Próba Valsalvy – na czym polega i jak wykonać?

Próba Valsalvy – na czym polega?

Wszystkie naczynia krwionośne, z wyjątkiem najmniejszych naczyń włosowatych, są bogato unerwione przez włókna autonomicznego układu nerwowego. Jest to układ, który działa niezależnie od naszej woli i kontroluje pracę praktycznie wszystkich narządów wewnętrznych. W przypadku naczyń układ ten nadzoruje napięcie ich błony mięśniowej. Im jest większe, tym bardziej naczynia się obkurczają, skutkiem czego rośnie ciśnienie krwi i na odwrót.

Mięsień sercowy również posiada autonomiczne unerwienie, które odpowiada m.in. za kontrolę częstości i siły skurczów serca. Autonomiczny układ nerwowy składa się z dwóch komponent, współczulnej, odpowiadającej głównie za wzrost ciśnienia i przyspieszenie akcji serca, oraz przywspółczulnej, która ma działanie odwrotne. Regulacja przywspółczulna odbywa się głównie za pośrednictwem nerwu błędnego i jego odgałęzień.

Ośrodki odpowiedzialne za autonomiczną regulację układu krążenia znajdują się w pniu mózgu. Odbierają one i analizują rozmaite bodźce dochodzące z organizmu. Między innymi są wrażliwe na impulsy dochodzące z baroreceptorów. Są to „czujniki” ciśnienia rozmieszczone w zatoce szyjnej, łuku aorty, a także w ścianach prawego i lewego przedsionka serca, lewej komory i naczyniach płuc. Rozciągnięcie ścian tych naczyń powoduje odruchowy rozkurcz tętnic i żył, zwolnienie akcji serca i zmniejszenie siły jego skurczów.

Zmiany szybkości tętna i ciśnienia tętniczego krwi, związane ze zmianą pozycji są w większości odruchami z baroreceptorów. Podobny efekt można uzyskać np. stosując próbę Valsalvy lub masaż zatoki szyjnej.

Próba Valsalvy – jak wykonać?

Test Valsalvy polega na wzięciu głębokiego wdechu, a następnie próbie wydychania powietrza z zatkanym nosem i zamkniętymi ustami (podobnie jak przy parciu na stolec). Próbę powinno wykonywać się na siedząco i pochylić się. Całość powinna trwać 10–15 sekund.

Zmiany w układzie krążenia w przebiegu tego manewru składają się z 4 faz:

• początkowy gwałtowny wzrost ciśnienia krwi wywołany zwiększonym ciśnieniem w klatce piersiowej i wypchnięciem krwi z płuc do lewej komory serca;
• spadek ciśnienia tętniczego spowodowany utrudnionym powrotem krwi do serca oraz wywołany nim wzrost akcji serca;
• w czasie wydechu obniżające się ciśnienie klatki piersiowej powoduje zmniejszenie oporu naczyniowego i nagły spadek ciśnienia tętniczego oraz dalszy wzrost akcji serca; po kilku sekundach znowu dochodzi do wzrostu ciśnienia tętniczego;
• po wykonaniu wydechu chwilowy wzrost ciśnienia powoduje zwolnienie akcji serca, a dodatkowo w tej fazie ciśnienie tętnicze wraca do wartości wyjściowej.

Przy wykorzystaniu próby do oceny układu sercowo-naczyniowego wykonuje się ciągły pomiar akcji serca i ciśnienia tętniczego. Ze względu na trudności w wykonaniu badania konieczne może być jego powtórzenie z zachowaniem kilkuminutowej przerwy.

W celu oceny zmian zachodzących w napięciu układu krążenia oblicza się wskaźnik Valsalvy, który jest stosunkiem najwolniejszej (faza 4.) i najszybszej (faza 2.) akcji serca. Wartości poniżej 1,11 wskazują na zaburzoną regulację autonomiczną układu krążenia.

Zastosowanie próby Valsalvy

Manewr Valsalvy jest jedną z podstawowych metod stosowanych we wstępnej diagnostyce arytmii nadkomorowych, takich jak nawrotny częstoskurcz w węźle przedsionkowo- komorowym, częstoskurcz zatokowy czy trzepotanie przedsionków. W trakcie takiego badania, podczas wykonywania próby, konieczne jest monitorowanie zapisu EKG.

W 4. fazie badania przeważa działanie przywspółczulne nerwu błędnego, które hamuje czynność serca i przewodzenie w węźle przedsionkowo-komorowym. Dlatego, jeśli mamy do czynienia z wymienionymi wyżej patologiami, na elektrokardiogramie będzie można zaobserwować prawidłowy rytm zatokowy lub trzepotanie przedsionków. Wykonywanie manewru Valsalvy może mieć także zastosowanie terapeutyczne. Ma ono dobrą skuteczność w przerywaniu arytmii, takich jak nawrotny częstoskurcz przedsionkowo-komorowy czy częstoskurcz zatokowy.

Próbę Valsalvy wykorzystuje się w celu wykrywania neuropatii autonomicznych. Jedną z przyczyn tego zaburzenia jest wieloletnia cukrzyca lub nadmierne spożywanie alkoholu. Rzadziej występuje w przebiegu chorób ośrodkowego układu nerwowego, takich jak choroba Parkinsona. Kardiologiczne objawy cukrzycowej neuropatii autonomicznej to hipotensja ortostatyczna i omdlenia. Próba Valsalvy pozwala stwierdzić czy występujące objawy są wynikiem zaburzonej regulacji autonomicznej układu krążenia.

Chociaż w rozpoznawaniu wad zastawkowych metodą z wyboru jest badanie echokardiograficzne, próba Valsalvy może być także użyta do różnicowania szmerów serca przy podejrzeniu zwężenia zastawki mitralnej. Jeśli w trakcie wykonywania próby szmer serca stanie się cichszy, przemawia to za wadą zastawki. Jeśli zaś stanie się głośniejszy, przyczyną może być np. kardiomiopatia przerostowa.

Próba Valsalvy ma również zastosowanie w diagnostyce niewydolności zastawek żylnych kończyn dolnych (jedna z przyczyn zakrzepicy żył powierzchownych i obrzęków podudzi). Próbę wykonuje się w trakcie badania dopplerowskiego przepływu w żyle udowej lub odpiszczelowej. Jeśli podczas próby przepływ wsteczny w naczyniu utrzymuje się powyżej 1 sekundy, świadczy to o niewydolności zastawek żylnych.

Próba Valsalvy – przeciwwskazania

Przeciwwskazaniami do wykonania próby Valsalvy są przede wszystkim stany, w których dodatkowe obciążenie serca mogłoby zagrozić pacjentowi. Należą do nich ostry zawał serca, niestabilna dławica piersiowa czy tętniak rozwarstwiający aorty.

Pozostałymi przeciwwskazaniami są niedawno przebyte operacje z otwarciem klatki piersiowej lub jamy brzusznej oraz żylaki przełyku. Wykonując próbę Valsalvy trzeba pamiętać, że może ona spowodować zawroty głowy.