Kwas moczowy – norma i wyniki w badaniu krwi oraz moczu

Kwas moczowy – co to jest?

Kwas moczowy stanowi ostateczny produkt metabolizmu związków purynowych (przykładem tych związków są kwasy nukleinowe – DNA i RNA, obecne we wszystkich komórkach organizmu, a także w pożywieniu). Oznacza to, że nie może on ulegać dalszym przemianom w organizmie i musi zostać wydalony. Narządem w największej części odpowiedzialnym za usuwanie kwasu moczowego z organizmu są nerki, w związku z czym wydalany jest on z moczem. W mniejszej części usuwany zostaje przez jelita.

W stanach chorobowych, w których utrudnione jest wydalanie kwasu moczowego (np. w chorobach nerek) lub powstaje zbyt duża jego ilość (np. w stanach nasilonego rozpadu komórek i w niektórych chorobach metabolicznych), jego stężenie w krwi wzrasta. Może wtedy dochodzić do jego wytrącania się w tkankach – np. w stawach i w nerkach. Z sytuacją taką mamy do czynienia choćby w dnie moczanowej i w kamicy moczowej z kamieniami moczanowymi.

W dużo rzadszych przypadkach obserwujemy obniżenie stężenia kwasu moczowego.

Badanie kwasu moczowego – kiedy wykonać?

W związku z mechanizmem zwiększania stężenia kwasu moczowego we krwi i możliwymi tego następstwami głównymi wskazaniami do wykonania oznaczania są sytuacje opisane poniżej.

• Diagnozowanie dny moczanowej – dna moczanowa jest jednym z możliwych powodów zapaleń stawów. Dotyczy najczęściej stawu śródstopno-paliczkowego palucha. Ostry atak dny moczanowej objawia się silnym bólem stawu, zaczerwienieniem i tkliwością i związany jest z wytrącaniem się kryształów kwasu moczowego w zajętym stawie.
• Monitorowanie leczenia u chorych na dnę moczanową – w leczeniu dny tej choroby jednym z podstawowych celów jest obniżenie stężenia kwasu moczowego, co zapobiega wytrącaniu się jego kryształów w stawach.
• Monitorowanie chemioterapii i radioterapii nowotworów – leczenie nowotworów z użyciem chemioterapii i radioterapii wiąże się z nasilonym rozpadem komórek nowotworu i uwalnianiem z nich między innymi związków purynowych, które przekształcane są do kwasu moczowego. Wytrącanie się kamieni kwasu moczowego w nerkach może prowadzić do kolki nerkowej, a nawet do niewydolności tego narządu. W celu uniknięcia powyższych powikłań, należy uważnie monitorować stężenie moczanów w krwi.
• Diagnozowanie kamicy moczowej – choroba ta może być spowodowana między innymi wydalaniem zwiększonej ilości kwasu moczowego. Badanie poziomu kwasu moczowego w moczu w przypadku wystąpienia objawów kolki nerkowej może pomóc określić jakiego typu kamienie moczowe pojawiły się u pacjenta. Do objawów kolki nerkowej należą: silny ból w podbrzuszu promieniujący do pleców, częste oddawanie moczu w małych ilościach, gorączka, zdarza się również obecność krwi w moczu.

Kwas moczowy we krwi i moczu – jak wygląda badanie?

Poziom kwasu moczowego oznaczać można z próbki krwi żylnej (badanie krwi) lub moczu (w zależności od wskazań).

Badanie kwasu moczowego we krwi żylnej nie wymaga specjalnego przygotowania. Przed pobraniem próbki należy porozmawiać z lekarzem o wszystkich aktualnych chorobach i przyjmowanych lekach – niektóre z nich mogą wpływać na wynik badania. Na pobranie próbki należy zgłosić się rano, na czczo. Należy, ponadto, unikać forsownego wysiłku fizycznego w krótkim czasie przed badaniem. W przypadku nosicielstwa chorób przenoszonych przez krew (jak np. zakażenie HIV, HBV lub HCV), należy poinformować o tym personel odpowiedzialny za pobranie materiału. Próbkę pobiera się przez nakłucie żyły (najczęściej w okolicy dołu łokciowego) z użyciem jednorazowej igły i probówki. Po wyjęciu igły warto uciskać miejsce wkłucia przez kilka minut – pozwoli to zapobiec krwawieniu.

