Bąblowica – przyczyny, objawy i leczenie echinokokozy

Czynnik etiologiczny bąblowicy

Wyróżniamy dwie postacie choroby – bąblowicę jednojamową (echinokokozę), wywołaną przez tasiemca rodzaju Echinococcus granulosus , oraz bąblowicę wielojamową (alweokokozę), której czynnikiem etiologicznym jest Echinococcus multilocularis .

Cykl rozwojowy obu tasiemców jest podobny. Dorosłe formy pasożytów, mające maksymalnie 6 mm długości, żyją w jelicie cienkim tzw. żywiciela ostatecznego. W przypadku echinokokozy jest to najczęściej pies, alweokokozy – lis lub, rzadziej, wilk. Bytujące w jelicie tasiemce wytwarzają jaja, które wraz z kałem wydalane są do środowiska.

W celu dalszego rozwoju muszą dostać się do organizmu żywiciela pośredniego. W przypadku tasiemca E. granulosus najczęściej są to owce lub świnie, E. multilocularis wybiera leśne gryzonie. Z uwagi na mikroskopijną wielkość jaj – 0,04 mm – przypadkowe ich spożycie wraz z zanieczyszczonym pokarmem lub wodą nie jest trudne.

Jeżeli to się uda, tasiemce wytwarzają pojedyncze torbiele lub struktury wielotorbielowate w tkankach swojego gospodarza i w tej formie czekają na spożycie przez drapieżnika – żywiciela ostatecznego. Jak widać, w normalnych warunkach człowiek nie występuje w cyklu rozwojowym tasiemca. Może się jednak w nim znaleźć poprzez przypadkowe spożycie jaj, stając się w ten sposób żywicielem pośrednim. W jelicie cienkim człowieka z jaja wylęga się onkosfera, która przenika przez ścianę jelita, przedostaje się do krwi i wraz z nią wędruje po organizmie, docierając ostatecznie najczęściej do wątroby.

Jak duże jest ryzyko napotkania na swojej drodze jaj tasiemca? Zależy to od regionu Polski. Badania przeprowadzone w latach 2001–2008 wykazały, że w województwach warmińsko-mazurskim i podkarpackim nawet około 40% lisów może być zarażonych tasiemcem Echinococcus multilocularis. Rocznie odnotowuje się w Polsce kilkadziesiąt nowych zachorowań na bąblowicę wielojamową.

Czytaj również: Szpitalne zapalenie płuc (SZP) – przyczyny, leczenie, rokowanie

Objawy bąblowicy

W przypadku bąblowicy wywołanej przez tasiemca Echinococcus granulosus, w ponad połowie przypadków przebieg choroby jest bezobjawowy, a rozpoznanie ma miejsce podczas rutynowych badań, wykonywanych z innego powodu. Pojawienie się ewentualnych objawów bąblowicy zależy od lokalizacji zmiany:

• wątroba (60% przypadków) – pojawia się dyskomfort, uczucie pełności, czasem także bóle brzucha zlokalizowane pod prawym łukiem żebrowym; jeżeli zmiana przybiera znaczne rozmiary, obserwuje się powiększenie wątroby;
• płuca (20%) – obecność torbieli w klatce piersiowej może wywierać nacisk na drogi oddechowe i tym samym utrudnić przepływ powietrza, powodując niedodmę części miąższu płucnego; możliwe objawy to kaszel i uczucie duszności;
• mózg – w tym wypadku może pojawić się szeroki wachlarz objawów, przypominających zaburzenia związane z występowaniem guza w ośrodkowym układzie nerwowym; są to między innymi: bóle głowy, nudności i zaburzenia równowagi, widzenia oraz świadomości;
• sporadycznie torbiele bąblowcowe lokalizują się w narządach miednicy mniejszej, gałce ocznej, kościach oraz narządach płciowych.

Do pewnego etapu bąblowica wielojamowa wywołana przez Echinococcus multilocularis również nie daje zauważalnych objawów. Okres ten potrafi trwać wiele lat. Część pacjentów odczuwa dyskomfort lub ból w okolicy wątroby z towarzyszącą żółtaczką, wynikającą z uszkodzenia dróg żółciowych.

Z uwagi na to, że tasiemiec nie wytwarza wokół torbieli torebki, jego zachowanie przypomina nowotwór złośliwy – to znaczy może on naciekać okoliczne narządy, m.in. przeponę, płuca, serce oraz węzły chłonne. Może również, tak jak nowotwór, dawać przerzuty – do płuc, mózgu, gałek ocznych, a także kości. W zaawansowanej postaci do objawów bąblowicy wynikających z zajęcia konkretnych narządów dochodzi ogólne wyniszczenie organizmu.

