Drakunkuloza – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie

Drakunkuloza – co to za choroba?

Drakunkuloza to endemiczna choroba pasożytnicza wywoływana przez nitkowca podskórnego (Dracunculus medinensis). Robak ten, nazywany też w krajach wschodu risztą lub robakiem gwinejskim, może rozwijać się również w ciele innych ssaków, w tym małp, bydła, psów czy koni. Do lat 80-tych XX wieku choroba występowała powszechnie w krajach tropikalnych rejonu zwrotnikowego, głównie Azji i Afryki. Globalna kampania eradykacji drakunkulozy wprowadzona przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), która rozpoczęła się w 1981 roku, zmniejszyła liczbę osób dotkniętych tą chorobą o 98%.

Obecnie diagnozowana jest ona niezwykle rzadko (około kilkunastu przypadków u ludzi rocznie), wyłącznie w krajach afrykańskich jak Czad, Etiopia, Mali czy Sudan. Nazwa drakunkuloza wywodzi się od łacińskiego określenia „choroba wywołana przez małe smoki” , co nawiązuje do wrażenia pieczenia skóry u osób zakażonych. Drakunkuloza rzadko kończy się śmiercią, jest jednak bardzo wyniszczająca dla organizmu, a osoby zarażone przestają normalnie funkcjonować przez długie tygodnie.

Jakie są przyczyny drakunkulozy?

Drakunkuloza dotyka najczęściej osób w społecznościach wiejskich, ubogich, których egzystencja jest uzależniona od otwartych, stojących źródeł wód powierzchniowych, takich jak stawy i sadzawki.

Zakazić mogą się także podróżnicy pijący nieprzefiltrowaną wodę z niesprawdzonego źródła. Drakunkulozą nie można zakazić się natomiast od innego człowieka. Pasożyt przenosi się głównie, gdy ludzie piją stojącą wodę skażoną pchłami wodnymi (małymi skorupiakami z gatunku oczlików) zarażonymi larwami pasożyta. Larwy te w organizmach fauny wodnej mogą przeżyć nawet do 4 miesięcy zanim nastąpi zarażenie nosiciela. Po spożyciu wody, larwy aktywnie przebijają ścianę żołądka lub jelita, a następnie przedostają się do naczyń krwionośnych i limfatycznych, gdzie kopulują i dojrzewają. Osobniki męskie pasożyta giną, natomiast samice stopniowo rosną, zwiększając swoje rozmiary nawet do 100-120 cm długości. Dojrzałe samice umiejscawiają się zazwyczaj w tkance podskórnej kończyn dolnych. Po przebiciu skóry pasożyt może uwalniać do wody młode larwy, które są gotowe do zainfekowania wodnych skorupiaków. W ten sposób cykl życiowy pasożyta zamyka się.

Drakunkuloza – objawy

Od momentu zakażenia, ukończenie cyklu życiowego pasożyta zajmuje nawet około 10 do 14 miesięcy. Mniej więcej w tym czasie z ciała nosiciela wyłania się dojrzała samica robaka. Dlatego też zdiagnozowanie drakunkulozy może być problematyczne, ponieważ przez długi czas, aż do zlokalizowania się pasożyta pod skórą, nosiciel nie odczuwa żadnych symptomów zakażenia. W miejscu umiejscowienia się samicy nitkowca powstaje pęcherz, któremu towarzyszy piekący ból i swędzenie. U ludzi w około 90% przypadkach pęcherz ten zlokalizowany jest w okolicach podudzi.

Z czasem pęcherz pęka, a zmiana skórna przeradza się w owrzodzenie, w którym widoczna jest główka pasożyta. Aby złagodzić ból i pieczenie, pacjenci często zanurzają zainfekowaną część ciała w wodzie, przez co nieświadomie wspierają rozprzestrzenianie się robaka. Rana może ulegać wtórnym zakażeniom bakteryjnym, czego objawem będą ropnie lub zaczerwienienie skóry. Powikłaniami toczącego się procesu zapalnego może być też gorączka. Kliniczne rozpoznanie drakunkulozy następuje zwykle w specjalistycznych ośrodkach leczenia chorób tropikalnych. W wywiadzie niezbędne jest potwierdzenie podróży na tereny endemicznego występowania tej choroby oraz wykrycie larw lub dorosłej formy pasożyta w tkance podskórnej chorego.

Drakunkuloza – leczenie

Dorosłe formy pasożyta Dracunculus medinensis, po umiejscowieniu pod skórą nosiciela, są niestety oporne na popularne leki przeciwpasożytnicze, jak metronidazol czy mebendazol. Najskuteczniejszą formą pozbycia się pasożyta jest jego chirurgiczne wycięcie. Zabieg gwarantuje całkowite wyleczenie, może jednak skutkować powstaniem rozległych blizn, pofałdowań i uszkodzeń skóry. W krajach afrykańskich, rozpowszechnionym sposobem usuwania nitkowca jest przywiązanie łebka robaka do nitki i stopniowe nawijanie jej na patyczek, po kilka centymetrów dziennie. Częstymi powikłaniami takich zabiegów są jednak lokalne owrzodzenia i zakażenia rany. Dodatkowo, po usunięcia samicy pasożyta, ból w miejscu owrzodzenia może być odczuwalny nawet przez kilka miesięcy.

Drakunkuloza – zapobieganie

Nie ma szczepionki zapobiegającej drakunkulozie. Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zakażeniu tą chorobą jest odpowiednie filtrowanie wody z otwartych zbiorników wodnych przed wypiciem lub najlepiej spożywanie przegotowanej wody. Pacjenci zainfekowani pasożytem muszą też dbać o regularne czyszczenie i bandażowanie dotkniętych obszarów skóry do czasu całkowitego wydalenia robaka z organizmu, aby nie rozprzestrzenić pasożyta poprzez wodę.

Osoby podróżujące do krajów endemicznego występowania drakunkulozy powinny także powstrzymywać się od kąpieli w otwartych, dzikich zbiornikach wodnych.

Obecnie jednak, skuteczne wdrożenie strategii zapobiegawczych przez WHO, odpowiednia edukacja ludności miejscowej i poprawa warunków sanitarnych pozwoliły znacząco ograniczyć przypadki drakunkulozy na świecie.