Borelioza – objawy, badania, skutki, leczenie, antybiotyk, profilaktyka

Choroba z Lyme – co to jest borelioza?

Borelioza, znana jest także jako choroba z Lyme lub krętkowica kleszczowa. To zakaźna choroba odkleszczowa, a wiec rozwijająca się ugryzieniu kleszcza, który przenosi groźne bakterie będące rzeczywistą przyczyną zakażenia. Najbardziej charakterystyczna oznaką jest tzw. rumień wędrujący występujący po kilku do kilkunastu dni po ukąszeniu, choć zdarza się, że rumień po kleszczu pojawia się dopiero po upływie kilku tygodni. Poza skórnymi objawami, borelioza wywołuje zmiany narządowe – może atakować stawy, serce czy układ nerwowy.

Pierwsze objawy boreliozy są trudne do uchwycenia, co opóźnia szybkie rozpoznanie, a co za tym idzie, podjęcie właściwego leczenia. Dolegliwości mogą pojawić się nawet po latach od ugryzienia kleszcza.

Borelioza – jak można się zarazić?

Przyczyną boreliozy jest zakażenie przez Gram-ujemne bakterie o łacińskiej nazwie Borrelia burgdorferi, ze względu na swój spiralny kształt nazywane krętkami. Rezerwuarem tych bakterii są głównie małe i średnie ssaki, takie jak myszy, ryjówki, wiewiórki i zające, ale także np. sarny. Przeniesienia krętków na człowieka dokonuje tak zwany wektor transmisji – w tym wypadku jest to kleszcz z rodziny Ixodes.

W zasadzie nie ma w Polsce terenów wolnych od kleszczy. Występują one zarówno w mazurskich lasach, jak i na trawnikach w dużych miastach. Z szacunkowych danych wynika, że na terenie Polski ponad 10 proc. kleszczy jest nosicielem Borreli. Zarażenie boreliozą odbywa się poprzez ślinę bądź wymiociny kleszcza. Ryzyko zakażenia rośnie wraz z wydłużaniem czasu przytwierdzenia kleszcza do skóry, dlatego tak ważne jest wyjęcie kleszcza jak najszybciej po jego zauważeniu. Usuwanie kleszcza nie jest trudne i można zrobić to samodzielnie, w warunkach domowych. Nie można jednak smarować go masłem czy oliwą, gdyż zwiększa to ryzyko zakażenia.

Jak usunąć kleszcza? Najlepiej zrobić to przy pomocy pęsety, płynnym ruchem skierowanym pionowo ku górze. Ważne jest, by uchwycić go przy samej skórze.

Rumień wędrujący – rumień po kleszczu – jak wygląda?

Przebieg boreliozy zasadniczo dzielimy na trzy fazy. Pierwsza z nich to faza objawów skórnych, nazywanych rumieniem wędrującym (Erythema migrans). Jest to charakterystyczny objaw pojawiający się w miejscu ukąszenia kleszcza kilka lub nawet kilka tygodni później. Odkleszczowy rumień na skórze nie pojawia się jednak nawet u około 30 proc. osób, co nie oznacza braku zakażenia. Pacjenci często pytają, jak wygląda rumień wędrujący – zdjęcie poniżej przedstawia charakterystyczną zmianę skórną.

_{Zdjęcie autorstwa Hannah Garrison, lic. CC BY SA 2.5}

Na początku można zaobserwować niewielką czerwoną plamkę bądź grudkę, która stopniowo rozszerza się, tworząc zmianę o charakterze nieregularnego pierścienia, najczęściej z przejaśnieniem w centralnej części. Skóra w tej okolicy jest nadmiernie ucieplona i napięta, ale z reguły zmianie nie towarzyszą dolegliwości bólowe. Kiedy znika rumień? Zmiana ustępuje samoistnie po upływie około miesiąca. Warto pamiętać, że nie jest to równoznaczne z wyleczeniem.

