Alergia na słońce – jakie są objawy uczulenia na słońce i jak wygląda leczenie?

Jakie są przyczyny uczulenia na słońce?

U podłoża alergii na słońce, czyli choroby należącej do grupy fotodermatoz, leżą podobne mechanizmy, jakie odpowiadają za występowanie innego rodzaju alergii. W typowej reakcji fotoalergicznej dochodzi do zaburzenia działania układu odpornościowego, który atakuje własne komórki – w tym przypadku komórki skóry, traktując je jak ciało obce.

Dochodzi do rozwoju miejscowego stanu zapalnego, który na szczęście ustępuje pod warunkiem przebywania w cieniu.

Zmiany, jakie zachodzą w obrębie skóry pod wpływem promieniowania słonecznego (szczególnie UVA) i które doprowadzają do reakcji uczuleniowej, nie zostały jak dotąd w pełni poznane. Nie wiadomo, jakie są czynniki odpowiedzialne za powstawanie uczulenia na słońce, jednak dotyczy ono częściej kobiet, osób o jasnej karnacji, a także cierpiących na schorzenia autoimmunologiczne, takie jak toczeń układowy. Pewną rolę odgrywają także czynniki genetyczne, a zatem warto zapytać rodziców i dziadków o niepokojące objawy związane z opalaniem.

To też Cię może zainteresować: Pęcherze, pęcherzyki i bąble na skórze – co mogą oznaczać?

Obok alergii na słońce pojawiającej się samoistnie, istnieje także postać wywołana przez pewne substancje. W tym przypadku także uruchomione zostają mechanizmy odpornościowe, jednak dzieje się tak w wyniku tzw. reakcji fotoalergicznej, do której dochodzi po zastosowaniu jednej z substancji fotouczulających. Oznacza to, że po ich zastosowaniu i wystawieniu skóry na działanie promieniowania ultrafioletowego, także dochodzi do reakcji zapalnej, ponieważ ulegają one przemianom chemicznym pod wpływem promieniowania UV i stają się dla organizmu alergenem. Do takich „fotouczulaczy” zaliczamy m.in. sulfonamidy, leki stosowane w leczeniu trądziku czy piżmo.

Jakie są objawy reakcji alergicznej na słońce?

Jak wygląda uczulenie na słońce?

Najczęstszym objawem uczulenia na słońce są zmiany na skórze przypominające typową pokrzywkę, a więc czerwone plamy na skórze pokryte licznymi pęcherzykami. Typowa jest także wysypka od słońca. Zmiany te są swędzące, pojawiają się zwykle w niedługim czasie po wystawieniu skóry na promieniowanie słoneczne – od kilkudziesięciu minut do kilku godzin. Obejmują miejsca odsłonięte oraz często także bezpośrednio przylegające do nich fragmenty skóry.

Reakcja alergiczna jest ogólnoustrojowa, a więc mogą jej towarzyszyć np. gorączka, dreszcze, ogólne złe samopoczucie. Zmiany skórne zwykle nie występują przy pierwszym epizodzie opalania, ale drugim lub trzecim – skóra uczula się stopniowo. W przeciwieństwie do zwykłego oparzenia słonecznego, wystarczy stosunkowo krótki okres wystawienia skóry na działanie promieni UV, a osoba uczulona nie odczuwa bólu. Zmiany znikają po około tygodniu, do dwóch tygodni, oczywiście pod warunkiem unikania kąpieli słonecznych.

Uczulenie na słońce – rodzaje fotodermatoz

Choroby uczuleniowe nie mają jednorodnego obrazu klinicznego. Wyróżniamy bowiem kilka typów fotodermatoz, które różnią się przyczynami, objawami, jak i lokalizacją zmian skórnych. Do fotodermatoz należą:

