Malaria – objawy, przebieg, leczenie. Na czym polega cykl rozwojowy zarodźca malarii?

Co to jest malaria?

Malaria to szeroko rozpowszechniona choroba pasożytnicza, wywoływana przez pierwotniaki z rodzaju Plasmodium . Według danych szacunkowych, rocznie zapada na nią nawet 500 milionów ludzi, z których 1,5 miliona umiera. Są to głównie mieszkańcy krajów Afryki, Azji oraz Ameryki Południowej. W Polsce odnotowuje się około 30 przypadków malarii rocznie i są to tzw. przypadki zawleczone, czyli występujące u osób powracających z podróży zagranicznych.

Z państw europejskich malaria została wykorzeniona, chociaż do końca lat 50. Polska nie była krajem wolnym od rodzimej malarii. Szczyt zachorowań w XX wieku odnotowano w roku 1921, kiedy to zarejestrowano ponad 50 tysięcy przypadków.

Przeczytaj: Szczepienie przeciw polio – zwykłe czy skojarzone?

Cykl rozwojowy zarodźca malarii jest charakterystyczny. Zarodźce malarii najlepiej rozwijają się w temperaturze otoczenia wynoszącej 20–30°C oraz wilgotności powietrza przekraczającej 60%. Są to także optymalne warunki rozwoju dla przenoszących zarodźce komarów widliszków.

To też może Cię zainteresować: Marazm – rodzaje, przyczyny, objawy i skutki

Gatunki zarodźców malarii

Wyróżniamy prawie 120 gatunków zarodźców malarii, z czego 5 stanowi zagrożenie dla człowieka. Są to:

• zarodziec ruchliwy – Plasmodium vivax;
• zarodziec owalny – Plasmodium ovale;
• zarodziec pasmowy – Plasmodium malariae;
• zarodziec sierpowy – Plasmodium falciparum;
• zarodziec małpi – Plasmodium knowlesi.

Cykl rozwojowy zarodźca malarii

Cykl rozwojowy zarodźca malarii jest charakterystyczny. Zarodźce malarii należą do pasożytów rozwijających się wewnątrzkomórkowo. Rozmnażanie płciowe następuje w organizmie komara widliszka. Powstające w nim formy, nazywane trofozoitami, zostają wstrzyknięte wraz ze śliną samicy komara i tą drogą dostają się do krwiobiegu człowieka.

Tu rozpoczyna się cykl rozwojowy zarodźca malarii. Po kilkudziesięciu minutach, trafiają do wątroby. Te z nich, którym uda się przetrwać, wnikają do wnętrza komórek wątrobowych – hepatocytów. To w nich następuje faza cyklu rozwojowego zarodźca malarii – faza rozwoju bezpłciowego, nazywana schizogonią wątrobową. Powstałe nowe formy – merozoity – po kilku dniach od zarażenia zostają uwolnione do krwi. Część z nich pozostaje w wątrobie nawet do 5 lat w formie uśpionych hipnozoitów, które mogą stać się przyczyną nawrotów choroby. Dotyczy to pierwotniaków Plasmodium vivax i ovale.

W kolejnym etapie cyklu rozwojowego zarodźca malarii, uwolnione do krwi merozoity atakują erytrocyty, czyli czerwone ciałka krwi. Zwykle zarażonych jest około 2–3% krwinek, ale w przypadku zarodźców Plasmodium falciparum liczba ta może sięgać 10%. Co kilkadziesiąt godzin zarażone erytrocyty ulegają rozpadowi, a z ich wnętrza uwalniają się kolejne gotowe do zarażania merozoity. W momencie uwolnienia zarodźców następuje rozwój objawów klinicznych. Po kilkunastu cyklach rozwojowych zarodźca malarii, z merozoitów powstają gametocyty, które mogą spowodować zarażenie komara. W ten sposób cykl rozwojowy zarodźców malarii zatacza koło.

Drogi przeniesienia zarodźców malarii to nie tylko ukłucie komara widliszka. Odnotowuje się również przypadki transmisji malarii z matki na nienarodzone dziecko.

Objawy i przebieg malarii

Okres wylęgania choroby wynosi zazwyczaj 10–15 dni. Może ulec wydłużeniu nawet do 40 dni w przypadku zarażenia Plasmodium malariae . Zwykle przebiega on zupełnie bezobjawowo. Wyjątkiem jest zarodziec Plasmodium falciparum, który powoduje w okresie wylęgania wystąpienie objawów o charakterze grypopodobnym.

