Rehabilitacja kardiologiczna – kiedy i dla kogo, rodzaje, etapy, ćwiczenia, efekty

Co to jest rehabilitacja kardiologiczna?

Rehabilitacja kardiologiczna to zestaw działań mających na celu poprawę skuteczności leczenia pacjentów cierpiących na choroby serca i po zabiegach z zakresu kardiologii interwencyjnej. Działania te mają na celu nie tylko poprawę ogólnego stanu chorego, jego wydolności, wydłużenia życia, zmniejszenia ryzyka ponownego wystąpienie incydentu sercowego, ale także szeroko rozumianą poprawę jakości życia.

Rehabilitacja serca jest bardzo ważnym elementem leczenia, często stanowi punkt zwrotny w życiu chorego, który po incydencie sercowym – zawale lub zaostrzeniu się choroby wieńcowej postanawia skutecznie zadbać o swoje zdrowie.

W skład całej terapii wchodzą nie tylko ćwiczenia fizyczne, ale leczenie farmakologiczne, zmiana nawyków żywieniowych, opieka psychologiczna i co bardzo ważne – regularne monitorowanie stanu pacjenta przez lekarza kardiologa, specjalisty z zakresu rehabilitacji, a nawet medycy sportu. Działanie koordynowane przez specjalistę z zakresu chorób krążenia są więc uzupełniane przez fizjoterapeutów i dietetyków i zawsze regularnie monitorowane.

Rehabilitacja kardiologiczna – dla kogo?

Rehabilitacja w kardiologii kierowana jest do pacjentów cierpiących z powodu choroby niedokrwiennej serca, a więc stanu, w którym komórki mięśnia serca nie otrzymują wystarczającej ilości tlenu.

Niedostateczny przepływ przez naczynia wieńcowe powodowany jest przez powstawanie w świetle tętnic wieńcowych zmian miażdżycowych, skutkiem czego naczynia te ulegają zwężeniom. Serce nie otrzymuje odpowiednio dużo natlenowanej krwi. To z kolei jest przyczyna całego szeregu objawów określanych jako dławica piersiowa lub ból dławicowy (ból za mostkiem, duszność, konieczność przyjęcia pozycji ciała określanej jako ortopnoe). Rehabilitacja w chorobie niedokrwiennej serca ma zmniejszyć te dolegliwości.

Choroba wieńcowa daje swoje objawy:

• stabilna choroba wieńcowa – symptomy mają stałe nasilenie i pojawiają się najczęściej w wyniku czynnika obciążającego takiego jak: wysiłek fizyczny, niska temperatura otoczenia, stres, przyspieszenie akcji serca, skoki ciśnienia tętniczego;
• niestabilna choroba wieńcowa – tu objawy mają różne nasilenie, rokowanie jest gorsze, dlatego leczenie wymaga szybkiej interwencji kardiologicznej;
• zawał mięśnia serca;
• nagły zgon sercowy.

Rehabilitacja po zawale serca – cele, efekty, ile trwa

Niewydolność serca, zwłaszcza nieleczona powoduje trwałe jego uszkodzenie. Stany przewlekłe powodują ostrą niewydolność wieńcową i zawał serca.

Choroba niedokrwienna serca w zależności od stopnia zaawansowania może być leczona zachowawczo (bez operacji) lub inwazyjnie. Leczenie zachowawcze polega na farmakoterapii oraz stosowaniu metod niefarmakologicznych, głównie polegających na działaniach zmniejszających ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych.

Po zawale, który jest następstwem nieleczonej lub źle leczonej choroby wieńcowej wywołanej zmianami miażdżycowymi, jednym z najważniejszych elementów terapii, oczywiście zależnych od stanu pacjenta, jest rehabilitacja radiologiczna. Jej celem jest aktywacja pacjenta, która zmierza do optymalnej aktywności fizycznej, poprawę jakości życia chorego, w tym stanu psychicznego.

Rehabilitacja kardiologiczna po zawale serca:

• przeciwdziała unieruchomieniu i jego skutkom, które zawsze towarzysza pierwszym dniom po zawale i operacjach na sercu;
• poprawia wydolność fizyczną i tolerancję wysiłkową, poprawia krążenie;
• pomaga zrozumieć pacjentowi powstałe po zabiegu lub incydencie sercowym ograniczenia;
• buduje motywację do ćwiczeń po zawale;
• modyfikuje zachowania i zwalcza złe nawyki, co jest elementem prewencji chorób serca;
• wzmacnia poczucia bezpieczeństwa i obniżenie poziomu lęku, zapobieganie.

Rehabilitacja po bajpasach i wszczepieniu stentów

Jednym z interwencyjnych sposobów leczenia niewydolności serca są tak zwane by-passy (dość często stosuje się polskie uproszczenie tej nazwy – bajpasy). Pełna nazwa stosowana w terminologii medycznej to wszczepianie pomostów aortalno-wieńcowych (Coronary Aortery Bypass Graft w skrócie CABG). Jest to zabieg kardiochirurgiczny. Wykonuj się go, by doprowadzić do komórek mięśnia serca potrzebną do jego prawidłowego funkcjonowania odpowiednią ilość tlenu. Działania nakierowane są na obszary serca, które można lepiej ukrwić, ale nie na zmienione martwiczo, np. po zawale mięśnia serca.