• wielopostaciowe osutki świetlne – odpowiada za nie ekspozycja na promieniowanie UVA i/lub UVB, a odstęp pomiędzy ekspozycją na światło a pojawieniem się objawów wynosi od 18 godzin do nawet 5 dni. U podstawy choroby leży reakcja układu immunologicznego na pewne nieznane antygeny, które powstają w skórze pod wpływem promieniowania UV;
• pokrzywka świetlna (pokrzywka słoneczna) – czyli jeden z rodzajów pokrzywki, w przypadku którego czynnikiem wywołującym są promienie UV. Schorzenie to ma charakter przewlekły i częściej dotyka kobiety;
• przewlekłe zmiany posłoneczne – przede wszystkim przetrwałe odczyny świetlne – wynikają z przewlekłej ekspozycji na promieniowanie UV;
• odczyny fototoksyczne – powstają pod wpływem pewnych substancji, które nasilają reakcję skóry na promieniowanie UV. Do substancji takich należą:
  – psoraleny – czyli fotouczulacze, stosowane w dermatologii podczas fototerapii;
  – sulfonamidy – substancje zaliczane do antybiotyków, które hamują namnażanie się bakterii, jednak nie powodują ich śmierci;
  – antybiotyki – np. tetracykliny, czy grizeofulwina (mająca właściwości przeciwgrzybicze).
  – niektóre leki stosowane w leczeniu nadciśnienia;
  – niektóre leki przeciwarytmiczne (np. amiodaron);
  – niektóre leki przeciwpadaczkowe.
• odczyny fotoalergiczne – w tym przypadku uwrażliwiać na promieniowanie UV mogą sulfonamidy i sulfonamidowe środki przeciwcukrzycowe, ale również pochodne fenotiazyny, czyli leki przeciwpsychotyczne, stosowane m.in. w leczeniu schizofrenii;
• świetlne zapalenie czerwieni warg – rzadko jest jedynym objawem uczulenia na światło słoneczne, częściej zmiany w obrębie czerwieni warg towarzyszą zmianom skórnym.

Uczulenie na słońce – objawy alergii

Objawy uczulenia na słońce mogą być różnorodne, w zależności od typu fotodermatozy, jaki występuje u danego pacjenta. Inaczej wyglądają osutki w pokrzywce świetlnej, a inaczej w przebiegu odczynu fototoksycznego.

Wielopostaciowe osutki świetlne – objawy

Zmiany skórne występują typowo w miejscach eksponowanych na promieniowanie UV. Sama nazwa schorzenia wskazuje na to, że wykwity skórne mogą być różnorodne, wielopostaciowe. W przebiegu tej fotodermatozy pojawiają się przede wszystkim:

• wykwity rumieniowe (rozległe zaczerwienienie skóry);
• wykwity grudkowe – są to wykwity wyniosłe ponad poziom skóry, które znikają typowo bez pozostawienia blizn;
• nadżerki – są to ubytki naskórka, które nie wiążą się z powstawaniem blizn. Powstają np. na skutek pęknięcia pęcherzyka;
• pęcherzyki – czyli niewielkie wykwity, wyniosłe ponad poziom skóry, które wypełnione są płynem. Jeżeli zmiana ma średnicę większą niż 1 cm, to wówczas mówimy o pęcherzu.

Zmiany skórne pojawiają się typowo wiosną i latem i mają charakter nawrotowy.

Pokrzywka świetlna – objawy

Ta fotodermatoza charakteryzuje się pojawianiem się na skórze bąbli, powstających na skutek naświetlania promieniowaniem UV. Bąble powstają w wyniku obrzęku podścieliska skóry właściwej i są wykwitami wyniosłymi ponad powierzchnię skóry. Obrzęk podścieliska jest konsekwencją rozszerzenia naczyń krwionośnych w obrębie skóry. Wykwity te są dobrze odgraniczone od otoczenia i przyjmują najczęściej barwę różowawą lub porcelanowobiałą. Co ciekawe, zmiany skórne mogą pojawiać się również na skórze, która była osłonięta przed ekspozycją.

Odczyny fototoksyczne i odczyny fotoalergiczne – objawy

Te odczyny skórne charakteryzują się obecnością na skórze stosunkowo ciemnego rumienia, który ograniczony jest do skóry poddanej ekspozycji na światło słoneczne. Pacjenci mogą zgłaszać także świąd i pieczenie skóry.

Świetlne zapalenie czerwieni warg – objawy

Ta dermatoza ograniczona jest typowo do czerwieni wargowej. Charakteryzuje się zmianami zapalno-wysiękowymi i znacznym zaczerwienieniem warg. Może towarzyszyć innym zmianom skórnym wywołanym przez promieniowanie świetlne.

Czym jest fotodermatoza egzogenna?

Obok fotodermatozy idiopatycznej, czyli takiej o nieznanej przyczynie i pobudzającej odpowiedź układu odpornościowego, występuje także fotodermatoza egzogenna, czyli wywołana przez zastosowaną wcześniej substancje, np. lek.

Ten rodzaj uczulenia słonecznego czy raczej reakcji na słońce, występuje zdecydowanie częściej. Nie jest to „prawdziwa alergia”, bowiem nie dochodzi do pobudzenia układu odpornościowego, a zachodzące zmiany określa się mianem reakcji fototoksycznej. Istnieją substancje, pierwotnie nieszkodliwe, które pod wpływem promieniowania UV zmieniają się w wyniku reakcji chemicznych w taki sposób, że stają się dla organizmu toksyczne. Należy zatem zachować szczególną ostrożność, jeśli lekarz lub farmaceuta ostrzega przed opalaniem po zastosowaniu niektórych leków.

