Kamień w cewce moczowej

Przyczyny kamicy cewki moczowej

Układ moczowy człowieka składa się z dwóch nerek, dwóch moczowodów (górne drogi moczowe) oraz pęcherza moczowego i cewki moczowej(dolne drogi moczowe). Umożliwiają m.in. pozbycie się szkodliwych produktów przemiany materii oraz nadmiaru wody, kontrolę ciśnienia tętniczego krwi, wydzielanie hormonów czy aktywację witaminy D₃. Częstą dolegliwością ze strony tego układu jest kamica nerkowa, czyli obecność złogów („kamieni moczowych”) blokujących przepływ moczu na różnych poziomach dróg moczowych. Prawidłowo substancje budujące złogi występują w moczu w formie rozpuszczonej. Jednak zdarza się tak, że ich stężenie jest zbyt duże, co uniemożliwia ich całkowite rozpuszczenie. Kamica cewki moczowej jest rzadką manifestacją tej częstej jednostki chorobowej – jedynie poniżej 2% kamieni znajduje się na tej wysokości, a zdecydowana większość jej przypadków, ze względu na budowę anatomiczną (dłuższa i kręta cewka moczowa), występuje u mężczyzn (rzadko spotykana jest u kobiet i dzieci).

Przeczytaj też: Pieczenie penisa – co może być przyczyną?

Kamienie mogą powstawać bezpośrednio w cewce moczowej, na podłożu wcześniejszej jej patologii – np. zwężeń czy uchyłków (tzw. kamienie pierwotne), ale znacznie częściej transportowane są do cewki z nerek lub pęcherza moczowego (tzw. kamienie wtórne). W krajach rozwiniętych (do których należy Polska) kamienie najczęściej zbudowane są ze szczawianu wapnia lub fosforanu wapnia – odpowiada to składowi kamieni nerkowych. Z kolei w krajach rozwijających się, ze względu na warunki socjoekonomiczne i aspekty żywieniowe, znacznie częściej kamica rozwija się w pęcherzu moczowym. Z tego względu, w takich regionach, kamienie lokalizujące się w cewce moczowej odpowiadają składem kamieniom pęcherza moczowego – są zbudowane ze struwitu lub kwasu moczowego.

Dlaczego powstają kamienie w układzie moczowym?

Istnieje szereg czynników przyczyniających się do rozwoju kamicy nerkowej, a w konsekwencji do blokady cewki moczowej przez kamień wtórny. Wysokie stężenie w moczu substancji promujących kamicę (szczawiany, wapń, fosforany, kwas moczowy, cystyna) lub zbyt niskie substancji hamujących powstawanie złogów (cytryniany, magnez), zastój moczu oraz zakażenie układu moczowego. Specyficzne choroby oraz sytuacje wpływają na powstawanie konkretnych rodzajów kamieni:

• kamienie ze szczawianu wapnia i apatytowe – pierwotna nadczynność przytarczyc, choroby ziarniniakowe (np. gruźlica, sarkoidoza), nowotwory, kwasica cewkowa dalsza typu 1, hiperkalciuria idiopatyczna (nadmierne wydalanie wapnia z moczem bez istotnej klinicznie choroby), przewlekła biegunka, przewlekła hipokaliemia (obniżone stężenie potasu we krwi), defekty enzymatyczne prowadzące do nadmiernej syntezy kwasu szczawiowego, dieta bogatoszczawianowa (np. kawa, herbata, czekolada, rabarbar, truskawki, buraki), nadmierne przyjmowanie witaminy C, dieta ubogowapniowa (szczawiany nie są wiązane przez wapń w przewodzie pokarmowym i przez to wchłaniane w nadmiarze), przewlekłe choroby jelita cienkiego (np. choroba Leśniowskiego-Crohna) i operacje na jelicie cienkim;
• kamienie cystynowe – genetyczne zaburzenia wchłaniania w nerkach aminokwasów: cystyny, argininy, lizyny, ornityny;
• kamienie struwitowe – w przypadku zakażenia dróg moczowych bakteriami wytwarzającymi ureazę, enzym który rozkłada mocznik, dochodzi do podwyższenia pH moczu, co ułatwia wytrącanie się kamieni struwitowych;
• kamienie z kwasu moczowego – dna moczanowa, zespół Lesha-Nyhana (zaburzony metabolizm puryn – składników m.in. DNA), choroby rozrostowe szpiku i inne nowotwory – zwiększony rozpad komórek, a przez to więcej wolnych puryn, nadmiar puryn w diecie (np. wyciągi mięsne, sardynki w oliwie, wątroba, łosoś, piwo), bez klinicznie istotnej choroby.

