Katar sienny – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Czym jest alergiczny nieżyt nosa, czyli katar sienny?

Katar sienny, czyli alergiczny nieżyt nosa lub katar alergiczny to choroba objawiająca się obfitą wydzieliną z nosa, połączoną z uporczywym swędzeniem w okolicy nosa i częstym kichaniem.

Często występuje również zapalenie spojówek, ból głowy, przewlekłe zmęczenie oraz niedrożność nosa. Przyczyną kataru siennego jest reakcja zapalna błony śluzowej nosa w wyniku działania różnych czynników zwanych alergenami. Najczęstszymi alerganami są pyłki traw, drzew, kurz i roztocza.

Co jest przyczyną kataru siennego?

Głównymi alergenami wywołującymi objawy alergii ze strony nosa (katar sienny) są alergeny wziewne. Zaliczamy do nich:

• pyłki roślin – zwłaszcza wiatropylnych, w Polsce głównie traw i zbóż (tymotka, kupkówka pospolita, żyto), chwastów (bylica, babka), drzew (brzoza);
• roztocza – najczęściej roztocza kurzu domowego – Dermatophagoides pteronyssinus i roztocza mączne;
• zwierzęta – głównie ich naskórek, sierść, mocz i ślina – zarówno tych domowych (kot, pies, chomik), jak i gospodarskich (koń, bydło);
• pleśnie – występujące w miejscach o zwiększonej wilgotności, często w łazienkach i okolicach przewodów wentylacyjnych.

Poza alergenami wziewnymi objawy kataru siennego mogą wywoływać (choć rzadko) alergeny pokarmowe, zwłaszcza te wywołujące reakcje krzyżowe z alergenami wziewnymi lub alergeny zawodowe – na przykład lateks. Również substancje nie będące alergenami – dym tytoniowy czy spaliny – mogą nasilać objawy kataru siennego. To samo dotyczy takich czynników, jak nagłe zmiany temperatury lub silny stres.

Zobacz też: Alergia wziewna – przyczyny, objawy, leczenie

Jak powstaje katar sienny?

Alergiczny nieżyt nosa jest klasycznym przykładem IgE-zależnej reakcji alergicznej. Polega ona na tym, że po kontakcie z alergenem powstają w naszym organizmie przeciwciała klasy IgE, które powodują uwolnienie histaminy odpowiedzialnej za objawy alergii.

W reakcji alergicznej uczestniczy wiele komórek i cytokin należących do układu immunologicznego. W przypadku alergenów wziewnych pierwszy kontakt z alergenem mają komórki dendrytyczne, zlokalizowane w błonie śluzowej nosa i dalszych dróg oddechowych. Powoduje to swoiste „uczulenie” organizmu, który zapamiętuje dany alergenem – informacja o jego typie i budowie zostaje zachowana przez jeden z podtypów limfocytów B. Po ponownym kontakcie z tym samym alergenem komórka pamięci aktywuje się, zostaje przekształcona w plazmocyt i zaczyna produkcję przeciwciał IgE. Te z kolei łączą się z komórkami tucznymi, powodując uwolnienie z nich substancji zwanej histaminą. Histamina poprzez działanie na naczynia krwionośne błony śluzowej nosa wywołuje szereg objawów klinicznych kataru siennego. Jest to tak zwana faza wczesna reakcji alergicznej, występująca po kilkunastu – kilkudziesięciu minutach od kontaktu z alergenem. Komórki zaangażowane w reakcję alergiczną wydzielają także czynniki zwane cytokinami, które działając drogą krwi ściągają w miejsce kontaktu inne komórki, powodując przewlekły stan zapalny. Jest to tak zwana późna faza reakcji alergicznej, występująca po kilku godzinach. Jeśli proces trwa odpowiednio długo, możliwe jest powstanie zmian strukturalnych i nadreaktywności w drogach oddechowych, co w niektórych przypadkach może spowodować rozwój astmy.

Przeczytaj też: Dexaven – działanie, wskazania, przeciwwskazania

Podział alergicznego nieżytu nosa

Katar sienny ze względu na czas trwania objawów dzielimy na:

• okresowy – trwający krócej niż 4 dni w tygodniu lub mniej niż 4 tygodnie;
• przewlekły – jeśli objawy utrzymują się powyżej 4 dni w tygodniu i dłużej niż 4 tygodnie.

