obejmuje ono m.in. podawanie leków przeciwbólowych oraz przeciwgorączkowych, a także nawadnianie organizmu. Należy unikać stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych, gdyż mogą one generować pogłębienie zaburzeń krzepnięcia krwi.

W przypadku pojawienia się zespołu wykrzepiania śródnaczyniowego DIC, zaburzeń funkcjonowania wątroby i nerek czy krwotoków wdrażane jest odpowiednie leczenie szpitalne.

Śmiertelność w żółtej gorączce sięga nawet 50% i najczęściej jest konsekwencją niewydolności wielonarządowej. Najcięższy przebieg choroby stwierdzany jest u dzieci oraz osób w podeszłym wieku, a także chorych z upośledzoną odpornością (np. po przeszczepie narządu bądź chorych na AIDS). Przebycie infekcji zapewnia trwałą odporność.

Żółta febra – szczepionka – ile dni przed wyjazdem się zaszczepić?

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zakażeniu żółtą gorączką jest szczepionka na żółtą febrę. Szczepionka ta zawiera żywy, atenuowany wirus żółtej gorączki i zapewnia ochronę na około 10 lat. Szczepienia na żółtą febrę to szczepienia obowiązkowe wymagane przed przyjazdem do wielu krajów endemicznych – ich przyjęcie powinno zostać potwierdzone wpisem do Międzynarodowego Świadectwa Szczepień (tzw. żółtej międzynarodowej książeczki szczepień).

Szczepionka na wirusa żółtej gorączki może być wykonana wyłącznie preparatami zatwierdzonymi przez WHO. W Polsce taką szczepionką jest szczepionka zawierająca atenuowane wirusy szczepu 17 D-204, uzyskane z hodowli na zarodkach kurzych. W ramach szczepienia podstawowego podawana jest jedna dawka szczepionki, a fakt jej podania odnotowywany jest w Międzynarodowej Książeczce Szczepień. Szczepienie należy wykonać co najmniej 10 dni przed przekroczeniem granicy kraju endemicznego. Osobom stale podróżującym zalecane jest przyjęcie dawki przypominającej po upływie 10 lat.

Przeciwwskazaniami do przyjęcia szczepionki na żółtą febrę jest:

• zakażenie HIV,
• wiek poniżej 6. miesiąca życia,
• zaburzenia odporności,
• nowotwory.

Po szczepieniu możliwe jest wystąpienie rzadkich ciężkich odczynów poszczepiennych, przyjmujących postać związanej ze szczepieniem choroby wiscerotropowej i choroby neurotropowej. Choroby te mają postać żółtej gorączki o ciężkim przebiegu, możliwe jest wystąpienie niewydolności wielonarządowej czy zespołów neurologicznych. Jeśli lekarz oszacuje, że ryzyko wystąpienia powikłań poszczepiennych jest zbyt duże, może odradzić wykonanie szczepionki i zmianę miejsca wyjazdu.

Jeżeli chodzi o żółtą febrę, ewentualne objawy po szczepieniu zależą od indywidualnej reakcji każdego zaszczepionego.

Cena szczepionki na żółtą febrę to około 190–240 zł. Gdzie się zaszczepić? Szczepionka przeciwko żółtej gorączce dostępna jest w specjalistycznych placówkach oferujących szczepienia dla podróżnych.