Jak leczyć torbiele na jajnikach? Czy są groźne i trzeba je usuwać?

Czym jest torbiel na jajniku?

Torbiel, inaczej cysta, to według definicji zamknięta jama wypełniona płynem. Torbiele jajników mogą występować u kobiet w każdym wieku. Dzielą się na czynnościowe (związane z funkcją jajnika) i patologiczne. Torbiele nie zawsze trzeba operować, zawsze jednak należy je obserwować.

W większości przypadków mają one charakter łagodny, jednak nawet łagodne torbiele mogą dawać objawy. Torbiele jajnika dzielą się na czynnościowe i nieczynnościowe. Te pierwsze związane są bardziej z wahaniami gospodarki hormonalnej.

Przeczytaj: Torbiel w zatoce, jak leczyć torbiele zatok?

Czynnościowe i nieczynnościowe torbiele jajnika

Torbiele czynnościowe jajnika, czyli związane z funkcją jajnika pojawiają się w okresie rozrodczym i są spowodowane zmianami hormonalnymi w trakcie cyklu menstruacyjnego. Dzieli się je na torbiele pęcherzykowe i torbiele ciałka żółtego.

Torbiel pęcherzykowa jajnika powstaje, gdy pęcherzyk Graafa, który tworzy się z dojrzewającej komórki jajowej nie pęka jak powinien tylko wypełnia się płynem i rośnie.

Pęcherzyk Graafa po pęknięciu tworzy tzw. ciałko żółte. Gdy nie dochodzi do zapłodnienia zanika ono, jednak czasem, wskutek zmian hormonalnych tak się nie dzieje a w jego wnętrzu zbiera się płyn – powstaje torbiel ciałka żółtego.

Torbiele jajnika nieczynnościowe dzielą się na endometrialne i dermoidalne.

• Torbiele endometrialne. Bywają nazywane czekoladowymi. Jak sama nazwa wskazuje tworzą się w przebiegu endometriozy. Nazwa torbiel czekoladowa pochodzi od ciemnej, brunatnej krwi wypełniającej wnętrze torbieli. Rozwijają się one z tkanki endometrium, która znajduje się poza jamą macicy.
• Torbiele dermoidalne (skórzaste). W swoim wnętrzu torbiele te zawierają różne tkanki m.in. skórę ale także tkankę tłuszczową, kostną czy włosy lub zęby. Tkanki te pochodzą z organizmu nierozwiniętego płodu. Przyczyna ich powstawania nie jest do końca jasna.

Jakie objawy daje torbiel na jajniku?

Objawy torbieli jajnika są zróżnicowane i często niecharakterystyczne. Najczęściej są to zaburzenia miesiączkowania – nieregularne miesiączki bądź ich brak lub krwawienia między terminami krwawień miesięcznych. Inne objawy torbieli na jajnikach:

• ból w podbrzuszu,
• mdłości i wymioty,
• bóle głowy a niekiedy nawet omdlenia.

Czasem pojawia się ból jajnika, co objawia się kłuciem, czasem ból pojawia się podczas stosunku. Gdy powiększający się jajnik uciska na sąsiednie struktury również może objawiać się to dolegliwościami bólowymi lub na przykład częstszym oddawaniem moczu, wzdęciami czy zaparciami. W przypadku pęknięcia torbieli jajnika może dojść do zapalenia otrzewnej i objawów tzw. „ostrego brzucha”.

Torbiel jajnika może być wyczuwalna w badaniu ginekologicznym. W postawieniu diagnozy konieczne jest wykonanie USG. Torbiele na jajniku mogą być widoczne w USG przezbrzusznym jednak dokładniejszym badaniem w takim przypadku jest USG przezpochwowe. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego USG transwaginalne powinna mieć wykonywane co roku każda kobieta powyżej 35 roku życia. Czasami wykonuje się biopsję torbieli w celu potwierdzenia lub wykluczenia złośliwego charakteru zmiany.

Jak leczy się torbiele jajnika?

Różne rodzaje torbieli na jajnikach wymagają różnego postępowania. W przypadku torbieli czynnościowych wystarczająca jest zazwyczaj kontrola torbieli w badaniu USG. Badanie takie wykonuje się w 5–7 dniu cyklu. Leczenie zazwyczaj nie jest konieczne i torbiele te ustępują samoistnie.