Do popularnych substancji fototoksycznych należą między innymi:

• niektóre antybiotyki np. z grupy tetracyklin;
• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne np. naproksen, ibuprofen czy kwas acetylosalicylowy;
• niektóre leki stosowane w nadciśnieniu tętniczym;
• leki moczopędne;
• leki hormonalne;
• niektóre preparaty ziołowe, szczególnie wyciąg z dziurawca.

Leczenie uczulenia na słońce

Jak łatwo się domyślić, podstawowym i najlepszym sposobem zapobiegania występowaniu objawów alergii na słońce jest po prostu unikanie go. Można tak zaplanować swój dzień, aby nie narażać się na działanie promieniowania słonecznego, a jeśli to nieuniknione – zakrywać skórę przewiewnymi ubraniami i stosować kremy z filtrem UV o wysokim faktorze np. 50.

W przypadku wystąpienia objawów uczulenia na słońce, warto wybrać się do dermatologa, który dobierze najlepszy lek, a przede wszystkim oceni, czy za objawy odpowiada typowa fotoalergia, czy raczej reakcja fototoksyczna i pomoże ustalić, jaka substancja ją wywołała. Istnieją specjalne testy skórne z zastosowaniem ultrafioletu, które pozwalają szybko potwierdzić występowanie uczulenia na słońce.

W łagodzeniu dolegliwości zastosowanie znajdują popularne leki przeciwhistaminowe, leki przeciwmalaryczne, kremy z glikokortykoidami, środki nawilżające lub natłuszczające skórę, a także stosowany w dużych dawkach beta-karoten i selen. W ośrodkach dermatologicznych dostępne są także fototerapie z zastosowaniem psolarenów (tzw. PUVA), czyli swoiste terapie odczulające na światło.

Pokrzywka świetlna – leczenie

Leczenie pokrzywki świetlnej wymaga stosowanie leków przeciwhistaminowych. Najczęściej zalecane jest stosowanie leków antyhistaminowych II generacji. Leki antyhistaminowe I generacji wywołują senność i ograniczają sprawność psychofizyczną i dlatego właśnie po przyjęciu tych preparatów powinniśmy powstrzymać się od kierowania pojazdami. Antyhistaminiki II generacji są pozbawione tych działań niepożądanych, dlatego to właśnie one są lekami pierwszego wyboru w leczeniu pokrzywki, nie tylko świetlnej.

W przebiegu pokrzywki świetlnej z powodzeniem stosuje się takie preparaty, jak:

• loratadyna,
• rupatadyna,
• bilastyna,
• cetyryzyna,
• lewocytyryzyna.

Czasami stosuje się również swoiste odczulanie, które polega na ekspozycji na promieniowanie UVB i UVA. Skórę pacjenta poddaje się coraz większym dawkom promieniowania UV, a ekspozycję powtarza się średnio co 2-3 dni.

Wielopostaciowe osutki świetlne – leczenie

Ta fotodermatoza charakteryzuje się bardziej zróżnicowanym leczeniem. W jej przebiegu można zastosować przede wszystkim:

• środki przeciwmalaryczne;
• podawanie beta-karotenu;
• fotochemioterapię – dzięki której powstaje melanina, która ma właściwości ochronne w stosunku do promieniowania UV;
• talidomid – stosowany w ciężkich przypadkach osutki wielopostaciowej, gdy inne preparaty nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Lek ten należy stosować z dużą ostrożnością, ponieważ jest to substancja teratogenna – przyczynia się do powstawania wad płodu. Nie stosuje się go u kobiet w ciąży, kobiet karmiących i u kobiet w wieku rozrodczym, które nie stosują skutecznej antykoncepcji. Co więcej, mężczyźni przyjmujący talidomid powinni stosować antykoncepcję w postaci prezerwatyw (jeśli współżyją z kobietami mogącymi zajść w ciążę - co ważne, zalecenie to powinno być realizowane nawet do tygodnia po leczeniu);
• preparaty z wysokim filtrem UV.

Świetlne zapalenie czerwieni wargowej może wymagać stosowania specjalnych pomadek ochronnych z filtrem UV.

Uczulenie na słońce i choroby wynikające z działania promieniowania UV to domena lekarzy dermatologów, dlatego gdy pojawią się u nas objawy skórne związane z narażeniem na słońce, warto wybrać się do tego specjalisty. Nawet jeśli problem fotodermatoz nas nie dotyczy, to zdecydowanie warto stosować na co dzień kremy z filtrem UV, gdyż ekspozycja na promieniowanie UV to ważny czynnik, predysponujący do rozwoju nowotworów skóry. Co więcej, narażenie na słońce przyśpiesza procesy starzenia się skóry.

współpraca: lek. Katarzyna Banaszczyk