Zespół Browna-Séquarda – objawy, przyczyny, leczenie i rehabilitacja

Zespół Browna-Séquarda – co to jest?

Zespół Browna-Séquarda (ang. Brown-Séquard syndrome) to zespół zaburzeń neurologicznych spowodowanych bocznym uszkodzeniem połowy rdzenia kręgowego. Ze względu na charakterystyczną, jednostronną lokalizację urazu zespół Browna-Séquarda w terminologii medycznej występuje również pod nazwą połowicze uszkodzenie rdzenia. Będąc odmianą uszkodzenia rdzenia kręgowego (łac. medulla spinalis) w jego płaszczyźnie poprzecznej, zespół Browna-Séquarda powoduje wystąpienie typowych objawów neurologicznych – niedowładu, a także zaburzeń czucia oraz zaburzeń funkcji zwieraczy.

Paraliż Browna-Séquarda (ang. Brown-Séquard’s paralysis) charakteryzuje się utratą możliwości swobodnego ruchu i zaburzeniami czucia głębokiego występującymi tożstronnie do obszaru uszkodzenia rdzenia oraz zaburzeniami czucia powierzchniowego zlokalizowanymi po stronie przeciwnej. Nazwa pochodzi od nazwiska francuskiego lekarza, Charlesa-Éduarda Browna-Séquarda, który na podstawie neurologicznej obserwacji rolników z wywiadem urazu kręgosłupa po raz pierwszy dokonał opisu połowiczego uszkodzenia rdzenia.

Sprawdź również: Mrowienie i drętwienie ust – przyczyny, objawy, leczenie

Zespół Browna-Séquarda, czyli połowicze uszkodzenie rdzenia kręgowego

Hemiplegia Browna-Séquarda (ang. Brown-Séquard’s hemiplegia) jest wynikiem bocznego (jednostronnego), poprzecznego uszkodzenia rdzenia kręgowego. Rdzeń kręgowy (łac.medulla spinalis) znajduje się w kanale kręgowym wewnątrz kręgosłupa, który dzięki swojej sztywnej, kostnej strukturze chroni delikatną tkankę nerwową przed mechanicznymi urazami. Rdzeń, będąc częścią ośrodkowego układu nerwowego, odpowiada za przewodzenie impulsów nerwowych między mózgiem a strukturami obwodowymi.

Dośrodkowe (w kierunku „do mózgowia”) impulsy somatosensoryczne odbierane z receptorów obwodowych tułowia oraz kończyn są przesyłane do mózgu drogami rdzeniowo-wzgórzowymi. Drogi przewodzące czucie proprioceptywne, czyli ułożenia, wibracji i ruchu po wniknięciu do wnętrza kanału kręgowego docierają tzw. sznurami tylnymi na wysokość rdzenia przedłużonego, gdzie ulegają skrzyżowaniu, przechodząc na stronę przeciwległą.

Natomiast drogi przesyłające czucie eksteroceptywne – bólu, temperatury, dotyku i ucisku – krzyżują się bezpośrednio na poziomie, na którym dotarły do rdzenia, dalej biegnąc ku górze w jego części przednio-bocznej. Oznacza to, że bodźce czuciowe eksteroceptywne odebrane z prawej strony ciała zostają przekazywane do wzgórza lewą połową rdzenia kręgowego i odwrotnie – z lewej strony ciała prawą połową rdzenia.

W rdzeniu kręgowym znajdują się również zstępujące (w kierunku „od mózgowia”) szlaki ruchowe, których główną częścią jest układ piramidowy. Piramidowe drogi korowo-rdzeniowe mają początek w korze ruchowej mózgu, a skrzyżowaniu ulegają – podobnie jak drogi przewodzące czucie proprioceptywne – na poziomie rdzenia przedłużonego.

Zespół Browna-Séquarda – przyczyny

Paraliż Browna-Séquarda jest wynikiem zlokalizowanego uszkodzenia rdzenia kręgowego, a w przypadku urazu mechanicznego towarzyszyć mu mogą złamania otaczających struktur kostno-chrzęstnych. Do możliwych przyczyn zespołu Browna-Séquarda należą:

• nowotwory zewnątrzrdzeniowe oraz pierwotne i przerzutowe guzy rdzenia kręgowego, działające destrukcyjnie na otaczającą tkankę nerwową;
• urazy mechaniczne, np. po postrzeleniu, dźgnięciu nożem;
• dyskopatia, czyli boczne przesunięcie chrzęstnego krążka międzykręgowego do wnętrza kanału kręgowego – do dyskopatii może dochodzić samoistnie lub w wyniku działania siły zewnętrznej;
• niedokrwienie rdzenia kręgowego;
• torbiele podpajęczynówkowe;
• krwiaki nadtwardówkowe;
• stwardnienie rozsiane;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (bakteryjne, głównie gruźlicze bądź wirusowe).

