Przerost endometrium – przerost błony śluzowej macicy

Endometrium – co to jest?

Endometrium jest nazwą stosowaną w medycynie na określenie błony śluzowej macicy. Wyścieła ona jamę macicy od wewnątrz, a podczas ciąży stanowi środowisko dla rozwoju płodu. U kobiet w wieku rozrodczym endometrium podlega regularnym zmianom związanym z cyklem miesiączkowym. Wiążą się one ze zmieniającymi się stężeniami hormonów płciowych.

W pierwszej fazie cyklu miesiączkowego, gdy stężenie estrogenów jest wysokie, endometrium ulega naturalnemu rozrostowi, widocznemu jako jego pogrubienie. Po owulacji, następującej w środku cyklu miesiączkowego, poziom estrogenów nieco spada, a silnie wzrasta stężenie progesteronu. Powoduje to rozpulchnienie endometrium i zwiększoną aktywność jego gruczołów, co przygotowuje błonę śluzową na przyjęcie zarodka.

W przypadku braku ciąży, po ok. 14 dniach, stężenia zarówno estrogenów, jak i progesteronu silnie spadają, czego skutkiem jest złuszczanie się endometrium i rozpoczęcie krwawienia miesiączkowego.

Przed pierwszym cyklem miesiączkowym oraz po menopauzie endometrium jest względnie nieaktywne i stanowi jedynie cienką warstwę błony śluzowej macicy.

Czytaj również: Krwawienie owulacyjne – plamienie podczas owulacji

Przerost endometrium – jakie są przyczyny?

Do tej pory nie udało się jednoznacznie zdefiniować czynników, które prowadzą do rozrostu endometrium, czyli przerośnięcia błony śluzowej macicy. Uważa się obecnie, że u jego podłoża leży zachwianie równowagi pomiędzy działaniem estrogenów i progesteronu.

Zgodnie z tą teorią, nadmiar estrogenów pobudza komórki błony śluzowej macicy do podziałów, natomiast względny niedobór progesteronu powoduje, że proces ten jest hamowany zbyt słabo.

W efekcie błona śluzowa macicy ulega pogrubieniu, przy czym jej organizacja na poziomie komórkowym jest nieprawidłowa, a stałe pobudzanie komórek do podziałów stwarza zwiększone ryzyko rozwoju raka endometrium, czyli trzonu szyjki macicy.

Do sytuacji i stanów, które predysponują do rozrostu endometrium z powodu pojawiania się estrogenów we krwi w nadmiernej ilości należą:

• hormonalne środki antykoncepcyjne (antykoncepcja hormonalna) złożone jedynie z estrogenów oraz czysto estrogenowa hormonalna terapia zastępcza (wdrażana w celu złagodzenia objawów menopauzy),
• przyjmowanie tamoksyfenu (lek naśladujący działanie estrogenów; stosowany między innymi w leczeniu niektórych przypadków raka piersi),
• otyłość (tkanka tłuszczowa wykazuje zdolność do produkcji estrogenów w dużych ilościach),
• zespół policystycznych jajników,
• cukrzyca,
• rzadko występujące nowotwory jajników produkujące estrogeny,
• długa, nieprzerwana stymulacja estrogenami u kobiet z wczesną pierwszą miesiączką, późną menopauzą oraz u kobiet, które nigdy nie zaszły w ciążę.

Udowodniono również, że niektóre postacie raka i rozrostu endometrium mają podłoże genetyczne. Spotykane są częściej np. u kobiet z tzw. zespołem Lyncha związanym z uszkodzeniem genów odpowiadających za naprawę DNA.

Endometrioza (rozrost endometrium) – objawy

Objawy w patologicznym przeroście endometrium wynikają z tendencji do nadmiernego złuszczania pogrubiałej i nieprawidłowo zbudowanej błony śluzowej macicy.

W związku z tym zasadniczym objawem przerostu błony śluzowej macicy jest krwawienie z dróg rodnych. Może ono przybrać formę niespodziewanego krwawienia po zakończeniu miesiączkowania (innymi słowy po menopauzie), jak również nadmiernego krwawienia podczas miesiączki bądź krwawienia z dróg rodnych poza okresem menstruacji.