Czytaj również: Motylica wątrobowa – jakie są przyczyny, objawy i leczenie pasożyta wątroby?

Rozpoznanie bąblowicy

Rozpoznanie bąblowicy opiera się na trzech poniższych elementach.

• Pierwszy z nich to uwidocznienie zmian w badaniach obrazowych, takich jak USG, tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny. Torbiele jamowe widoczne są jako zmiany z przegrodami, otoczone grubą, często zwapniałą ścianą. Zmiany związane z obecnością tasiemca wielojamowego wyglądają zupełnie inaczej. Są słabo odgraniczone od otaczających tkanek, mają nieregularny kształt, często towarzyszą im obszary martwicy.
• Drugim elementem przydatnym w diagnostyce bąblowicy są badania serologiczne, służące wykryciu przeciwciał w klasie IgG, skierowanych przeciwko antygenom tasiemca. Badania wykonuje się dwoma metodami – ELISA oraz, dla potwierdzenia, western blot, co umożliwia ostateczne zróżnicowanie rodzaju tasiemca.
• Ostatnia metoda diagnostyki opiera się na wykonaniu badania histopatologicznego materiału pobranego podczas zabiegu operacyjnego lub – w przypadku Echinococcus granulosus – także podczas biopsji cienkoigłowej torbieli.

Leczenie bąblowicy

Wybór metody leczenia zależy od typu bąblowicy, stopnia zaawansowania zmian, ilości oraz wielkości torbieli. Wyjątek stanowią torbiele degenerujące bąblowicy jednojamowej, czyli takie, które są częściowo lub w całości zwapniałe. Nie wymagają leczenia, a pacjent pozostaje jedynie pod obserwacją specjalisty. Pozostałe metody to:

• leczenie farmakologiczne – podstawowa metoda w przypadku bąblowicy jednojamowej; stosuje się lek przeciwpasożytniczy – albendazol – przez okres od 4 do 13 tygodni; w bąblowicy wielojamowej tę metodę leczenia stosuje się tylko w przypadku braku możliwości radykalnego wycięcia zmian; istnieje wtedy konieczność kontynuowania terapii przez wiele lat;
• leczenie operacyjne – polega na wycięciu zmian wraz z marginesem zdrowych tkanek; zabieg wykonuje się w przypadku torbieli jednojamowych o dużych rozmiarach, grożących pęknięciem lub szybko rosnących; jest to najważniejsza metoda leczenia zmian wywołanych przez Echinococcus multilocularis; na kilka dni przed wykonaniem operacji podaje się albendazol w celu uniknięcia rozsiewu zmian podczas zabiegu;
• metoda PAIR – znajduje zastosowanie wyłącznie w przypadku bąblowicy jednojamowej, której nie można usunąć operacyjnie; polega na nakłuciu torbieli, odessaniu jej treści, podaniu roztworu NaCl i ponownej aspiracji po upływie kilkunastu minut.

W przypadku rozległych zmian zlokalizowanych w wątrobie konieczne może być wykonanie przeszczepienia narządu pobranego od dawcy.

Czytaj również: Glista ludzka – objawy, badania, leczenie lekami i domowymi sposobami

Możliwe powikłania bąblowicy

Bąblowica może spowodować wystąpienie szeregu powikłań. Należą do nich:

• ucisk na sąsiadujące narządy, doprowadzający do zaburzeń w ich funkcjonowaniu;
• wstrząs anafilaktyczny – może go spowodować pęknięcie torbieli, rozsiew i powstanie ognisk wtórnych, np. podczas nieradykalnej operacji lub urazu;
• bakteryjne zakażenie torbieli tasiemca jednojamowego;
• zapalenie dróg żółciowych;
• niewydolność wątroby;
• wyniszczenie organizmu;
• powstanie przerzutów odległych w przypadku bąblowicy wielojamowej.

Czytaj również: Choroba kociego pazura – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Zapobieganie bąblowicy

Uniknięcie zachorowania na bąblowicę sprowadza się do stosowania kilku prostych zasad.

• Zebrane grzyby i owoce leśne, ale także warzywa oraz owoce pochodzące z ogrodu należy bezwzględnie bardzo dokładnie umyć. Najskuteczniejszą metodą uniknięcia zagrożenia jest poddanie ich obróbce termicznej, gdyż jaja tasiemca giną w temperaturze powyżej 60°C.
• Właściciele psów i kotów muszą pamiętać o regularnym odrobaczaniu swoich podopiecznych.
• Przy kontakcie z ziemią, np. podczas pracy w ogrodzie, należy zawsze stosować rękawiczki ochronne.

Czytaj również: Pełzakowica (ameboza) – co to jest, jak można się zarazić, jakie są objawy i czy można leczyć?