Zespół Browna-Séquarda – objawy

Zespół Browna-Séquarda według klasyfikacji ICD-10, czyli Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych należy do chorób układu nerwowego, a dokładniej do zespołów porażennych o określonej etiologii, których osiowym objawem jest porażenie połowicze, inaczej hemiplegia (stąd alternatywna nazwa – paraliż Browna-Séquarda). „Połowiczy” zakres objawów wynika z różnego przebiegu i miejsca skrzyżowania opisanych powyżej wstępujących dróg czuciowych i zstępujących ruchowych.

Objawy tożstronne (po stronie uszkodzenia) są wynikiem przerwania ciągłości dróg ruchowych oraz czucia głębokiego (proprioceptywnego) krzyżujących się w rdzeniu przedłużonym. W związku z tym po tej samej stronie i poniżej miejsca urazu występują zaburzenia czucia wibracji, ruchu i położenia ciała w przestrzeni oraz niedowład piramidowy mięśni kończyn. Do objawów piramidowych należą:

• niedowład uogólniony, dotyczący wielu grup mięśni;
• wygórowane odruchy głębokie;
• obecność klonusów, np. stopotrząs (rytmiczne drgania stopy po jej zgięciu grzbietowym);
• objawy patologiczne, takie jak objaw Babińskiego, Rossolimo, Oppenheima;
• wzmożone napięcie mięśni (spastyczność);
• brak lub osłabienie odruchów skórnych.

Objawy przeciwstronne są natomiast skutkiem uszkodzenia drogi czucia eksteroceptywnego przebiegającej w przednio-bocznej części rdzenia. Zniesienie czucia bólu i temperatury obejmuje części ciała znajdujące się po stronie przeciwnej i poniżej poziomu, na którym doszło do procesu chorobowego. Przykładowo, uraz prawej połowy rdzenia na poziomie Th10 spowoduje brak czucia bólu i temperatury poniżej pępka po lewej stronie ciała oraz niedowład mięśni i brak czucia głębokiego po stronie prawej.

Jeśli w przebiegu choroby bądź urazu dojdzie do uszkodzenia motoneuronów (czyli obwodowych neuronów ruchowych) rogów przednich rdzenia kręgowego, wówczas objawom piramidowym i czuciowym towarzyszy niedowład wiotki w zakresie mięśni szkieletowych unerwionych przez dany neuromer.

Zespół Browna-Séquarda – diagnostyka

Podejrzenie zespołu Browna-Séquarda wysnuwa się na podstawie typowych objawów neurologicznych zlokalizowanych po obu stronach ciała. W związku z tym, że czysty kliniczne zespół Browna-Séquarda występuje rzadko, jego ostateczne rozpoznanie można postawić dopiero na podstawie badań obrazowych, głównie rezonansu magnetycznego ośrodkowego układu nerwowego. W wątpliwych przypadkach wykonuje się uzupełniające badanie płynu mózgowo-rdzeniowego pobranego metodą nakłucia lędźwiowego.

Zespół Browna-Séquarda – leczenie

Podejście do leczenia zespołu Browna-Séquarda zależy od jego etiologii. Niektóre urazy oraz guzy rdzenia kręgowego kwalifikują się do skomplikowanego leczenia neurochirurgicznego, które jednak nie zawsze skutkuje powrotem do pełnej sprawności fizycznej. W przypadku stwardnienia rozsianego stosuje się natomiast leki spowalniające postęp choroby. Nadzieją dla osób z zespołem Browna-Séquarda są wciąż trwające badania nad różnymi metodami umożliwiającymi pełną regenerację uszkodzonego rdzenia.

Zespół Browna-Séquarda – rehabilitacja

Postępowanie rehabilitacyjne w zespole Browna-Séquarda polega na profilaktyce powikłań unieruchomienia oraz – w kolejnym kroku – na usprawnianiu i zwiększaniu samodzielności chorych osób. Indywidualna fizjoterapia połączona ze stosowaniem leków obniżających napięcie porażonych mięśni zapobiega rozwojowi trwałych przykurczy, odleżyn i zaników mięśniowych. Ćwiczenia oddechowe zmniejszają również ryzyko rozwoju ciężkich zapaleń płuc, częstych u osób przewlekle leżących. Ćwiczenia ogólnousprawniające oraz kompleksowa opieka psychologiczna pomagają w aktywizacji pacjenta i zwiększają jego niezależność od pomocy osób trzecich.