W przypadku badania kwasu moczowego w moczu należy przeprowadzić dobową zbiórkę moczu. W tym celu przez całą dobę należy oddawać mocz do jednego, specjalnie przygotowanego pojemnika (najlepiej o objętości co najmniej 2 litrów). W dniu zbiórki pierwszy poranny mocz należy oddać do toalety, a każdą kolejną porcję – do pojemnika (włączając w to pierwszy poranny mocz następnego dnia). Po zakończeniu zbiórki zebrany materiał należy dokładnie wymieszać, zmierzyć jego objętość i pobrać do mniejszego pojemnika ok. 100 ml zebranego moczu (np. do standardowego pojemnika do badania moczu dostępnego w każdej aptece). Po opisaniu próbki należy dostarczyć ją do laboratorium jak najszybciej.

Kwas moczowy – norma

Poziom kwasu moczowego we krwi jest zmienny i zależy od wielu czynników, z których najważniejsze to: wiek, płeć i stan wydolności nerek. Przyjmuje się, że w warunkach prawidłowych norma kwasu moczowego powinna się w zakresie 180–420 μmol/l (3–7 mg/dl).

Stężenie kwasu moczowego w próbce moczu nie powinno przekraczać 4,8 mmol/24 h (800 mg/24 h) u mężczyzn i 4,5 mmol/24 h (750 mg) u kobiet.

Prawidłowy wynik badania kwasu moczowego interpretować można jako brak zaburzeń w metabolizmie puryn i wydalaniu kwasu moczowego lub przejaw ich skutecznego leczenia. Należy jednak pamiętać, że również w dnie moczanowej stężenie kwasu moczowego może być prawidłowy. Badanie to nie jest więc często wystarczające do wykluczenia zaburzeń.

Kwas moczowy badanie – jak odczytać wyniki?

Hiperurykemia (hyperurykemia) – podwyższony kwas moczowy

Podwyższony kwas moczowego we krwi określany jest jako hiperurykemia. Może być on spowodowany zaburzeniami związanymi z nadmiernym jego wytwarzaniem lub uwalnianiem z komórek – przykładem takiego stanu są choroby genetyczne (np. choroba Lescha-Nyhana czy choroba von Gierkego), nasilone niszczenie komórek (np. w wyniku radioterapii i chemioterapii, w przypadku nasilonego niszczenia krwinek czerwonych, w białaczkach, w łuszczycy) i zatrucie ołowiem.

Osłabienie wydalania kwasu moczowego, które również może powodować hiperurykemię, obserwujemy przede wszystkim w chorobach nerek. Może ono również towarzyszyć kwasicy, zatruciu ciążowemu i nadużywaniu alkoholu.

Warto pamiętać, że z wysokim kwasem moczowym we krwi czy moczu (hyperurykemia) mamy do czynienia również w przypadku stosowania diety bogatej w puryny (np. wysokobiałkowej) i po wyczerpującym wysiłku fizycznym.

Do leków podwyższających poziom kwasu moczowego zaliczamy między innymi środki moczopędne i barbiturany. Przewlekła hiperurykemia jest czynnikiem ryzyka rozwoju dny moczanowej, innego rodzaju stanów zapalnych stawów oraz kamicy moczowej.

Jeżeli badany jest kwas moczowy, wysoki jego poziom wiąże się z ryzykiem wystąpienia kamicy moczowej, obserwujemy w dnie moczanowej, w niektórych nowotworach (np. w szpiczaku mnogim, białaczkach) i w przypadku stosowania diety bogatej w puryny.

Niski poziom kwasu moczowego – co to znaczy?

Zdarza się również, że poziom kwasu moczowego w krwi jest poniżej normy. Warto jednak zauważyć, że zazwyczaj nie wystarczy on do postawienia diagnozy i jest uznawany jedynie za objaw towarzyszący. Do stanów przebiegających z niskim kwasem moczowym w wynikach badań należą:

• schorzenia o podłożu genetycznym (choroba Wilsona, zespół Fanconi'ego, kasntynuria),
• choroba trzewna (celiakia),
• akromegalia,
• zespół Schwartza-Barttera (zespół niewłaściwego uwalniania wazopresyny, SIADH),
• niektóre choroby wątroby i nerek.

Do niskiego poziomu kwasu moczowego we krwi prowadzi także stosowanie leków używanych w leczeniu hiperurykemii (tzw. leki urykozuryczne, w tym salicylany, probenecyd, allopurynol), a ponadto takie substancje jak estrogeny, fenotiazyny, indometacyna i kortykotropina.

Należy pamiętać, że laboratoryjnych interpretacja wyników badań za wysokiego czy obniżonego kwasu moczowego powinna być dokonana w konsultacji z lekarzem oraz w odniesieniu do całości obrazu klinicznego. Często zdarza się, że oznaczenie poziomu kwasu moczowego jest jedynie badaniem pomocniczym i nie wystarczy do postawienia pewnej diagnozy.