Krwawienie z dróg rodnych jest szczególnie niepokojące u kobiet po menopauzie, gdyż w tym właśnie wieku rozrost endometrium i raka rozpoznaje się najczęściej. W rzadkich przypadkach krwawienie może być tak silne, że wymaga pilnej pomocy lekarskiej. Czasami w przebiegu rozrostu endometrium występują również upławy z pochwy.

USG macicy i biopsja endometrium

Jak wspomniano, najczęstszym powodem zgłoszenia się do lekarza i rozpoczęcia diagnostyki w kierunku rozrostu endometrium (przerostu błony śluzowej macicy) jest nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych. Prawidłowo przeprowadzona diagnostyka obejmuje dokładny wywiad, uwzględniający wszystkie czynniki ryzyka rozwoju rozrostu i raka endometrium oraz pełne badanie ginekologiczne.

W przypadku stwierdzenia ryzyka obecności rozrostu, konieczne jest wykonanie biopsji endometrium. W tym celu wykonuje się łyżeczkowanie jamy macicy – zabieg, podczas którego zeskrobuje się błonę śluzową badaną następnie pod mikroskopem. Na tej podstawie można dokonać klasyfikacji rozrostu, szacując jednocześnie ryzyko rozwoju raka endometrium.

Jedną z najbardziej przydatnych metod, umożliwiającą nieinwazyjne stwierdzenie pogrubienia endometrium i wykonywaną zwykle przed przeprowadzeniem biopsji, jest USG macicy (USG przezpochwowe). Grubość zobrazowanej w ten sposób błony śluzowej u kobiet po menopauzie nie powinna być większa niż 5 mm lub 8 mm w przypadku stosowania hormonalnej terapii zastępczej. U kobiet miesiączkujących uzależniona jest od fazy cyklu. W rzadszych przypadkach zamiast USG wykonuje się w tym celu badanie macicy z użyciem rezonansu magnetycznego.

Rak endometrium a usunięcie macicy

Ponieważ rozrost endometrium wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka endometrium (raka trzonu macicy), w każdym przypadku jego wystąpienia obowiązuje wdrożenie leczenia. Jego rodzaj uzależniony jest od cech rozrostu stwierdzonych w badaniu mikroskopowym, wieku pacjentki, objawów oraz tego, planowane jest potomstwo.

Najbezpieczniejszym postępowaniem jest zabieg usunięcia macicy (histeroktomia) wraz z przydatkami. Preferowany jest on u wszystkich kobiet z rozrostem endometrium po menopauzie oraz u wszystkich, które godzą się na usunięcie macicy.

Leczenie endometriozy – terapia hormonalna

U kobiet niewyrażających zgody na usunięcie macicy (z powodu chęci posiadania potomstwa lub z innych przyczyn), możliwe jest wdrożenie terapii hormonalnej. Zwykle skuteczne okazuje się doustne przyjmowanie preparatów z hormonami o działaniu zbliżonym do progesteronu lub założenie wkładki wewnątrzmacicznej uwalniającej lek o podobnym działaniu.

Mimo to, w przypadkach gdy terapia hormonalna jest nieskuteczna, zdecydowanie zaleca się usunięcie macicy. W czasie leczenia zachowawczego konieczne są regularne kontrole – co 6 miesięcy wykonuje się histeroskopię z kontrolną biopsją endometrium.

Rak trzonu macicy a hormonalna terapia zastępcza

W zapobieganiu rozwojowi endometriozy (i raka trzonu macicy) kluczowa jest eliminacja czynników ryzyka, w tym zwłaszcza otyłości oraz przewlekłego przyjmowania leków estrogenowych bez równoważenia ich preparatami progestagenowymi.

Biorąc to pod uwagę, nie zaleca się stosowania hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) przez okres dłuższy niż kilka lat, gdyż zwiększa to ryzyko rozwoju nie tylko raka endometrium, ale również raka piersi.