Klasyczny atak malarii, do którego dochodzi zazwyczaj w godzinach wieczornych, możemy podzielić na kilka okresów. Pierwszy z nich nazywamy okresem ziębienia. Charakteryzuje go rozpoczynające się nagle uczucie przejmującego zimna z towarzyszącymi silnymi dreszczami.

Po kilkudziesięciu minutach temperatura ciała osiąga wartość nawet 41°C i trwa od 2 do 6 godzin. Następnie chory przechodzi w fazę zlewnych potów, podczas której w przeciągu 2–3 godzin temperatura jego ciała ulega znacznemu obniżeniu. Wyczerpany chory najczęściej zasypia, a po przebudzeniu wydaje się zupełnie zdrowy. Jednak ataki o podobnym przebiegu powtarzają się.

Najczęściej przed upływem tygodnia, cykle stają się regularne. Występują co trzeci dzień w przypadku zarażania P. vivax i P. ovale oraz co czwarty dzień dla P. malariae. Stąd właśnie pochodzą alternatywne nazwy dla zarażeń tymi zarodźcami – trzeciaczka oraz czwartaczka.

Poza gwałtownym narastaniem i opadaniem gorączki, pacjent zarażony malarią może doświadczać objawów ze strony przewodu pokarmowego, takich jak nudności, wymioty , ból brzucha, biegunka , a także układu oddechowego – trudności w oddychaniu oraz suchy kaszel .

Czytaj również: Choroba kociego pazura – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Objawy malarii o ciężkim przebiegu

W przypadku ciężkiego przebiegu malarii może dojść m.in. do:

• wstrząsu (spadek wartości ciśnienia tętniczego, wzrost częstości rytmu serca itd.);
• ciężkiej niedokrwistości (stężenie hemoglobiny poniżej 5 g/dl);
• niewydolności nerek ;
• obrzęku płuc lub zaburzeń oddychania;
• samoistnego krwawienia z przewodu pokarmowego, nosa itd.;
• uogólnionych drgawek;
• głębokiej śpiączki.

Czytaj również: Śpiączka wątrobowa – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Rozpoznanie malarii

Diagnoza malarii opiera się na stwierdzeniu objawów klinicznych, informacjach pozyskanych od pacjenta na temat podróży zagranicznych oraz wynikach badań dodatkowych.

Podstawą jest mikroskopowe badanie parazytologiczne rozmazu krwi, które nie tylko potwierdza obecność zarodźców malarii, ale także m.in. na podstawie charakterystycznych cech ich wyglądu pozwala określić ich gatunek. Opracowano także metody wykrywania przeciwciał, a także – za pomocą testów immunochromatograficznych – swoistych białek.

Dodatkowo wykonuje się badania, których wyniki pomagają ocenić stan pacjenta i mają wpływ na rokowanie ciężkości przebiegu choroby.

Leczenie malarii

W leczeniu malarii stosuje się nie tylko znaną z „W pustyni i w puszczy” chininę. Skuteczne są także m.in.:

• antybiotyki z grupy tetracyklin,
• antagoniści kwasu foliowego i folinowego,
• chlorochina,
• prymachina.

Z uwagi na możliwość ciężkiego przebiegu, leczenie odbywa się w warunkach szpitalnych, w placówkach zajmujących się medycyną tropikalną. Rokowanie jest zazwyczaj dobre. Zdecydowanie ciężej przebiegają zarażenia Plasmodium falciparum .

Profilaktyka malarii

Zapobieganie zarażenia malarią podczas wyjazdów zagranicznych jest złożone. Najprostszym sposobem jest stosowanie repelentów, czyli środków odstraszających komary. Dostępnych jest wiele preparatów w postaci kremów czy sprayów. Istotne okazuje się także stosowanie odzieży ochronnej, to znaczy takiej, która osłania jak największą powierzchnię ciała. Jest to szczególnie ważne w okresie wzmożonej aktywności komarów, czyli o zmierzchu i w godzinach wieczornych. Pomieszczenia przed napływem owadów należy koniecznie zabezpieczyć moskitierami.

Farmakologiczna profilaktyka malarii

Podstawową metodą o największej skuteczności pozostaje profilaktyka farmakologiczna. Należy ją rozpocząć kilka dni przed wyjazdem i stosować jeszcze po powrocie. Doboru odpowiedniego preparatu dla pacjenta dokonuje lekarz. Warto o tym pamiętać i umieścić wizytę u specjalisty chorób zakaźnych lub medycyny podróży na liście spraw do załatwienia przed egzotycznym wyjazdem.