Poza zmianami skórnymi borelioza w pierwszej fazie może wywoływać również powiększenie węzłów chłonnych znajdujących się w okolicy ukąszenia oraz objawy grypopodobne, takie jak osłabienie czy gorączka.

Borelioza – objawy po ugryzieniu kleszcza

Druga faza boreliozy, nazywana stadium wczesnym rozsianym, to okres, w którym krętki za pomocą układu krwionośnego człowieka dostają się do innych narządów. Następuje to po około 3–4 miesiącach od ukąszenia kleszcza. Objawy mogą być bardzo różnorodne i dotyczyć wielu układów i narządów.

• Sercowe objawy boreliozy i symptomy ze strony układu krążenia obejmują zapalenie mięśnia sercowego, zaburzenia przewodnictwa w sercu, tzn. bloki przedsionkowo-komorowe różnego stopnia, sporadycznie także zapalenia osierdzia.
• Choroba atakuje także układ nerwowy. Występuje zapalenie nerwów czaszkowych (najczęściej dotyczące nerwu twarzowego), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, porażenia nerwów obwodowych objawiające się bólem o charakterze korzeniowym.
• Kiedy borelioza zaatakuje układ kostno-stawowy – pojawiają się zapalenia stawów, jednego bądź kilku naraz. Najczęściej dotyczy dużych stawów, takich jak kolanowy lub barkowy.
• Zmiany skórne w boreliozie wykraczają poza rumień. Przykładem jest pseudochłoniak boreliozowy (borrelia lymphocytoma), który może wystąpić w każdej fazie choroby, najczęściej jednak pojawia się w drugiej. Jest to zmiana o łagodnym charakterze, zlokalizowana w skórze lub w tkance podskórnej. Przybiera wygląd niebolesnej sinawej grudki lub nacieku zapalnego o średnicy 1–5 cm. Występuje najczęściej na nosie, małżowinie usznej, brodawce sutkowej, mosznie. Ustępuje dość szybko po zastosowaniu leczenia.

Wymienionym powyżej zmianom narządowym mogą ciągle towarzyszyć niecharakterystyczne objawy ogólne: bóle mięśniowe i kostne, męczliwość, ogólne osłabienie. Dolegliwości mogą mieć charakter napadowy – pojawiać się i ustępować samoistnie po kilku godzinach.

Borelioza – objawy po latach

Trzecia faza boreliozy nazywana jest stadium późnym przewlekłym. Następuje po roku lub nawet kilku latach od zakażenia. Charakteryzuje się poważnymi uszkodzeniami narządów. Możemy w tym miejscu wymienić postępujące zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego, niedowłady, zapalenie nerwu wzrokowego, zaburzenia czynności zwieraczy, otępienie.

Zmianą typową dla boreliozy przewlekłej jest również przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn (Acrodermatitis chronica atrophicans). Występuje najczęściej w miejscu ukąszenia i rozpoczyna się jako sinawe przebarwienie skóry wraz z obrzękiem. Rozwija się przez wiele lat, stopniowo prowadząc do zaniku skóry.

Borelioza – badania: test IgG, IgM

Rozpoznanie boreliozy opiera się na ocenie objawów klinicznych oraz na wyniku badań serologicznych krwi. Najłatwiej wysnuć podejrzenie boreliozy na początku choroby, wtedy gdy pojawia się rumień wędrujący, a pacjent ma jeszcze w pamięci bliskie spotkanie z kleszczem. W takim przypadku niepotrzebne są żadne dodatkowe badania krwi. Im dłużej trwa choroba, tym objawy stają się mniej charakterystyczne, a rozpoznanie boreliozy trudniejsze. Pomocą służą badania laboratoryjne.

Badania na boreliozę wykazują obecność lub brak swoistych przeciwciał dwóch klas – IgM oraz IgG. Pierwsze z nich pojawiają się we krwi pacjenta najwcześniej 2 tygodnie po zakażeniu, zwykle jednak nieco później. Mogą być wykrywane jeszcze przez wiele lat po wyleczeniu choroby. Inaczej jest w przypadku przeciwciał klasy IgG – ich obecność charakteryzuje późne stadia choroby.

