Marsz alergiczny – co to jest?

Co to jest marsz alergiczny?

U podłoża chorób alergicznych leży zjawisko atopii. Atopia jest reakcją o podłożu genetycznym. Jej istotą jest nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna na małe dawki antygenów. W wyniku tej odpowiedzi dochodzi do nadmiernego wytwarzania przeciwciał IgE skierowanych głównie przeciwko tym alergenom. Osoby takie reagują w widoczny sposób po każdym kontakcie z substancją, która dla większości osób zdrowych pozostaje obojętna.

Zjawisko atopii przyczynia się do wzrostu podatności na rozwój różnych form alergii u dzieci (więcej o atopii przeczytasz pod tym linkiem). Pod pojęciem marszu alergicznego znajduje się specyficzny wzór rozwoju alergii u dzieci. Jest to stopniowe przechodzenie jednej formy alergii w drugą. Początek stanowi alergia pokarmowa u dziecka, po czym są to kolejno:

• atopowe zapalnie skóry (AZS),
• astma oskrzelowa,
• alergiczny nieżyt nosa.

Marsz alergiczny – przebieg

Przebieg marszu alergicznego zależy od połączenia czynników genetycznych i środowiskowych. Kolejność przechodzenia jednej alergii w drugą wynika ze zmienności narządów do reakcji na działanie alergenów. Każdy rodzaj manifestacji klinicznej w marszu alergicznym może ujawnić się w każdym wieku. Niemniej jednak na ogół określone przedziały wiekowe predysponują do określonych schorzeń. W przebiegu marszu alergicznego proces zapalny wywołany reakcją alergiczną zmienia swoją lokalizację. Stopień nasilenia reakcji alergicznej zależny jest od stężenia alergenów w otoczeniu dziecka, a także od stopnia narażenia na nie. Z biegiem czasu u dziecka rozszerzeniu ulega także zakres uczulających je alergenów.

Zobacz też: Alergia wziewna – przyczyny, objawy, leczenie

Kolejne najbardziej charakterystyczne przedziały wiekowe i charakterystyczne dla nich objawy kliniczne to:

• do 6 miesiąca życia dominują objawy żołądkowo-jelitowe, czyli alergia pokarmowa; mogą także zacząć pojawiać się u dziecka objawy skórne;
• od 7 do 12 miesiąca życia pojawiają się objawy wyprysku atopowego oraz możliwe jest współwystępowanie objawów żołądkowo-jelitowych;
• od 2 do 3 roku życia występuje astma wczesnodziecięca;
• od 4 do 7 roku życia rozpoczyna się alergiczny nieżyt nosa;
• od 8 do 14 roku życia mamy do czynienia z astmą oskrzelową, a także objawami alergicznego nieżytu nosa u dziecka.

Początki reakcji alergicznych przypadają na około 11 tydzień życia płodowego, kiedy to do płodu przenikają przez łożysko pierwsze alergeny od matki, a sam płód zaczyna produkowanie własnych przeciwciał w klasie IgE. Jest to więc moment, kiedy mogą powstawać pierwsze zalążki uczulenia. Objawy kliniczne tego zjawiska są jednak widoczne dopiero jakiś czas po urodzeniu dziecka. Dlatego też u dzieci z predyspozycjami objawy marszu alergicznego rozpoczynają się w pierwszych miesiącach życia. Przebieg poszczególnych etapów opisano poniżej.

To też może Cię zainteresować: Jak rozpoznać i leczyć katar sienny?

Marsz alergiczny – alergia pokarmowa u dzieci

Alergia pokarmowa jest pierwszą formą manifestacji marszu alergicznego u dziecka. Jej początek ma miejsce po pierwszych kontaktach kilkumiesięcznych dzieci z alergenami pokarmowymi. Do najbardziej charakterystycznych alergenów należą białka mleka krowiego i jaja kurze. Przyczynia się to do produkcji nadmiernej liczby przeciwciał specyficznych w klasie IgE. U dzieci karmionych wyłącznie piersią objawy alergizacji pojawiają się w odpowiedzi na białko jaja kurzego, którego alergeny przechodzą w mleku od karmiącej matki.

