Artropatia – przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest artropatia?

Artropatia jest chorobą stawu, prowadzącą do:

• upośledzenia jego odżywienia,
• zmiany budowy,
• nieprawidłowego funkcjonowania.

Pojęcie artropatii obejmuje choroby w przebiegu procesu zapalnego, niezapalnego czy zmian zwyrodnieniowych stawów. Nierzadko artropatia współwystępuje z innymi poważnymi schorzeniami, jak cukrzyca, łuszczyca, dna moczanowa czy hemofilia.

To też może Cię zainteresuje: Uszkodzenie łąkotki – przyczyny, objawy, leczenie

Jak powstaje artropatia i jak się ją leczy?

Do artropatii, czyli zmian degeneracyjnych stawów, dochodzi na skutek różnych schorzeń. Choroby te mogą pierwotnie rozpoczynać się w obrębie samych jam stawowych, bądź stają się efektem schorzeń odległych, nie związanych z aparatem ruchu, lecz wtórnie go uszkadzających.

Leczenie niekorzystnych zmian w obrębie stawu jest dość różnorodne, zależy od wielu czynników jak:

• rodzaj choroby,
• stan zaawansowania,
• wiek,
• stan chorego sprzed momentu zachorowania,
• przyczyna wywołująca schorzenie.

Należy pamiętać, że artropatia, mimo tak wielkiej różnorodności i przyczyn powstawania, prowadzi do znacznego upośledzenia funkcji aparatu ruchu, a nieleczone prowadzi do kalectwa.

Artropatie w przebiegu zakażeń

W przypadku zakażenia organizmu, zlokalizowanego w obrębie stawów bądź wpływających niekorzystnie na nie, wyróżniamy:

• Ropne zapalenie stawów – zazwyczaj ostre i z nagłym początkiem bakteryjne zapalenie stawów, umiejscowione przede wszystkim w błonie maziowej lub torebce stawowej. W późniejszym okresie stan zapalny potrafi objąć cały staw. Do zakażenia bakteryjnego może dojść na skutek rozprzestrzeniania się drogą krwi lub limfy z innych ognisk ropnych w organizmie (np. ropnego zapalenia kości) lub w wyniku bezpośredniego zakażenia rany otwartej do stawu (nakłucie igłą);
• Zakażenie stawów w przebiegu chorób zakaźnych (rzeżączki, kiły wrodzonej, gruźlicy czy boreliozy) – u chorych na rzeżączkę oprócz wielu innych objawów niebezpieczne staje się rozszerzenie zakażenia drogą krwi i w konsekwencji zapalenia stawów. W przypadku kiły wrodzonej dochodzi do nawracających wysięków do jamy stawu i jej uszkodzenia. W przebiegu gruźlicy objawy dotyczą zwykle stawów, lecz również kości na skutek zakażenia prątkami i zmianami zapalno-martwiczymi w kośćcu wraz z wysiękiem do stawu. Konsekwencją zaś boreliozy może być zapalenie stawów, które z czasem przechodzą w postać przewlekłą z odczynem zapalnym uszkadzającym błonę maziową stawu;
• Reaktywne zapalenie stawów (dawniej choroba Reitera) – do którego dochodzi po wcześniejszym zapaleniu cewki moczowej lub jelit. Zapalenie stawów jest wówczas bardzo charakterystyczne, występuje asymetryczne, jednostronne zapalenie kilku stawów, głównie w obrębie kończyn dolnych (staw kolanowy, skokowy, stawy palców rąk i stóp);
• Zapalenie stawów w przebiegu gorączki reumatycznej – czyli powikłania z pozoru niegroźnego ostrego, paciorkowcowego zapalenia gardła. Do pierwszych objawów w stawach dochodzi po 3 tygodniach od zapalenia gardła, a są nimi zmiany zapalne dużych stawów. Stan ten utrzymuje się od kilku do kilkunastu dni, a następnie zanika i pojawi się w zupełnie innym stawie. Nigdy też nie dochodzi do powstania zmian radiologicznych w stawie, co odróżnia to zapalenie reumatyczne od reumatoidalnego zapalenia stawów.

