Parkinsonizm (zespół parkinsonowski) wtórny, polekowy – objawy i leczenie

Co to jest parkinsonizm?

Parkinsonizm jest zespołem klinicznym charakteryzującym się drżeniem, bradykinezją, sztywnością i niestabilnością postawy. Zespół parkinsonowski (ang. parkinsonism) kojarzony jest przede wszystkim z chorobą Parkinsona i rzeczywiście – jest to podstawowa przyczyna występowania tego rodzaju dolegliwości. Objawy parkinsonowskie pojawiać się mogą jednak w przebiegu szeregu innych jednostek, bo mogą być one zarówno skutkiem przyjmowania pewnych leków czy toksyn, jak i wynikać ze zmian w układzie naczyniowym, czy być spowodowane przez różne schorzenia neurologiczne, w tym neurodegeneracyjne oraz metaboliczne. Znalezienie dokładnej przyczyny parkinsonizmu jest warunkiem skutecznego leczenia i prowadzenia rehabilitacji.

To też może Cię zainteresować: Drżenie ciała – jakie mogą być przyczyny drżenia mięśni ciała?

Objawy parkinsonizmu

Parkinsonizm rozwija się wtedy, gdy u człowieka uszkodzone zostaną struktury należące do układu pozapiramidowego, zaangażowanego w przebieg czynności ruchowych. Ze względu na to, jaka jest funkcja wspomnianego wyżej układu, pojawiające się w przebiegu zespołu parkinsonowskiego odchylenia dotyczą właśnie ruchu. Wśród objawów problemu wymieniane są:

• drżenia spoczynkowe,
• hipomimia lub amimia (zubożenie mimiki twarzy – nierzadko stosowane jest w tym przypadku określenie maskowata twarz),
• spowolnienie ruchowe (inaczej bradykinezja),
• powolna, monotonna, czasami niewyraźna mowa (dyzartria),
• sztywność mięśniowa wynikająca ze zwiększonego napięcia włókien mięśniowych,
• ogólny spadek aktywności, związany ze znacznym zubożeniem ruchów,
• trudności z kontrolowaniem i utrzymaniem postawy ciała.

Doświadczony neurolog bez trudu rozpozna zespół parkinsonowski, trudniej jest znaleźć jego konkretne przyczyny.

Przeczytaj, czym jest zespół pozapiramidowy.

Parkinsonizm a choroba Parkinsona – jaka jest różnica?

Najczęstszą przyczyną parkinsonizmu jest choroba Parkinsona (PD). Ze schorzeniem tym związany jest przede wszystkim niedobór w ośrodkowym układzie nerwowym jednego z neuroprzekaźników – dopaminy. Choroba zazwyczaj ma przebieg powolny, a objawy rozwijają się stopniowo. Pełnoobjawowy parkinsonizm poprzedzać mogą dolegliwości, które nie zawsze kojarzone są z chorobą Parkinsona (takie jak np. obniżenie nastroju, zaparcia czy zaburzenia węchu).

Z czasem u pacjentów rozwijać się mogą typowe objawy parkinsonizmu, takie jak m.in. bradykinezja, drżenie spoczynkowe czy sztywność mięśniowa. Dochodzić może jednak też do pojawiania się innych niż wcześniej wspominane dolegliwości, takich jak np. zaburzenia funkcji poznawczych czy przyjmowanie charakterystycznej postawy ciała – przodopochylenia.

Typowo PD rozwija się u osób mających pomiędzy 40 a 60 lat. Choć jest to sytuacja dość rzadka, to jednak możliwe jest zachorowanie na tę jednostkę przez zdecydowanie młodsze osoby – wtedy, gdy objawy pojawiają się u człowieka mającego 20 lub nawet mniej lat, rozpoznawany jest parkinsonizm młodzieńczy.

Parkinsonizm wtórny i naczyniowy

W przypadkach, gdy za objawami parkinsonowskimi stoi inny niż choroba Parkinsona problem, rozpoznawany jest parkinsonizm wtórny. Możliwych przyczyn takich zaburzeń wyróżnia się dość dużo. Jedną z nich jest parkinsonizm naczyniowy – o tej jednostce mówi się wtedy, gdy objawy parkinsonowskie pojawiają się u chorego w związku ze zmianami w naczyniach krwionośnych zaopatrujących struktury śródmózgowia czy zwojów podstawy. Inną nazwą, określającą ten problem, jest parkinsonizm miażdżycowy.

