Drgawki (konwulsje) – przyczyny, rodzaje, pierwsza pomoc, leczenie

Drgawki – konwulsje

Drgawki (łac. convulsiones, konwulsje) nie są samodzielną jednostką chorobową, lecz objawem wynikającym z nieprawidłowych wyładowań neuronów w obrębie kory ruchowej mózgu, ośrodków podkorowych lub rdzenia kręgowego. Napady drgawkowe typowo dzieli się na drgawki padaczkowe oraz niepadaczkowe.

Kliniczna, bardziej rozbudowana klasyfikacja odróżniająca drgawki prowokowane od nieprokowanych oraz odruchowych oparta jest natomiast na konkretnym patomechanizmie danego ataku drgawek. Konwulsje mogą pojawić się w każdym momencie życia, jednak zdecydowana większość drgawek po raz pierwszy ujawnia się w wieku wczesnodziecięcym. Często stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia chorego.

Dowiedz się, co wywołuje drżenie ciała

Jak wyglądają drgawki?

Napad drgawek, często błędnie utożsamiany z napadem padaczkowym, najczęściej manifestuje się mimowolnymi, niesynchronicznymi skurczami części lub całych mięśni ciała. Są to tzw. drgawki kloniczne, czyli uogólnione konwulsje całego ciała. Obecne w ich przebiegu gwałtowne zrywania symetrycznych grup mięśniowych nazywane są miokloniami (drgawkami mioklonicznymi) trwającymi od 1 do 5 sekund i czasami pojawiającymi się w seriach. Ryzyko ich wystąpienia w ciągu całego życia człowieka szacuje się na 8 proc.

Drgawki toniczno-kloniczne, a właściwie napad toniczno-kloniczny, różni się od napadu klonicznego utratą przytomności oraz obecnością kilkusekundowego silnego skurczu tonicznego mięśni całego ciała (tzw. fazy tonicznej) poprzedzającego atak uogólnionych drgawek.

Bezpośrednim źródłem drgawek tonicznych i klonicznych mięśni są spontaniczne wyładowania elektryczne pobudzające tkankę nerwową ośrodkowego układu nerwowego. W kolejnym etapie patologiczne impulsy są przesyłane drogą nerwów ruchowych do płytki motorycznej nerwowo-mięśniowej. Płytka motoryczna jest miejscem, w którym włókno mięśniowe dostaje informację o konieczności wykonaniu skurczu.

Przeczytaj też: Gorączka u dziecka bez innych objawów

Konwulsje a padaczka i stan padaczkowy

Padaczka jest zespołem objawów somatycznych, psychicznych oraz wegetatywnych, które rozwijają się w wyniku zaburzenia czynności kory mózgowej. Napad padaczkowy może objawiać się skurczami tonicznymi mięśni, napadami klonicznymi, zaburzeniami czuciowymi, utratą kontroli nad zwieraczami, a także utratą świadomości.

Czasami występują drgawki jednostronne (np. w zespole Rolanda u dzieci) lub nie występują w ogóle (epizody „wyłączenia”, inaczej napady nieświadomości). Jeden epizod ataku silnych drgawek nie jest padaczką, lecz zawsze wymaga pogłębionej diagnostyki neurologicznej. Niekiedy napad padaczkowy trwa dłużej niż 30 minut lub występuje w seriach z utratą przytomności i drgawkami. Stan ten określa się mianem stanu padaczkowego, który może skutkować trwałym uszkodzeniem układu nerwowego, a nawet utratą życia. Padaczka w 70 proc. przypadków ujawnia się do 14. roku życia dziecka.

Sprawdź też: Nerwowość i rozdrażnienie – jak sobie radzić z objawami?

Atak padaczki – przyczyny drgawek

Wszystkie drgawki nieprowokowane wynikają z predyspozycji genetycznych lub zmian strukturalnych układu nerwowego (mózgu). Rozpoczynają się w skutek odruchowej odpowiedzi na konkretne bodźce o intensywności przekraczającej indywidualny próg drgawkowy. Występowanie tego typu odruchowych nieprowokowanych konwulsji jest jednym z kryteriów rozpoznania napadu padaczkowego. Przyczyny drgawek padaczkowych są zróżnicowane.