Kontakt z alergenami mleka krowiego u dzieci karmionych piersią jest zdecydowanie mniejszy. Ponadto z upływem czasu do zestawu alergenów dołączają się również gluten i soja. Do objawów alergii pokarmowej zaliczamy: niechęć do jedzenia, ulewanie pokarmu, ostre biegunki, wymioty, ślady krwi w stolcu dziecka, zaparcia, kolki jelitowe. U większości dzieci alergia pokarmowa ma charakter przejściowy. Jej objawy są przemijające wraz z procesem nabywania przez dziecko tolerancji na pokarm.

Marsz alergiczny – atopowe zapalenie skóry u dziecka

Kolejną składową w marszu alergicznym jest AZS, czyli atopowe zapalenie skóry. Jest to jednocześnie jedna z najczęstszych przypadłości skórnych wieku dziecięcego. Zmiany na skórze mają charakter wypryskowy. Zaznacza się tendencja do lichenizacji, czyli pogrubienia skóry w odpowiedzi na jej drapanie i doprowadzanie do przewlekłego stanu zapalnego. Pierwotnie na skórze dziecka z AZS pojawiają się grudki wysiękowe, a także pęcherzyki na podłożu rumieniowym oraz nadżerki. Najbardziej dokuczliwym objawem jest nasilony świąd skóry. W przebiegu atopowego zapalenia skóry u dziecka można wyodrębnić trzy fazy:

1. Do 2 roku życia zmiany skórne obejmują twarzy dziecka, nasady płatków usznych, owłosioną skórę głowy, ponadto tułów i wyprostną część kończyn.
2. W okresie późniejszym i średnio do 12 roku życia zmiany zlokalizowane są głównie na powierzchniach zgięciowych dużych stawów: kolanowych, łokciowych, nadgarstków, a także pojawiają się na skórze karku, grzbietach dłoni i stóp.
3. W okresie młodzieńczym i u osób dorosłych zmiany lokalizują się na skórze twarzy, na skórze górnej części ciała, na kończynach górnych (szczególnie na grzbietach dłoni). Zmiany lokalizacji zmian skórnych na ogół płynnie przechodzą jedna w drugą, ale zdarza się też, że nie każdy przechodzi kolejno przez wszystkie fazy manifestacji skórnych choroby.

U przeważającej większości dzieci objawy alergiczne z obszaru skóry i prze­wodu pokar­mo­wego zmniejszają się lub nawet cał­ko­wi­cie wycofują wraz z dorastaniem dziecka. Z przypadłości jaką jest aler­gia pokar­mo­wa na białko mleka kro­wiego wyra­sta aż 85% dzieci. Nie­stety, u około 20–40% pacjentów z AZS i aler­giami pokar­mowymi w dal­szej kolej­no­ści w przebiegu marszu alergicznego roz­wi­jają się katar sienny i/lub astma oskrzelowa.

Marsz alergiczny – astma oskrzelowa u dziecka

Kolejną składową marszu alergicznego jest astma oskrzelowa. Dochodzi do niej w przebiegu wyprysku atopowego, gdy mamy do czynienia z uszkodzeniem powierzchni naskórka. W wyniku tego dochodzi do przenikania przez skórę alergenów, które indukują zawarte w niej komórki odpowiedzi immunologicznej. Namnażają się one i wędrują po całym organizmie docierając również do dróg oddechowych. Zapoczątkowuje to kaskadę odpowiedzi immunologicznej. W drogach oddechowych dziecka dochodzi do proliferacji komórek odpowiedzi zapalnej, wzrasta liczba produkowanych przeciwciał, dochodzi do aktywacji komórek nabłonka, wzmożonego wydzielania śluzu i przerostu mięśniówki gładkiej.

