Torbiel czekoladowa – co to jest? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Czym jest torbiel czekoladowa?

Torbiel czekoladowa (ang. endometrioma) jest jednym z rodzajów torbieli jajnika. Choć same torbiele są dosyć pospolitą przypadłością – u większości kobiet pojawiają się przynajmniej raz w życiu – z reguły zanikają samoczynnie i nie wymagają interwencji medycznej, w przypadku odmiany „czekoladowej”, sytuacja jest bardziej poważna.

Nazwa „torbiel czekoladowa” wywodzi się od ciemnobrunatnego koloru cysty, który wynika z gromadzących się w jej wnętrzu skrzepów krwi. Wraz z każdą kolejną menstruacją guz powiększa swoje rozmiary. W literaturze można odnaleźć doniesienia o torbielach czekoladowych o średnicy nawet kilkunastu centymetrów. Problem guzów endometrialnych jajnika dotyczy od 17 do nawet 44% wszystkich pacjentek z endometriozą i stanowi najczęstszą manifestację endometriozy.

Jakie są przyczyny torbieli czekoladowej?

Torbiel endometrialna jest powodowana przez chorobę określaną jako endometrioza lub gruczolistość zewnętrzna. Jest to obecność błony śluzowej macicy (tzw. endometrium) poza jamą macicy. Szacuje się, że endometrioza występuje u około 6 do 15% ogólnej populacji kobiet, przy czym ryzyko wystąpienia tej choroby jest znacząco wyższe u kobiet cierpiących z powodu bezpłodności. Ryzyko endometriozy występuje nawet u młodych kobiet w wieku dwudziestu kilku lat, które wcześniej miesiączkowały w sposób normalny.

Czym objawia się obecność torbieli czekoladowej?

Podstawowym objawem uzasadniającym diagnostykę w kierunku torbieli czekoladowej (a szerzej endometriozy) są dolegliwości bólowe w rejonie podbrzusza. Pacjentki, u których zdiagnozowano endometriozę zgłaszają również:

• bolesne miesiączki;
• obfite krwawienie podczas okresu;
• ból podczas defekacji;
• dyzurię (trudności z oddawaniem moczu);
• dyspareunię (bolesność związana z aktywnością seksualną);
• ból w okolicy krzyżowej;
• wzdęcia;
• biegunki.

Do mniej charakterystycznych objawów endometriozy zalicza się bóle kończyn dolnych przypominające rwę kulszową oraz incydentalne krwawienie z odbytnicy lub dróg moczowych.

Jak rozpoznać torbiel czekoladową?

Wytyczne Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego wskazują na kluczowe znaczenie diagnostyki obrazowej w wykrywaniu zmian związanych z endometriozą. Podstawą jest badanie ultrasonograficzne zarówno przezbrzuszne, jak i przezpochwowe. Wysoką swoistość w rozpoznawaniu torbieli endometrialnych wykazuje też rezonans magnetyczny. Z reguły u pacjentek nie przeprowadza się badania za pomocą tomografu komputerowego. Diagnostyka obrazowa zwykle poprzedzana jest przez palpacyjne badanie ginekologiczne, które pomaga ocenić umiejscowienie zmiany.

Jeżeli pojawiają się wątpliwości, czy torbiel jajnika nie jest guzem nowotworowym, niezbędne jest badanie markerów nowotworowych. Szczególnie istotne jest ustalenie poziomu markeru nowotworowego CA125 (glikoproteina antygenowa) oraz CA19-9 (antygen węgloowodanowy). Wysokie stężenia tych białek mogą świadczyć nie tylko o raku jajnika, ale także nowotworze piersi czy marskości wątroby oraz wielu innych chorobach. Markery te, choć nie pozwalają jednoznacznie rozstrzygnąć o sposobie terapii, pozwalają ukierunkować dalsze działania.

Dokładniejszym rozwiązaniem jest laparoskopowe pobranie fragmentu tkanki do badań histopatologicznych, które udzielają jednoznacznej odpowiedzi co do natury zmian. W razie wątpliwości diagnostycznych stosuje się też farmakologiczne hamowanie owulacji.

Jak przebiega leczenie torbieli czekoladowej?

Celem leczenia jest powstrzymanie występowania endometrium poza fizjologiczną lokalizacją tkanki macicy, a w niektórych przypadkach – usunięcie powstałych zmian. Najlepsze efekty w leczeniu endometriozy osiąga się poprzez skojarzenie ze sobą kilku różnych grup środków farmakologicznych. W przypadku wystąpienia endometriozy priorytetem powinno być leczenie farmakologiczne z maksymalnym ograniczeniem zabiegów chirurgicznych. Lekiem pierwszego wyboru powinny być dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne . Jeśli u kobiety występują przeciwwskazania do wykorzystania estrogenów, zaleca się terapię progestagenami.

Torbiele endometrialne mogą nawracać. Aby zapobiec takiej sytuacji, po leczeniu operacyjnym zaleca się długotrwałą terapię hormonalną, o ile nie występują przeciwwskazania do jej stosowania. Z reguły stosuje się dwuskładnikowe tabletki DTA (zawierających estrogen oraz progestagen). Warto podkreślić, że leczenia hormonalnego raczej nie stosuje się u kobiet, które rozważają starania o dziecko. Samo leczenie hormonalne ma złożony charakter i może być prowadzone w sposób ciągły lub cyklicznie.

Jeżeli wyniki badań diagnostycznych poparte wynikiem badania histopatologicznego wskazują na potrzebę przeprowadzenia zabiegu operacyjnego, wykonuje się go przed rozpoczęciem terapii hormonalnej. Działaniem z wyboru jest zabieg laparoskopowy, który może być przeprowadzony w jednej z dwóch postaci – jako bardziej inwazyjne wyłuszczanie lub bezpieczniejsza waporyzacja, która pozwala na zachowanie większej precyzji.

Silne dolegliwości bólowe często są leczone również objawowo preparatami z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).

Czy torbiel czekoladową trzeba usunąć?

O tym, czy istnieje potrzeba przeprowadzenia zabiegu operacyjnego decyduje przede wszystkim stopień zaawansowania choroby. W wytycznych wskazuje się, że wskazaniem do operacji jest:

• ból w obrębie miednicy mniejszej;
• niepłodność występująca równolegle z endometriozą;
• endometrioza głęboko naciekająca;
• występowanie torbieli endometrialnej.

Usuwając torbiele czekoladowe należy dążyć do maksymalnego oszczędzenia struktury jajnika. Ingerencja w strukturę tkanki może prowadzić do obniżenia rezerwy jajnikowej i potencjalnych problemów z płodnością w przyszłości.

Szybkie leczenie torbieli czekoladowej ma bardzo duże znaczenie dla zdrowia kobiety. Pozostawiona cysta może z biegiem czasu pęknąć, powodując krwotok wewnętrzny do jamy otrzewnej i stan zagrożenia zdrowia lub nawet życia pacjentki (w wyniku wstrząsu ogólnoustrojowego). Nieleczona torbiel endometrialna zwiększa też ryzyko wystąpienia raka jajnika .