• Urazy głowy (20 proc. przypadków) łącznie z uszkodzeniem mózgu powstałym podczas porodu lub w życiu płodowym. Należą do najczęstszych przyczyn powtarzających się napadów padaczkowych umożliwiających rozpoznanie padaczki.
• Naczyniowe choroby mózgu np. po udarach niedokrwiennych, krwotokach podpajęczynówkowych lub śródmózgowych
• Nowotwory (pierwotne guzy mózgu) i przerzuty nowotworów z odległych narządów. Omdlenie z drgawkami, które po raz pierwszy pojawiło się po 30. roku życia, bez związku z urazem, zawsze jest podejrzane o etiologię guzową.
• Choroby zwyrodnieniowe (choroba Alzheimera) i choroby demielinizacyjne (stwardnienie rozsiane).
• Odwodnienie, udar cieplny.
• Wysoka temperatura ciała – często występujący u dzieci typ drgawek niepadaczkowych.

Sprawdź również: Amfetamina – jak działa ten narkotyk i czy można się od niego uzależnić?

Inne rodzaje drgawek – co oznaczają?

Niepadaczkowe drgawki prowokowane są innymi, nie neurologicznymi stanami nagłymi. W wielu przypadkach stają się jednym z pierwszych objawów poważnych schorzeń. Przeważnie objawiają się uogólnionymi, toniczno-klonicznymi drgawkami typu grand mal. Napady te w większość przypadków są incydentalne, gdyż ich przyczyną są procesy chorobowe o lokalizacji głównie pozamózgowej. Utraty przytomności, napady nieświadomości (petit mal), nagła utrata napięcia mięśniowego lub zaburzenia sensoryczne typowe dla ataków ściśle padaczkowych w drgawkach prowokowanych raczej nie występują.

Wyróżnia się następujące rodzaje drgawek niepadaczkowych:

• drgawki wywołane zakażeniem opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu oraz ropniami mózgu;
• drgawki pourazowe, np. po uderzeniu w głowę;
• drgawki wynikające z zatrucia ołowiem, kokainą, amfetaminą, tlenkiem węgla;
• drgawki alkoholowe, tzw. padaczka alkoholowa będąca powikłaniem zespołu abstynencyjnego;
• drgawki wywołane odstawieniem leków przeciwpadaczkowych u osób z rozpoznaną padaczką;
• drgawki spowodowane zaburzeniami metabolicznymi: hipoglikemią (niedocukrzeniem), hiponatremią, hipokalcemia (tężyczka), hipomagnezemia oraz wrodzonymi defektami metabolicznymi;
• drgawki psychogenne np. wywołane hiperwentylacją podczas napadu paniki (tzw. drgawki z nerwów);
• drgawki u noworodka i niemowlęcia, które mogą być wynikiem zamartwicy (niedotlenienia) okołoporodowego, bezdechu, krwotoku śródmózgowego; każdy taki epizod bezwzględnie wymaga kontroli pediatry, pomimo faktu, że w wieku noworodkowym i niemowlęcym zaburzenia padaczkowe częściej mają charakter fizjologiczny- tzw. drgawki czynnościowe do których należą m.in. drgawki podczas zasypiania lub karmienia.

Przeczytaj, jakie są przyczyny i objawy padaczki alkoholowej

Drgawki gorączkowe – drgawki u dzieci

Drgawki gorączkowe są to napady drgawkowe występujące u dzieci, bezpośrednio związane z gorączką i infekcjami, najczęściej wirusowymi. Kryteria rozpoznania to:

• napad drgawkowy związany z chorobą gorączkową >38°C (może pojawić się zarówno na szycie jak i w trakcie ustępowania gorączki);
• dziecko w wieku powyżej 1. miesiąca (zwykle 6. miesiąc – 5. rok życia)
• brak zakażenia ośrodkowego układu nerwowego, ostrych zaburzeń elektrolitowych lub innych określonych przyczyna drgawek tonicznych lub drgawek klonicznych;
• brak napadów drgawkowych bezgorączkowych w wywiadzie.