W alergicznym nieżycie nosa można także wyodrębnić dwie klasy schorzenia według ciężkości objawów:

• łagodny,
• umiarkowany / ciężki – rozpoznajemy go, jeśli występuje co najmniej jeden z następujących objawów:
  • zaburzenia snu,
  • trudności w nauce,
  • utrudnione jest wykonywanie codziennych czynności lub uprawianie sportu,
  • jeśli zwykłe objawy są szczególnie nasilone.

Ze względu na rodzaj alergenu wyróżniamy katar sienny:

• sezonowy – wywołują go alergeny występujące w środowisku w pewnym okresie roku, czyli zazwyczaj pyłki roślin;
• całoroczny – wywoływany przez alergeny całoroczne, na przykład roztocza kurzu domowego.

Zobacz również: Testy alergiczne z krwi

Rozpoznanie kataru siennego

Lekarz, który podejrzewa alergiczny nieżyt nosa, powinien zwrócić szczególną uwagę na wywiad z pacjentem. Jego objawy połączone ze stwierdzonym kontaktem z alergenami dają duże prawdopodobieństwo rozpoznania kataru siennego. W celu potwierdzenia tła alergicznego należy wykonać punktowe testy skórne z alergenami wziewnymi oraz niekiedy oznaczyć stężenie IgE w surowicy. Przy trudnościach w ustaleniu przyczyny choroby można zastosować próbę prowokacyjną z donosowym podaniem alergenu podejrzewanego o wywoływanie kataru. U wszystkich chorych należy także wykonać badania w kierunku astmy oraz w niektórych przypadkach konsultację laryngologiczną. Dotyczy to pacjentów, u których występują objawy mogące sugerować nowotwór jamy nosowo-gardłowej lub inne groźne schorzenia, np.:

• przewlekłe, oporne na leczenie zapalenie zatok przynosowych lub ucha środkowego,
• objawy kataru występujące tylko jednostronnie,
• krwawienie z nosa,
• nowopowstałe skrzywienie przegrody nosa.

Sprawdź też: Uczulenie na słońce – objawy

Jak leczyć alergiczny nieżyt nosa?

Profilaktyka

Ważnym elementem leczenia niefarmakologicznego kataru siennego jest unikanie kontaktu z alergenem. Osoby chorujące na katar sienny sezonowy i znające alergen odpowiedzialny za objawy powinny orientować się, w jakim okresie stężenie których pyłków jest największe i unikać w tym czasie miejsc, gdzie ich stężenie jest nasilone – łąk czy lasów. W Internecie i telewizji dostępne są kalendarze pylenia roślin oraz aktualizowane komunikaty o bieżących stężeniach alergenów. Należy ograniczyć spacery w miejscach ze świeżo skoszoną trawą oraz raczej nie wychodzić na spacery w godzinach porannych, kiedy stężenie pyłków jest największe. W przypadku uczulenia na roztocza kurzu domowego należy przestrzegać zasad umożliwiających ograniczenie ich ilości w mieszkaniach – często wietrzyć pomieszczenia, stosować pościele z nieprzepuszczalnych dla nich materiałów.

Zobacz też: Alergia w ciąży – jak leczyć?

Leczenie farmakologiczne – jakie leki na katar sienny stosować u dorosłych?

W leczeniu farmakologicznym podstawowe znaczenie ma stosowanie donosowe glikokortykosteroidów. Są to leki najskuteczniej znoszące objawy, także ze strony oczu. Dodatkowo można stosować objawowo działające leki przeciwhistaminowe, przeciwleukotrienowe i stabilizujące komórki tuczne. W krótkotrwałym leczeniu można stosować leki obkurczające błonę śluzową nosa (na przykład ksylometazolinę), pamiętając o tym, że przedłużone działanie tego typu leków na błonę śluzową nosa może powodować zanik błony śluzowej lub perforację przegrody. Dobre efekty daje także częste płukanie jamy nosowej roztworem soli fizjologicznej lub wody morskiej.