Kolejnym problemem, który może być związany z opisywanymi objawami, jest parkinsonizm atypowy (czasami określany jako parkinsonizm plus). Do tej grupy przyczyn objawów parkinsonowskich zalicza się kilka schorzeń neurodegeneracyjnych, w których przebiegu występować mogą sztywność mięśniowa, bradykinezja, drżenia i inne jeszcze dolegliwości przypominające te, które spotykane są w przebiegu choroby Parkinsona. Najczęściej parkinsonizm atypowy kojarzony jest z takimi jednostkami, jak postępujące porażenie nadjądrowe, otępienie z ciałami Lewy’ego, zanik wieloukładowy oraz ze zwyrodnieniem korowo-podstawnym.

Parkinsonizm polekowy, po zatruciu i urazach głowy

Parkinsonizm toksyczny to z kolei problem, w którego przypadku objawy parkinsonowskie rozwijają się w związku z zatruciem różnymi substancjami. Do tego rodzaju problemu doprowadzić mogą zatrucia bardzo różnymi toksynami, np. tlenkiem węgla oraz związkami ołowiu czy toluenu. W tym przypadku nierzadko mówi się o parkinsonizmie postępującym i nawracającym.

Przyczyną zespołu parkinsonowskiego mogą być urazy głowy (szczególnie doświadczane wielokrotnie). W takim przypadku rozpoznawany jest parkinsonizm pourazowy i problemem, który w szczególności może być z nim powiązany, jest encefalopatia bokserska.

Możliwe jest również i to, że u chorego wystąpi parkinsonizm polekowy. Pojawia się tutaj pytanie – po jakich lekach wystąpią objawy. Przede wszystkim problem rozwijać się może u chorych zażywających leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki). Zdarza się jednak, że pojawi się on w związku z przyjmowaniem niektórych środków przeciwdepresyjnych czy przeciwwymiotnych (takich jak np. metoklopramid czy prometazyna).

Innymi przyczynami zespołu parkinsonowskiego, trudnymi do sklasyfikowania są:

• uszkodzenie pnia mózgu, jąder podstawy i wzgórza,
• niedoczynność tarczycy,
• zespół paraneoplastyczny,
• autosomalny recesywny młodzieńczy parkinsonizm.

Diagnostyka zespołu parkinsonowskiego – jakie badania są istotne?

Po zdiagnozowaniu pierwszych objawów, jako pierwszą próbuje się wykluczyć najczęstszą przyczynę zespołu, czyli chorobę Parkinsona.

W czasie badań brane są pod uwagę inne przyczyny prowadzące do parkinsonizmu atypowego. Leczenie uzależnione jest od przyczyny, dlatego też wyjątkowo istotne jest odpowiednie przeprowadzenie diagnostyki. Nie jest to łatwe – parkinsonizm pierwotny i wtórny daje podobne objawy. Jeżeli nie uda się znaleźć konkretnej przyczyny, rozpoznaje się parkinsonizm wtórny nieokreślony.

Lekarz neurolog określa rodzaje objawów, ich nasilenie. Ważny jest także wywiad z samym pacjentem lub z członkami jego rodziny. To pozwala określić czy wśród najbliższych występowały już choroby neurodegeneracyjne. Podstawowym elementem diagnostyki jest badanie neurologiczne. To określi, czy występuje sztywność mięśniowa, drżenia spoczynkowe, zaburzenia stabilności postawy.

Badania obrazowe (tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny głowy) nie są w stanie potwierdzić zespołu parkinsonowskiego, ale pozwalają wykluczyć choroby centralnego układu nerwowego (np. guzy), co jest niezbędne w diagnostyce różnicowej.

Leczenie zespołów parkinsonowskich

W przypadku choroby Parkinsona stosowane jest przede wszystkim leczenie farmakologiczne (polegające na przyjmowaniu lewodopy), wtedy zaś, gdy u chorego rozwinął się parkinsonizm objawowy związany ze stosowaniem jakichś farmaceutyków, do rozwiązania problemu wystarczająca może być modyfikacja farmakoterapii.

Nie można jednoznacznie określić tego, jakie są rokowania pacjentów z parkinsonizmem. Uzależnione one są bowiem od przyczyny problemu – przykładowo wtedy, gdy pacjent ma parkinsonizm polekowy, odstawienie wywołujących go farmaceutyków może skutkować całkowitym ustąpieniem dolegliwości.

Zdecydowanie gorsze mogą być rokowania tych pacjentów, u których zespół parkinsonowski rozwinął się w związku ze schorzeniem, w przypadku którego nie jest dostępne leczenie przyczynowe – takowym może być wywołujące parkinsonizm atypowy postępujące porażenie nadjądrowe.