Istnieje szereg wskazań do rehabilitacji kardiologicznej. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, korzyści z rehabilitacji można się spodziewać w następujących stanach klinicznych:

• choroba niedokrwienna serca,
• stabilna dławica piersiowa,
• stan po zawale serca,
• po CABG – stan po operacji pomostowania aortalno-wieńcowego,
• po PTCA – wszczepienie stentu – stan po angioplastyce wieńcowej (PTCA),
• wrodzone i nabyte wady serca,
• po przeszczepie (transplantacji) serca,
• przewlekła niewydolność krążenia,
• stan po leczeniu inwazyjnym aorty i naczyń obwodowych.

Rehabilitacja po wszczepieniu rozrusznika serca nie zalicza się do standardowej rehabilitacji radiologicznej, chyba, że jest elementem lub kontynuacją leczenia stanów wymienionych powyżej.

Etapy rehabilitacji kardiologicznej

Rehabilitacja sercowa w szpitalu to pierwszy jej etap. Przeciwdziała skutkom unieruchomienia. Pacjenci po zawale lub operacji serca wstają, spacerują i chodzą po schodach. Wprowadza się ćwiczenia oddechowe. Lekarz prowadzący kontroluje oddech, tętno, wartości ciśnienia tętniczego. Ten typ ćwiczeń prowadzi się np. w sali intensywnej opieki kardiologicznej.

Drugi etap to wczesna rehabilitacja kardiologiczna poszpitalna. Prowadzi ją zespół specjalistów – lekarz, fizjoterapeuta, instruktorzy poszczególnych dyscyplin sportowych, psycholog. Wykonuje się ją ambulatoryjnie, w domu, w szpitalu i w sanatorium. Po zawale można ubiegać się o bezpłatną pomoc w takich placówkach.

Trzeci etap to utrzymywanie i dalsza poprawa sprawności fizycznej. Dalej zestaw ćwiczeń wykonywany jest pod opieka lekarza. Zadania te wymagają coraz większego zapotrzebowania mięśnia serca na tlen, są coraz bardziej złożone. Korzyścią z takiego przystosowania organizmu może być możliwość wykonania większej pracy zanim pojawią się objawy dławicowe (ból serca, ból za mostkiem, duszność, szybkie męczenie się).

Jak ćwiczyć – bieganie, sport, rower po zawale i by-passach

Aby rehabilitacja i sport po zawale czy operacji serca była skuteczna, musi charakteryzować ją odpowiedni charakter, intensywność i musi być regularna. Skuteczna i bezpieczna będzie wtedy, gdy pacjent będzie pod opieka kardiologa i będzie poddawał się regularnym badaniom serca takim jak: EKG, próba wysiłkowa, echo serca, holter. Aktywność powinna być zindywidualizowana, jest dopierana dla każdego pacjenta oddzielnie. Samodzielne poszukiwanie informacji o tym jak ćwiczyć, nie gwarantuje ustalenia dobrego planu.

Ważna jest umiarkowana intensywność, co najmniej trzy razy w tygodniu. Najlepszy jest wysiłek wytrzymałościowy. Trening powinien się składać z rozgrzewki, ćwiczeń wytrzymałościowych i ćwiczeń końcowych o malejącej intensywności oraz treningu oporowego. Stopniowe zwiększanie intensywności zmniejsza ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych, które częściej pojawiają się przy nagłym rozpoczęciu wysiłku.

Najlepsze ćwiczenia to takie, które prowadzą do zwiększenia zdolności naczyń wieńcowych do dostarczania tlenu do serca. Mówimy tu o grupie ćwiczeń wytrzymałościowych, do których zaliczyć można ćwiczenia dynamiczne, naprzemienny skurcz i rozkurcz mięśni w obrębie dużych grup mięśniowych.

W rehabilitacji kardiologicznej sprawdzi się najlepiej:

• pływanie,
• jazda na rowerze (ergometrze),
• wchodzenie po schodach,
• bieg na nartach.

Ćwiczenia po zawale, które wzmacniać będą mięśnie i umiarkowanie obciążać pacjentów to także stretching czy pilates. Taka aktywność może idealnym uzupełnieniem aktywności. Pacjent powinien móc subiektywnie ocenić wysiłek i stopień zmęczenia, by wykonywać ćwiczenia o odpowiednim natężeniu.

Praca fizyczna, podobnie jak każdego typu wysiłek musi być konsultowana przez lekarza. Stenty, by-passy i dobrze dobrany plan ćwiczeń bardzo często pozwalają powrócić do pracy.

Aktywność fizyczna w rehabilitacji kardiologicznej – opinia eksperta