Artropatie zapalne

Reumatoidalne zapalenie stawów

RZS – niegdyś gościec przewlekły postępujący czy artretyzm – jest chorobą reumatyczną o podłożu autoimmunologicznym (komórki układu odpornościowego niszczą komórki i tkanki własnego organizmu). To układowa choroba tkanki łącznej o charakterze zapalnym i przewlekłym, dotykająca zapaleniem małych i średnich stawów mniej obciążanych części kończyn (stawy palców, nadgarstków i łokci).

W pierwszej kolejności proces zapalny dotyka błony maziowej stawu z jej pogrubieniem, obrzękiem. Kolejnym etapem jest upośledzenie ruchomości stawów na skutek ich zniekształcenia i zwiększenia dolegliwości bólowych oraz pogrubienia błony maziowej.

Pierwsze objawy RZS nie zapowiadają zmian stawowych, a są to:

• uczucie zmęczenia,
• lekki stan podgorączkowy,
• pocenie się,
• brak apetytu,
• czasami pojawia się nadwrażliwość na zimno palców, zaburzenie ich ukrwienia, mrowienia oraz drętwienia rąk,
• później – ból i ograniczenie ruchomości oraz obrzęk zajętych stawów jest duży –co znacznie obniża jakość codziennego funkcjonowania chorych,
• sztywność poranna w obrębie stawów –które stopniowo ustępuje podczas wykonywania ruchów.

Leczenie RZS przede wszystkim obejmuje wprowadzenie farmakoterapii. Dzięki temu leki, które pacjenci zażywają, mogą zmniejszyć proces rozwoju choroby oraz złagodzić ból i stan zapalny stawów. Bardzo ważne jest także wprowadzenie odpowiedniego leczenia fizjoterapeutycznego, w postaci ćwiczeń leczniczych (kinezyterapii), mającej na celu utrzymanie względnie pełnego zakresu ruchów w stawach przez jak najdłuższy czas.

Dobre rezultaty przynosi także leczenie z zakresu zimnolecznictwa, w postaci krioterapii ogólnoustrojowej (kriokomora) oraz miejscowej (zabiegi przy użyciu nadmuchu na stawy par ciekłego azotu lub schłodzonego powietrza). Leczeniem wspomagającym są również zabiegi z zakresu magnetoterapii, jak i kąpiele solankowe i siarczkowo-siarkowodorowe.

Łuszczycowe zapalenie stawów

Łuszczycowe zapalenie stawów w przebiegu uogólnionej łuszczycy jest schorzeniem zapalnym stawów, które obejmuje zwykle stawy niesymetrycznie (stawy jednej strony ciała), co odróżnia je od reumatoidalnego zapalenia stawów. Choroba dotyka zwykle stawów międzypaliczkowych bliższych i dalszych, czyli po prostu stawów palców rąk i stóp. Zmiany łuszczycowe mogą rozwinąć się także w innych stawach jak staw krzyżowo-biodrowy, czy stawy kręgosłupa.

Schorzenie to ma bardzo przykry i dość ostry przebieg, wpływając niekorzystnie również na przyczepy ścięgien, prowadząc do ich bolesnych zmian. Ponadto obserwuje się wiele innych dysfunkcji pozastawowych, skórnych czy deformacji paznokci. Czasami dochodzi do symetrycznego zajęcia wielu stawów, co przypominać może RZS.

Leczenie łuszczycowego zapalenia stawów obejmuje również przede wszystkim wprowadzenie niesteroidowych leków przeciwzapalnych lub kortykosteroidów oraz leczenia operacyjnego częściowo rekonstruującego zmieniony chorobowo staw.

Artropatie w przebiegu nieswoistych zapalnych chorób jelit

Do artropatii w przebiegu nieswoistych zapalnych chorób jelit należą choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Przewlekły proces zapalny może dawać w tych schorzeniach odległe objawy i manifestacje pozajelitowe, obejmując swym zasięgiem stawy kręgosłupa czy stawy obwodowe.

