Rehabilitacja po zawale serca – jak wygląda w domu i w szpitalu, co i jak ćwiczyć?

Rehabilitacja kardiologiczna – na czym polega?

Mimo ogromnych postępów z zakresu kardiologii interwencyjnej, intensywnej terapii, kardiochirurgii czy nawet farmakoterapii, zauważono, że mimo prawidłowo wykonanych, zakończonych sukcesem zabiegów i operacji o charakterze naprawczym, u pacjentów nie zawsze występowała poprawa jakości życia. W ten sposób powstała dziedzina kardiologii zajmująca się kompleksową rehabilitacją kardiologiczną, której celem jest nie tylko wydłużenie, ale także poprawa jakości życia pacjentów, u których przeprowadzona została operacja kardiochirurgiczna, wystąpił ostry zespół wieńcowy, czy inny incydent sercowy.

Według definicji WHO rehabilitacja kardiologiczna to „ ogół aktywności i interwencji wymaganych do osiągnięcia najlepszego możliwego stanu fizycznego, umysłowego i społecznego tak, aby pacjent z przewlekłą chorobą sercowo-naczyniową lub po okresie ostrym choroby był w stanie o własnych siłach ponownie zająć właściwe mu miejsce w społeczeństwie oraz wieść aktywne życie”. Do podstawowych zasad rehabilitacji kardiologicznej, zapewniających dobre efekty związane z wydłużeniem życia oraz poprawą jego jakości, należy:

• kompleksowość,
• integracja działań wielu specjalistów,
• natychmiastowość i nieuchronność,
• etapowość,
• ciągłość,
• indywidualizacja,
• bezpieczeństwo oraz akceptacja.

Jednym z elementów rehabilitacji kardiologicznej, obok psychoterapii, optymalizacji leczenia farmakologicznego jak i inwazyjnego, redukcji czynników ryzyka oraz modyfikacji stylu życia, edukacji samych pacjentów, ale także ich rodzin, jest wysiłek fizyczny, którego skuteczność w ramach terapii ruchem poparta jest dowodami pochodzącymi z badań naukowych.

Rehabilitacja po zawale – wskazania i przeciwwskazania

W przypadku braku bezwzględnych przeciwwskazań (do których należą: stany zagrażające życiu, niestabilny stan pacjenta) do prowadzenia rehabilitacji, należy rozpocząć ją niezwłocznie. Wysiłek fizyczny jest bezpieczny na każdym jej etapie, pod warunkiem, że realizuje się go według określonych zasad. Należy jednak pamiętać, że pewne stany kliniczne (np. ostre stany zapalne, blok przedsionkowo – komorowy III stopnia, ciężka niedokrwistość, zaburzenia komorowe) mimo zachowania odpowiedniego bezpieczeństwa wymagają czasowego zaprzestania kinezyterapii. W trakcie terapii ruchem bardzo ważny jest nadzór nad osobą ćwiczącą obejmujący nie tylko kontrolę poprawności wykonywanych ćwiczeń, ale także pomiar tętna, ciśnienia tętniczego czasami także badanie EKG oraz w przypadku wystąpienia niepokojących objawów modyfikacja treningu.

Rehabilitacja jest procesem wieloetapowym (wyróżniamy okres wczesny realizowany w dwóch etapach oraz późny) i ciągłym (każda przerwa osłabia skuteczność działań rehabilitacyjnych).

Metody rehabilitacyjne nie mogą być źródłem stresu dla pacjenta, dlatego muszą być przez niego akceptowane. Poza tym należy je zindywidualizować by odnieść jak największe korzyści przy jak najmniejszym ryzyku.

Rehabilitacja kardiologiczna – programy i etapy

Jak już wcześniej było wspomniane, każdy zindywidualizowany program rehabilitacyjny należy podzielić na kilka etapów:

Wczesna rehabilitacja po zawale serca – I etap rehabilitacji

I etap rehabilitacji wczesnej, inaczej nazywany usprawnianiem, należy rozpocząć jak najszybciej od chwili ustąpienia zagrożenia życia, ale nie wcześniej niż po 12–24 godzinach unieruchomienia, z częstotliwością 2 razy dziennie przez 7 dni w tygodniu. Na tym etapie bardzo ważna jest znajomość stanu klinicznego pacjenta (w tym chorób współistniejących), a także jego poziomu sprawności przed chorobą. Zaleca się, aby na tym etapie wysiłkowy przyrost tętna nie przekraczał 20 uderzeń na minutę, a wysiłek był najwyżej umiarkowany – zawsze ćwiczenia należy przerywać w sytuacji, gdy pojawią się objawy niepokojące.