80 proc. drgawek gorączkowych u dziecka to atak uogólniony bez utraty przytomności, trwający krócej niż 15 minut, samoistnie ustępujący i nie powtarzający się w ciągu 24h. Drgawki takie, o ile nie występują inne objawy sugerujące np. zapalenie opon mózgowo rdzeniowych, wymagają jedynie obserwacji i leczenia przeciwgorączkowego (paracetamol, ibuprofen). Złożone drgawki ogniskowe z omdleniem, trwające u dziecka dłużej niż 15 minut lub powtarzające się w ciągu 24h zawsze są wskazaniem do hospitalizacji, badania EEG, badań obrazowych ośrodkowego układu nerwowego, a u dzieci poniżej 18 miesiąca życia do nakłucia lędźwiowego. Dla gorączkowych drgawek u dzieci typowe jest rodzinne występowanie (dziedziczność).

Drgawki gorączkowe – co robić, kiedy dziecko ma drgawki?

Drgawki przy gorączce są atakiem niepadaczkowym, ustępują więc samoistnie po spadku gorączki. Nie jest zatem wskazane profilaktyczne podawanie dziecku leków przeciwpadaczkowych. Zaleca się leczenie choroby podstawowej – infekcji i zwalczanie gorączki metodami farmakologicznymi oraz fizykalnymi, czyli okładami z wody o temperaturze pokojowej. Niekiedy doraźnie w celu przerwania trwającego napadu można zastosować diazepam doodbytniczo.

Drgawki w ciąży – rzucawka

Pojawienie się u kobiety po 20. tygodniu ciąży toniczno-klonicznych drgawek z utratą przytomności i śpiączką jest objawem rozwiniętej rzucawki, czyli najcięższej postaci zatrucia ciążowego – gestozy. Rzucawka stanowi zagrożenie życia matki i płodu, wymaga natychmiastowego ukończenia ciąży oraz intensywnego leczenia farmakologicznego.

Pełna rzucawka rozwija się powoli, poprzedza ja preeclampsia, czyli stan przedrzucawkowy. Charakteryzuje się on nadciśnieniem, bólem głowy, zaburzeniami widzenia, bólami nadbrzusza oraz białkomoczem. Na etapie stanu przedrzucawkowego prawidłowe leczenie nadciśnienia oraz pilne cięcie cesarskie jest jedyna metodą zapobiegającą pojawieniu się drgawek u ciężarnej.

Drgawki – pierwsza pomoc

Podczas napadu drgawek chory traci kontrolę nad swoim ciałem, w związku z czym to na świadkach spoczywa obowiązek pomocy. Najważniejszą kwestią jest ochrona przed wtórnymi obrażeniami, głównie czaszki oraz zapewnienie drożności dróg oddechowych. Oznacza to odsunięcie przedmiotów będących w zasięgu ruchu kończyn pacjenta oraz zabezpieczenie jego głowy przed gwałtownymi uderzeniami w twarde podłoże.

Z uwagi na ryzyko zachłyśnięcia lub złamania zębów nie należy wkładać niczego do jamy ustnej osoby w trakcie ataku drgawkowego. Ze względów bezpieczeństwa do pacjenta zawsze należy podchodzić od strony głowy, gdyż zmniejsza to ryzyko przypadkowego uderzenia jego kończynami. Aby zapewnić komfort choremu można przykryć go kocem lub kurtką, bowiem w trakcie napadu padaczkowego często dochodzi do bezwiednego oddania moczu lub stolca.

W przypadku drgawek gorączkowych u dzieci najważniejsze jest obniżenie temperatury ciała, natomiast odwróceniem wszystkich innych przyczyn drgawek zajmie się wezwany na miejsce zdarzenia zespół ratownictwa medycznego lub lekarz.

Drgawki – leczenie

Doraźnym sposobem na przerwanie napadu drgawkowego jest podanie doodbytniczo (np. w trakcie drgawek gorączkowych), dożylnie lub domięśniowo leku z grupy benzodiazepin (midazolam, diazepam), a czasami także innych leków typowo przeciwdrgawkowych (najczęściej walproinian sodu).

Stan padaczkowy oporny na leczenie w niektórych przypadkach wymaga znieczulenia ogólnego i intensywnej terapii. Zawsze należy skorygować wykryte zaburzenia elektrolitowe, a odwracalne przyczyny drgawek leczyć terapią celowaną np. glukozą dożylnie, antybiotykami czy lekami przeciwgorączkowymi.

Drgawki – wypowiedź neurologa