Badania serologiczne w razie dodatniego wyniku badania na boreliozę lub budzącego wątpliwości wykonuje się dwoma metodami – immunoenzymatyczną oraz techniką western blot.

Poza badaniem krwi istnieją dodatkowe metody pomocne przy rozpoznawaniu boreliozy. W przypadku boreliozy dotyczącej układu nerwowego, czyli tzw. neuroboreliozy (tu występują objawy neurologicze, takie jak np.: drżenie ciała lub kończyn, uczucie mrowienia czy drętwienia dłoni, pacjent może być również nadwrażliwy na dotyk) niekiedy wykonuje się badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, w którym również można wykryć obecność swoistych przeciwciał.

Wykrywanie DNA krętków w surowicy krwi, płynie mózgowo-rdzeniowym czy stawowym metodą PCR nie jest obecnie polecane w diagnostyce boreliozy. Wynik dodatni tego badania nie oznacza aktywnego zakażenia.

Borelioza – leczenie – jaki antybiotyk?

Boreliozę można wyleczyć, jednak potrzeba czasu, terapia opiera się na przynajmniej 21-dniowej antybiotykoterapii. Do powszechnie stosowanych leków należą m.in. amoksycylina, doksycyklina i cefuroksym. Wybór antybiotyku na boreliozę oraz długość leczenia zależy od stanu pacjenta, rodzaju objawów i innych czynników. Decyzję na temat leczenia podejmuje wyłącznie lekarz. Na efektywność postępu leczenia boreliozy w dużym stopniu wpływa to, jak szybko usuniemy kleszcza.

W leczeniu boreliozy istotne znaczenie może mieć odpowiednia dieta – przy boreliozie zaleca się włączenie do jadłospisu produktów bogatych w białko z z jednoczesnym ograniczeniem produktów o wysokiej zawartości węglowodanów i tłuszczów. Istotne jest ponadto zerwanie z nałogiem palenia papierosów i rezygnacja z alkoholu. Przy antybiotykoterapii istotne jest stosowanie probiotyków.

Borelioza – skutki – jakie są powikłania?

W przypadku boreliozy skutki uboczne obejmują m.in. powikłania neurologiczne i sercowe. Wśród nich można wymienić np.:

• porażenie nerwu twarzowego;
• zapalenie nerwu wzrokowego;
• zapalenie opon mózgowych;
• kardiomiopatię rozstrzeniową;
• zapalenie osierdzia lub wsierdzia;
• boreliozowe zapalenie mięśnia sercowego.

Skutkiem boreliozy bywa również boreliozowe zapalenie stawów. Pacjent skarży się na przewlekłe zapalenie stawów – bóle stawów biodrowych czy kolanowych, ale także łokci czy barków. Charakterystyczne jest dla nich to, że są trwają krótko, ale są bardzo silne.

Borelioza – profilaktyka – jak zapobiegać?

Pomimo prowadzonych badań, do tej pory nie udało się wyprodukować skutecznej szczepionki na boreliozę. W związku z tym jedynym sposobem na zapobieganie boreliozie jest chronienie się przed kleszczami, szczególnie podczas wakacyjnych biwaków i wycieczek do lasu. Przydatna będzie odzież dobrze osłaniająca ciało oraz środki odstraszające kleszcze.

Po każdym spacerze warto dokładnie obejrzeć całe ciało i ewentualnie delikatnie, w całości usunąć kleszcza przy użyciu pęsety. Warto również pamiętać o obserwowaniu miejsca ukąszenia. W przypadku pojawienia się rumienia bądź innych niepokojących objawów, należy koniecznie zgłosić się do lekarza, gdyż nieleczona choroba prowadzi do poważnego i nieodwracalnego uszkodzenia narządów.

Borelioza – video