Bardzo ważne jest to, by unikać ćwiczeń, w których dochodzi do zjawiska natężonego wydechu przy zamkniętej głośni (podobna sytuacja występuje w momencie parcia na stolec), wywołujących nieadekwatny do wysiłku wzrost tętna i skurczowego ciśnienia tętniczego krwi.

II etap rehabilitacji po zawale serca

II etap rehabilitacji wczesnej jest to etap, w którym określa się rodzaj, intensywność oraz jakość wysiłku w trakcie treningu, a także przekazuje się informacje pacjentowi na temat wskazanych i przeciwwskazanych form aktywności w życiu codziennym. Na tym etapie stosuje się treningi obejmujące: treningi ogólnousprawniające, gimnastykę oddechową, ćwiczenia rozciągające i rozluźniające, treningi wytrzymałościowe, interwałowe na ergometrze rowerowym (trwające 15–30 min składające się z 3 min obciążeń przedzielony 2–3 min okresami odpoczynku), treningi ciągłe np. marsz (trwające 15–30 min), ćwiczenia oporowe (np. naprzemiennie trening interwałowy na rowerku z wiosłowaniem lub steperem), treningi w wodzie.

Obciążenie należy wyliczyć indywidualnie dla każdego pacjenta kierując się odpowiednim wzrostem tętna w trakcie wysiłku – nadrzędną jednak oceną obciążenia powinna być subiektywna ocena pacjenta na temat zmęczenia. Łączny czas wysiłku powinien wynosić 30–90 min dziennie, a dobowy wydatek kaloryczny 160–300 kcal.

Etap II rehabilitacji po zawale i innych chorobach serca

Pacjenci po operacjach kardiochirurgicznych – w tej grupie rehabilitacja powinna trwać około 6 tygodni; etap ten należy rozpocząć około 10 dnia od wykonanego (i przebiegającego bez powikłań) zabiegu. U tych pacjentów trzeba zwrócić szczególna uwagę na ćwiczenia oddechowe i ochronę stabilności mostka. Na poprawę funkcji serca i wydolności fizycznej po zabiegu, najczęściej potrzeba 3–6 miesięcy.

Pacjenci z niewydolnością serca – okres stabilizacji niewydolności serca nie jest przeciwwskazaniem do wysiłku fizycznego. Intensywność i czas trwania planuje się w zależności od wydolności fizycznej pacjenta, określanej na podstawie wykonanych badań (np. próby wysiłkowej, 6-minutowego test marszu). Preferowaną formą wysiłku jest trening interwałowy składający się z obciążeń trwających 30 s do 4 min przedzielonych 1–3 minutowymi okresami odpoczynku.

Pacjenci po transplantacji serca – rehabilitacje należy planować indywidualnie, kierując się zasadami podobnymi do tych stosowanych w przypadku pacjentów z niewydolnością serca.

Pacjenci po zawale serca – powinni unikać: dźwigania, pchania (np. samochodu), zmiany koła, odgarniania śniegu, kopania ziemi, mogą natomiast pływać, rekreacyjnie grać w siatkówkę, maszerować (3–5 km/h), jeździć na rowerze (10–20 km/h), tańczyć. Ogólnie zaleca się, by ich wysiłek trwał 30 min dziennie 3–5 razy w tygodniu.

Sport po zawale – jak ćwiczyć

Niedostateczna aktywność fizyczna nazywana „lenistwem ruchowym” jest jednym z czynników ryzyka rozwoju otyłości, miażdżycy i innych chorób układu krążenia, ale także depresji pogarszającej rokowanie pacjentów kardiologicznych. Należy jednak pamiętać, że nieadekwatny do możliwości pacjenta wysiłek fizyczny może przynieść znacznie więcej szkody niż pożytku, dlatego koniecznie przed rozpoczęciem aktywności ruchowej należy skonsultować się z lekarzem, by dobrać indywidualny i optymalny dla pacjenta zestaw ćwiczeń.

Bez względu na aktywność, zawsze główną część treningu należy poprzedzić kilku minutową rozgrzewką, a zakończyć ją 10–15 minutowymi ćwiczeniami wyciszającymi o małej intensywności. Zalecane są co najmniej 30 minutowe treningi w ciągu, co najmniej 3 dni w tygodniu, których tygodniowy wydatek energetyczny powinien wynosić minimum 1000 kcal.