Uwięźnięcie kamienia najczęściej ma miejsce w części cewki moczowej przebiegającej na poziomie prostaty, chociaż 30% kamieni może być znalezionych w przedniej części cewki moczowej. Aby zahamować przepływ moczu kamienie najczęściej muszą mieć powyżej 1 cm średnicy.

Objawy kamieni w cewce moczowej

Najczęstszym symptomem utknięcia kamienia w cewce moczowej jest ostre zatrzymanie moczu. Pacjent może zarówno odczuwać podrażnienie układu moczowego w postaci częstego parcia na mocz, bolesnego oddawania moczu, jak i silny ból. Ból w kamicy tylnej części cewki lokalizuje się w obrębie podbrzusza, a w wypadku przedniej jej części jest to miejscowy ból członka. Jeśli zaburzenie odpływu moczu prowadzi do wodonercza pacjent może odczuwać objawy podobne przy występujących podczas napadu kolki nerkowej, czyli:

• ból w okolicy lędźwiowej, który promieniuje do spojenia łonowego, zewnętrznych narządów płciowych i wewnętrznej powierzchni ud,
• nudności i wymioty (torebka nerki oraz jelita mają wspólne unerwienie trzewne),
• parcie na mocz i częste oddawanie moczu w małych ilościach,
• dreszcze i gorączka (przy współwystępującym zakażeniu układu moczowego),
• spadek ciśnienia tętniczego krwi i omdlenie (przy bardzo silnym bólu),
• krwinkomocz lub krwiomocz w 90 % przypadków.

Różnicowanie kamieni w cewce moczowej

Objawy obecności kamienia w cewce moczowej mogą być niespecyficzne, dlatego postawienie odpowiedniej diagnozy może być kłopotliwe. Nie każde badanie obrazowe wykorzystywane w diagnostyce kamicy nerkowej uwzględnia dolne drogi moczowe.Ważne w tym momencie jest zachowanie lekarza pierwszego kontaktu, którego odpowiednie postępowanie umożliwi uniknięcie długoterminowych następstw kamicy cewki moczowej. Choroby, które powinny być rozważone przy ustalaniu diagnozy to:

• zapalenie pęcherza moczowego,
• roponercze,
• kolka nerkowa,
• ostre zatrzymanie moczu spowodowane łagodnym rozrostem gruczołu krokowego,
• zapalenie gruczołu krokowego,
• krwotok,
• nowotwór układu moczowo-płciowego.

Podczas badania fizykalnego lekarz może napotkać ból w kącie żebrowo-kręgowym (spowodowany zatrzymaniem opływu moczu i podrażnieniem torebki nerki), wyczuwalny pęcherz moczowy (ponieważ mieści on dużo większe ilości moczu niż normalnie), wyczuwalny kamień podczas badania per rectum (przez odbyt) lub przy badaniu członka. Powinny zostać wykonane rutynowe badania krwi oraz moczu, które mogą wykazać pewnego stopnia niewydolność nerek i krwiomocz. Posiew moczu (badanie, które ustali obecność bakterii w moczu) również powinien być przeprowadzony w celu wykluczenia zakażenia. Wiele badań obrazowych może wykryć obecność kamienia w cewce moczowej, nawet jeśli pierwotnie mogły one być zlecone dla oceny górnych dróg moczowych. Większość kamieni wywodzących się z górnych dróg moczowych jest widoczna po zastosowaniu promieni Roentgena, dlatego RTG nerek, moczowodów, pęcherza moczowego lub penisa może potwierdzić diagnozę. Również ultrasonografia może być użyta, aby potwierdzić obecność kamieni w cewce moczowej, chociaż USG penisa musi być specjalnie zalecone, jako że nie jest częścią ewaluacji kolki nerkowej. Tomografia komputerowa jamy brzusznej, przeprowadzona wg protokołu nerkowego, jest złotym standardem oceny kamicy nerkowej – jest to metoda z największą specyficznością i czułością, dlatego można za jej pomocą potwierdzić obecność kamienia w cewce moczowej.