Torbiele czekoladowe w endometriozie reagują na leczenie gestagenami lub analogami gonadoliberyny, jednak często konieczne bywa ich usunięcie operacyjne. W przypadku torbieli endometrialnych dość często zdarza się pęknięcie torbieli, które może skutkować groźnym zapaleniem otrzewnej i wstrząsem. Dlatego też często konieczne jest leczenie operacyjne, aby temu zapobiec. W przypadkach małych torbieli możliwe jest ich nakłucie i drenaż. Niestety torbiele endometrialne charakteryzują się dużą częstością nawrotów i wtedy konieczna jest bardziej radykalna operacja z usunięciem jajnika.

Również torbiele skórzaste, ze względu na częstość powikłań leczy się operacyjnie. Powikłaniem torbieli skórzastej jajnika może być nie tylko jej pęknięcie do jamy otrzewnej ale również jej zropienie, skręt szypuły torbieli (który może doprowadzić do martwicy przydatków) czy przebicie torbieli do pęcherza moczowego. Torbiele skórzaste są najczęściej łagodne jednak w około 2% przypadków okazują się zmianami złośliwymi.

Zespół policystycznych (wielotorbielowatych) jajników

Zespół policystycznych jajników to zaburzenie hormonalne, które dotyka około 10–15 % kobiet w wieku rozrodczym. Przyczyny występowania zespołu nie są do końca jasne, jednak wiadomo, że pewną rolę odgrywa insulinooporność, często powiązana z nadwagą lub otyłością. Zespół rozwija się również, wtedy gdy jajniki są stymulowane przez nadmierną ilość takich hormonów jak androgeny (męskie hormony płciowe, przede wszystkim testosteron) czy hormon luteinizujący.

Kryteria rozpoznania zespołu policystycznych jajników to rzadkie owulacje lub ich brak, objawy nadmiaru androgenów (występowanie somatycznych cech męskich u kobiety) oraz charakterystyczny obraz jajników w badaniu USG. W jajnikach występuje wiele powiększonych pęcherzyków. Bywa, że lekarze określają ten stan jako jajniki drobnopęcherzykowe. Niektórzy opisują te zmiany jako torbielki na jajnikach. Jajniki przez występowanie licznych torbieli na jajnikach mogą być powiększone. Zespół ten oprócz powodowania znacznych trudności z zajściem w ciążę zwiększa ryzyko wystąpienia takich chorób jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, otyłość, dyslipidemia czy choroby układu krążenia.

Leczenie zespołu policystycznych jajników ma na celu zapobieganie konsekwencjom choroby oraz łagodzenie objawów. Zaleca się leczenie hormonalne (tabletki antykoncepcyjne zawierające w swoim składzie substancje działające antyandrogennie). Insulinooporność leczy się doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, głównie metforminą. Ważna jest również odpowiednia, zbilansowana dieta zapobiegająca otyłości, cukrzycy i zaburzeniom lipidowym. Jeśli kobieta z PCOS chce zajść w ciążę konieczne bywa leczenie pobudzające owulację (lek clomifen).

Operacja usunięcia torbieli jajnika

Wskazaniami do usunięcia torbieli są:

• zagrożenie pęknięciem torbieli jajnika,
• duża torbiel na jajniku uciskająca sąsiednie struktury,
• torbiel jajnika niereagująca na leczenie farmakologiczne,
• objawy bólowe,
• ryzyko rozwoju raka jajnika.

Jeśli torbiel jest niewielka i/lub pojedyncza a pozostała tkanka jajnika zdrowa można usunąć jedynie torbiel oszczędzając jajnik. Często jednak bywa tak, że konieczne jest usunięcie całego jajnika. Jeśli drugi jajnik jest zdrowy kobieta ma szanse na zajście w ciążę i urodzenie dziecka.

Operację usunięcia torbieli jajnika bardzo często można wykonać laparoskopowo co jest szczególnie korzystne u kobiet młodych, planujących zajście w ciążę. Zmniejsza to uraz operacyjny, skraca czas hospitalizacji oraz powrotu do zdrowia. Do operacji klasycznej (otwartej) często kwalifikuje się chore z podejrzeniem zmiany złośliwej w jajniku lub w przypadku znacznych rozmiarów torbieli, która uciska sąsiadujące tkanki. Również powikłania torbieli jajnika czyli na przykład pęknięcie torbieli jajnika z zapaleniem otrzewnej czy skręt szypuły torbieli leczy się operacyjnie wykonując otwartą operację.