Najbardziej skuteczną metodą leczenia przyczynowego kataru siennego jest immunoterapia swoista, czyli odczulanie. Polega ono na podawaniu w małych dawkach znanego alergenu, co powoduje przyzwyczajenie układu immunologicznego i zmniejsza reakcję alergiczną, a to prowadzi do znacznego ograniczenia objawów i poprawia jakość życia chorych. U niektórych pacjentów choroba ustępuje samoistnie po kilku latach, jednak nieleczony katar sienny zwiększa ryzyko rozwoju astmy oskrzelowej.

Przeczytaj: Odczulanie jako metoda leczenia alergii

Domowe sposoby na katar sienny u dziecka

Dzieci bardzo często chorują na alergiczny nieżyt nosa. Objawy są bardzo dokuczliwe i męczące dla małych pacjentów, dlatego trzeba już zwalczać pierwsze objawy kataru siennego u dziecka.

Gdy u dziecka pojawią się pierwsze objawy kataru siennego dziecku, powinno się podać coś gorącego do picia. Najlepsza tu będzie herbata z cytryną zawierającą duże ilości witaminy C, która wpływa korzystnie na naczynia krwionośne, uszczelniając je. Zapobiega to przedostawaniu się wody do wnętrza nosa, a więc zapobiega tworzeniu się kataru. Pomocna będzie również ciepła kąpiel, dokładne wysuszenie po kąpieli, ubiór ciepłego i suchego ubrania oraz odpoczynek połączony z przykryciem kocem. Oczywiście w przypadku obecności alergenu należy spróbować jak najszybciej go wyeliminować.

Gdy pojawi się katar sienny u dziecka, bardzo ważna jest prawidłowa higiena nosa. Należy, gdy to tylko jest możliwe, nauczyć dziecko właściwie dmuchać nos. Dmuchać powinno się tylko z jednej dziurki nosa, tzn. przykładając chusteczkę do nosa zaciskać tylko jedno skrzydełko nosa i następnie wykonać energiczny wydech. Tak samo postępuje się z drugą dziurką nosa. Najlepsze do smarkania będą chusteczki jednorazowego użytku, które po użyciu wyrzuca się do kosza na śmieci.

Przeczytaj też: Clatra – lek na alergię

Leki na katar sienny u dziecka

Oprócz odpowiedniej higieny jamy nosowej bardzo ważne są także leki zwalczające katar sienny. W leczeniu kataru siennego u dziecka stosuje się leki na receptę i bez recepty.

• Preparaty zawierające środki sympatykomimetyczne (np. chlorowodorek ksylometazoliny). Środki te są w postaci aerozolu do nosa, a ich działanie polega na zwężeniu naczyń krwionośnych, hamowaniu przekrwienia błony śluzowej nosa i gardła, i zmniejszeniu tym samym stanu zapalnego. Należy pamiętać, aby preparat stosować zgodnie z instrukcjami podanymi na ulotce informacyjnej, gdyż długotrwałe jego stosowanie przestaje być skuteczne, a może doprowadzić do uszkodzenia błony śluzowej nosa.
• Sól morska (woda morska do nosa) to kolejny skuteczny sposób na katar sienny. Jej działanie również polega na obkurczaniu naczyń krwionośnych błony śluzowej jamy nosowej. Działa także przeciwbakteryjnie i antyseptycznie. W przypadku kataru siennego ma jeszcze jedno bardzo ważne zastosowanie, a mianowicie skutecznie oczyszcza nos z alergenów będących sprawcą kataru. Na rynku istnieją preparaty wody morskiej izotoniczne jak i hipertoniczne, których działanie polega na „wyciąganiu” wody z jamy nosowej.
• W leczeniu kataru siennego potrzebne bywają także leki przeciwhistaminowe. Jak sama nazwa wskazuje, są to leki hamujące receptory dla histaminy odpowiedzialnej za reakcje alergiczne. Leki przeciwhistaminowe nie tylko zwalczają katar sienny, ale są także skuteczne w zwalczaniu alergicznego zapalenia spojówek czy skórnych odczynów alergicznych. Na rynku istnieją preparaty dostępne bez recepty.
• Kromony to grupa, która należy do niezbyt silnych leków zwalczających katar sienny, bardzo dobrze tolerowanych przez dzieci. Praktycznie nie występują po nich żadne skutki uboczne.

W przypadku nieskuteczności wymienionych leków konieczne bywa wprowadzenie leczenia środkami dostępnymi na receptę. Należy wtedy skontaktować się z lekarzem, najlepiej alergologiem.

Katar sienny – video