W przypadku kręgosłupa mamy wówczas do czynienia z rozwojem zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa lub zapalenia stawów krzyżowo-biodrowych.

W przypadku stawów obwodowych dochodzi do zapalenia w obrębie dużych stawów, co jest bezpośrednio związane ze stanem zapalnym jelit lub zapaleniem symetrycznym małych stawów niezwiązanym z aktywnością zapalną jelita.

Artropatie w przebiegu chorób związanych z odkładaniem się kryształów

Do artropatii w przebiegu chorób związanych z odkładaniem się kryształów zalicza się takie schorzenia jak dna moczanowa czy chondrokalcynoza.

U chorych na dnę moczanową dolegliwości stawowe mają charakter nawracających epizodów ostrego stanu zapalnego stawów. Najszybciej zmiany dotykają stawów śródstopno-paliczkowych (stawy palców stopy), które stają się bardzo tkliwe, są zaczerwienione i obrzęknięte. Czasem zmiany chorobowe obejmują także stawy skokowe i kolanowe, a także stawy nadgarstka i palców dłoni. Przyczyną dny jest odkładanie się kryształków skrystalizowanego kwasu moczowego w stawie, ścięgnach mięśni i otaczających tkankach, co prowadzi do ich dysfunkcji. Odkładanie się kryształków kwasu moczowego, czyli dużej ilości guzków dnawych, może prowadzić do przewlekłego artretyzmu.

W przypadku chorych na chondrokalcynozę substancją odkładającą się w chrząstkach stawowych i płynie maziówkowym jest dwuwodny pirofosforan wapnia. Doprowadza to do stanu zapalnego objętego schorzeniem stawu, który manifestuje podobne dolegliwości jak podczas dny moczanowej (chondrokalcynoza to inaczej dna rzekoma). Pierwsze symptomy schorzenia podobne są do tych opisanych przy dnie moczanowej, lecz trwają one zwykle odpowiednio dłużej i są mniej nasilone, dotykają też zwykle stawów kolanowych.

Stan przewlekłego zapalenia stawów w przypadku chondrokalcynozy przebiega dość podobnie do RZS lub choroby zwyrodnieniowej stawów. Nierzadko dolegliwości bólowe obejmują także stawy międzykręgowe odcinka lędźwiowego kręgosłupa, co może być mylone z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa (ZZSK).

Leczenie zmian w chorobach związanych z odkładaniem się kryształów w stawach i okolicznych tkankach są leczone przede wszystkim farmakologicznie. Niezwykle ważna jest również profilaktyka nadwagi, otyłości czyli szeroko rozumiana zmiana odżywiania i stylu życia.

Artropatie w przebiegu innych chorób

Cukrzyca

Artropatie w przebiegu innych chorób jak np. artropatia neurogenna w przebiegu cukrzycy, prowadzą do zmian zwyrodnieniowych stawów, na skutek zaburzeń czucia, propriocepcji (czucia głębokiego) oraz kontroli funkcjonowania mięśni przez nerwy ruchowe. Opisane objawy ze strony układu nerwowego obwodowego (nerwy) są późnymi zmianami i powikłaniami cukrzycy. Wówczas dochodzi do zmian destrukcyjnych chrząstek stawowych i nasad kości długich, w szczególności stawów stępowo-śródstopnych (stawy stopy), które ulegają przemieszczeniu, a tkanki okołostawowe ulegają zwapnieniom wraz z uszkodzeniem ścięgien.

W konsekwencji dochodzi do deformacji stopy i upośledzenia funkcji jej stawów, co może czasem być związane z dolegliwościami bólowymi.

Zmiany zwyrodnieniowe stawów

Do bardziej klasycznych i typowych artropatii dochodzi jednak w przebiegu zmian zwyrodnieniowych stawów w przebiegu takich chorób jak:

• koksartroza (zmiany zwyrodnieniowe stawu biodrowego),
• gonartroza (stawu kolanowego).