Jeśli kamień w cewce moczowej nie zostanie wykryty ani usunięty może doprowadzić to do szeregu komplikacji, takich jak:

• zanerkowa niewydolnośc nerek (niewydolność nerek spowodowana blokadą przepływu moczu przed układ moczowy)
• długoterminowe uszkodzenie cewki moczowej
• przetoki cewkowo-skórne
• nietrzymanie moczu
• impotencja

Leczenie kamicy cewki moczowej

Zapewnienie odpowiednich leków przeciwbólowych oraz osłony antybiotykami jest nieodzowne. Jeśli interwencja urologiczna nie jest dostępna w odpowiednio szybkim czasie, przydatne może okazać się cewnikowanie nadłonowe – wprowadzenie cewnika do pęcherza moczowego poprzez otwór wykonany w powłokach brzusznych. Taki zabieg może być wykonany pod kontrolą USG i może obniżyć ciśnienie w drogach moczowych na pewien czas, ponieważ usuwa nadmiar moczu z pęcherza. Rodzaj interwencji urologicznej zależy od wielkości kamienia i jego lokalizacji, oceny stanu lokalnego i obecności patologii cewki moczowej. Może zostać zastosowane przepchnięcie kamienia z powrotem do pęcherza moczowego i następnie litotrypsja pozaustrojowa (skrót ang. extracorporeal shockwave lithotripsy – ESWL)kamienia w pęcherzu moczowym, litotrypsja in situ (w miejscu utknięcia kamienia) przy użyciu endoskopu oraz otwarta operacja. Litotrypsja pozaustrojowa wykorzystuje tzw. falę wstrząsową do rozbicia kamienia na dużo mniejsze cząstki, które później mogą być swobodnie wydalone przez pacjenta z moczem. Jest to zabieg ambulatoryjny, bez znieczulenia, nie uszkadzający tkanek (przezcewkowa litotrypsja wymaga znieczulenia ogólnego oraz niesie ryzyko uszkodzenia pęcherza moczowego lub cewki moczowej). U większości pacjentów konsekwencjami zabiegu są:

• krwiomocz,
• lekki ból brzucha,
• dyskomfort przy oddawaniu moczu – częstomocz i pieczenie, co jest spowodowane eliminacją kawałków rozbitego kamienia przez organizm.

Przeciwwskazaniem do tego typu interwencji jest ciąża.

Zapobieganie kamieniom w cewce moczowej

Najłatwiejszą i najważniejszą metodą zapobiegania kamicy nerkowej, która może prowadzić do kamicy cewki moczowej, jest picie dużej ilości płynów – tak aby objętość moczu zawsze wynosiła minimum 2 litry na dobę. Zaleca się unikanie pokarmów, które mogą spowodować powstawanie kamieni konkretnego rodzaju (wspomniane wyżej pokarmy z dużą zawartością szczawianów lub dużą zawartością puryn). Powinno się ograniczyć spożywanie soli (sód w niej zawarty zwiększa wydalanie wapnia z moczem, prowokując kamicę). Nie jest konieczne ograniczenie spożycia wapnia w produktach mlecznych, ale preparaty wapnia i witaminy D₃ można przyjmować jedynie po przepisaniu ich przez lekarza. Kamienie moczowe częściej są stwierdzane u osób z przewlekłym zakażeniem układu moczowego lub utrudnionym odpływem moczu, wobec czego leczenie tych stanów znacząco redukuje ryzyko kamicy nerkowej.

Czytaj również: Hemodializa – co to jest? Wskazania, przeciwwskazania, powikłania