Dowiedziono również, że alergia pokarmowa przyczynia się do rozwoju reakcji alergicznej w obrębie układu oddechowego. Dzieje się to na podłożu mechanizmu podobnego do opisanego powyżej. Astma oskrzelowa jest zatem chorobą zapalną dróg oddechowych, w której uczestniczy wiele komórek i substancji przez nie uwalnianych. Przewlekłe zapalenie w obrębie dróg oddechowych jest przyczyną nadreaktywności oskrzeli. Prowadzi to do nawracających epizodów świszczącego oddechu, duszności, ściskania w klatce piersiowej i nasilonego kaszlu występującego szczególnie w nocy i nad ranem.

Marsz alergiczny – astma i katar sienny

Astma oskrzelowa w marszu alergicznym powstaje na bazie wcześniejszej alergizacji organizmu dziecka. W przebiegu atopowego zapalenia skóry występuje uszkodzenie warstwy ochronnej jaką jest powierzchnia naskórka. Następuje przenikanie przez skórę alergenów, które uaktywniają zawarte w skórze komórki odpowiedzi immunologicznej. Komórki te rozprzestrzeniają się po całym organizmie, docierają również do układu oddechowego. Jest to początkiem miejscowej reakcji zapalnej.

W drogach oddechowych następuje namnażanie się komórek odpowiedzi zapalnej. Powstają przeciwciała, aktywowane są komórki nabłonka wyścielającego drogi oddechowe. Następuje wzmożone wydzielanie śliny i przerost mięśniówki gładkiej. Tak więc wcześniejszy etap w marszu alergicznym, jakim jest alergia pokarmowa, przyczynia się do rozwoju kolejnego etapu. Astma oskrzelowa jest zatem zapalną chorobą dróg oddechowych. Ma ona charakter przewlekłego zapalenia z nadreaktywnością oskrzeli. Objawami są epizody świszczącego oddechu, duszność, szczególnie okołowysiłkowa i po kontakcie z alergenem, nasilony kaszel u dziecka w nocy i nad ranem.

Katar sienny w marszu alergicznym jest z kolei sezonowym zapaleniem błony śluzowej nosa i spojówek o podłożu alergicznym. W spektrum objawów występują:

• napadowe, wielokrotne kichnięcia,
• wyciek obfitej wodnistej wydzieliny z nosa,
• nasilony świąd,
• uczucie zatkania nosa,
• zaczerwienienie spojówek,
• łzawienie,
• świąd w obrębie oczu,
• okresowy światłowstręt.

Uczulenie na alergeny obecne w pomieszczeniach zamkniętych (roztocza kurzu domowego, pleśnie) oraz na zanieczyszczenia zewnętrzne (pyłki drzew i traw) ma swój początek pomiędzy 1 a 10 rokiem życia dziecka. Nasilenie reakcji alergicznej na alergeny wewnętrzne rozpoczyna się wcześniej i ma większe nasilenie niż alergia na pyłki drzew i trawy.

Jak zapobiegać?

Na geny nie mamy wpływu, możemy natomiast minimalizować wpływ czynników środowiskowych poprzez:

• ograniczenie do minimum kontaktów z czynnikami drażniącymi, takimi jak np. dym tytoniowy, zanieczyszczenia powietrza,
• ograniczenie ekspozycji na alergeny pokarmowe i wziewne,
• unikanie infekcji wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych (oraz zapobieganie im),
• karmienie noworodka i niemowlęcia mlekiem matki oraz unikanie wprowadzania pokarmów stałych przed ukończeniem przez dziecko 6 miesiąca życia,
• wprowadzenie produktów o właściwościach silnych alergenów pokarmowych nie wcześniej niż przed ukończeniem przez dziecko 13 miesiąca życia,
• eliminację z diety matki karmiącej produktów alergizujących,
• eliminowanie ze środowiska, w którym przebywa dziecko, alergenów roztoczy i naskórków zwierząt.

Opis marszu alergicznego jest tylko obrazem ogólnym choroby. Na jej przebieg osobniczy u dziecka mają wpływ czynniki genetyczne (około 60%) oraz czynniki środowiskowe. Marsz alergiczny sta­nowi bar­dzo poważny pro­blem kliniczny. Skuteczne leczenie i zapobieganie pierwszym etapom marszu alergicznego przyczynia się do zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia jego kolejnych stopni.