Proces zwyrodnieniowy stawów polega na zmianach destrukcyjnych chrząstki stawowej. Najczęstszymi objawami zgłaszanymi przez pacjentów jest tzw. sztywność poranna, która co prawda mija podczas ruchu, lecz pojawiają się dolegliwości bólowe podczas długotrwałego chodzenia.

Jeśli w obrazie radiologicznym obserwuje się obecność wyrośli kostnych (osteofitów), to mamy do czynienia z pełnym obrazem klinicznym choroby zwyrodnieniowej stawu. Nie można w sposób trwały i skuteczny całkowicie wyleczyć zmian zwyrodnieniowych stawów, jednak odpowiednia profilaktyka i leczenie zachowawcze może przede wszystkim w znaczący sposób zmniejszyć dolegliwości bólowe.

Na pierwsze miejsce wysuwa się tutaj zmniejszenie nadmiernej masy ciała, co znacząco odciąża stawy w obciążeniu osiowym.

Oddziaływanie fizjoterapeutyczne oparte jest na przede wszystkim na utrzymaniu pełnego zakresu ruchomości w stawach (odpowiedniego odżywieniu chrząstek stawowych poprzez ruch) oraz wzmocnienie mięśni stabilizujących staw biodrowy i kolanowy.

U chorych ze znacznymi zmianami destrukcyjnymi stawów, kiedy mimo leczenia zachowawczego nie dochodzi do oczekiwanej poprawy, pozostaje jedynie leczenie operacyjne. Polega ono na chirurgicznej wymianie zmienionych chorobowo stawów i założeniu endoprotez odpowiednio stawu biodrowego i kolanowego (alloplastyka stawów lub endoprotezoplastyka).

Nieprawidłowości rozwojowe w obrębie stawów

Kolejną grupę artropatii stanowią te związane z nieprawidłowościami rozwojowymi w budowie stawów (wady rozwojowe), bądź nieprawidłowego ich ustawienia anatomicznego i obciążania (np. kolana koślawe, przemieszczenia rzepki, urazy łąkotek i więzadeł stawu kolanowego).

Wszystkie opisane wyżej przyczyny powodują, poza zmianami kostnymi (np. szybszy rozrost niektórych elementów kości), także wiele innych niekorzystnych zmian. W obrębie więzadeł dochodzi najczęściej do ich patologicznego skracania, bądź wydłużania długości.

Jeśli chodzi o zmiany w obrębie mięśni, to mówimy wówczas o przykurczach, bądź też nadmiernym rozciąganiu. Opisane zmiany (skracanie bądź wydłużanie więzadeł i mięśni) powodują nieprawidłowy rozkład napięcia w obrębie kończyn, to potęguje ich nieprawidłowe ustawienie osiowe. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest szybsze zużywanie się powierzchni stawowych, uszkadzanie chrząstek, łąkotek kolan oraz występowanie dolegliwości bólowych.

Hemofilia

Do choroby degeneracyjnej stawów dochodzi także w przebiegu hemofilii. Schorzenie to powoduje krwawienia zewnętrzne, do narządów wewnętrznych jak również do jam stawów, szczególnie stawów kolanowych, skokowych czy łokciowych. W przypadku tej artropatii dochodzi do przerostu błony maziowej oraz bezpośredniego niekorzystnego (toksycznego) wpływu krwi na chrząstkę stawową. Krwawienia doprowadzają do stopniowego ograniczania zakresu ruchomości stawów, z ich deformacją oraz zaników mięśniowych.

Dlatego też niezwykle istotne jest leczenie farmakologiczne, przeciwdziałające wynaczynieniu krwi oraz leczenie kinezyterapeutyczne, utrzymujące stawy w dobrej kondycji, jak i cały narząd ruchu chorego.

Choroba rozrostowa nowotworowa

Szczególnie niebezpieczną grupą artropatii są te związane z chorobą rozrostową nowotworową, lokalizującą się szczególnie w błonie maziowej stawu (mięsak błony maziowej) czy osteoartropatia przerostowa. Choroby te powodują degenerację stawu pod względem budowy i funkcji na skutek zmian rozrostowych.