Kapsaicyna – co to jest, właściwości, zastosowanie, skutki uboczne

Co to jest kapsaicyna?

Kapsaicyna jest naturalną substancją roślinną, alkaloidem, metabolitem wtórnym wytwarzanym w celu odstraszenia roślinożernych zwierząt. Występuje w różnych gatunkach papryk chili, które należą do rodzaju Capsicum.

Do pierwszych rozpoznanych właściwości kapsaicyny należy bardzo ostry smak. To właśnie ta substancja odpowiada za ostrość papryki habanero i innych pikantnych gatunków. Moc różnych pikantnych substancji ocenia się za pomocą skali ostrości (skali Scoville'a; jednostką jest tu SHU). Przygotowuje się roztwory alkoholowe ekstraktów z produktów i rozcieńcza aż do zaniku smaku ostrego. Na tej podstawie przydziela się wartości w skali ostrości, które są tożsame z wielokrotnością rozcieńczeń.

Czystej kapsaicynie przypisano wartość 16 milionów SHU, natomiast najostrzejsza z papryk, Naga chili, oceniona została na nieco ponad 1 milion SHU. Przeciętna zawartość kapsaicyny w paprykach chili wynosi od 0,1 do 1 proc.

Kapsaicyna – czy jest zdrowa i jak działa?

Rdzenni Amerykanie stosowali suszone ostre papryki już 7000 lat temu. Używali ich m.in. jako przyprawy oraz żuli na uśmierzenie bólu zębów i na ból gardła.

Działanie kapsaicyny jest analizowane w badaniach naukowych. Obecnie stwierdza się, że kapsaicyna:

• ma działanie drażniące,
• ma działanie przeciwbólowe,
• wpływa na termoregulację,
• wspomaga spalanie tkanki tłuszczowej.

Słabiej potwierdzone jest jej działanie antyoksydacyjne, hipotensyjne i przeciwdrobnoustrojowe.

Kwestią sporną jest działanie kapsaicyny na raka. Z części badań wynika, że może ona być skuteczna w leczeniu nowotworów: płuc, okrężnicy, prostaty, glejaka oraz czerniaka. Jednocześnie zauważono, że kapsaicyna może promować proces nowotworzenia. Efekt jest silnie zależny od dawkowania kapsaicyny.

Kapsaicyna – właściwości lecznicze

Kapsaicyna ma działanie przeciwbólowe. Inaktywuje działanie receptorów, których rolą jest wywoływanie wrażenia bólu w odpowiedzi na m.in. temperaturę powyżej 43^oC oraz silnie kwaśne pH roztworów. Kapsaicyna uczestniczy w procesie termoregulacji. Jest to jedna z przyczyn, dla których mieszkańcy gorących terenów upodobali sobie pikantną kuchnię. Potrawy z ostrą papryką zwiększają potliwość, a dzięki temu pomagają się ochłodzić.

Ekstrakt z kapsaicyną był tradycyjnie stosowany do dezynfekcji po ukąszeniach i ugryzieniach oraz dysfunkcjach przewodu pokarmowego. Działa przeciwdrobnoustrojowo i na pasożyty. Wykazano także działanie kapsaicyny przeciwko Helicobacter pylori będącej główną przyczyną choroby wrzodowej żołądka. Często, aby osiągnąć efekt leczniczy, trzeba podawać ją w dużych dawkach.

Badano także zastosowanie kapsaicyny na nadciśnienie. Próby na zwierzętach wykazały łagodny efekt obniżania zbyt wysokiego ciśnienia krwi. Działanie lecznicze kapsaicyny obejmuje również redukowanie stresu oksydacyjnego, a dzięki temu spowalnianie procesów miażdżycorodnych i zmniejszanie ryzyka zawału serca.

W leczeniu chorób układu pokarmowego zaleca się unikania ostrych przypraw. Jednak badania pokazują, że kapsaicyna w niewielkich ilościach działa ochronnie na śluzówkę żołądka. Zatem warto spożywać od czasu do czasu ostre potrawy, ale nie powinno się przyjmować kapsaicyny regularnie jako suplementu.

Kapsaicyna na odchudzanie

Tabletki z kapsaicyną są polecane jako środek wspomagający odchudzanie. Nie można im jednak przypisywać znaczącej roli w procesie utraty zbędnych kilogramów. To, czy kapsaicyna odchudza, zależy od czasu jej przyjmowania. Kapsaicyna przyjęta jednorazowo powoduje obniżenie temperatury ciała i spowolnienie metabolizmu. Dopiero jej regularne spożywanie zwiększa termogenezę i może zwiększać tempo przemiany materii.

Badania na szczurach pokazują, że kapsaicyna wpływa na aktywność genów związanych z produkcją tkanki tłuszczowej i zmniejsza akumulację białej tkanki tłuszczowej – zapasowego źródła energii. Dodatkowo przyspiesza tworzenie enzymów katalizujących procesy redukcji tłuszczu. W badaniach na ludziach stwierdzono też, że kapsaicyna zmniejsza apetyt.

Wnioski naukowców są takie, że dodatek kapsaicyny pomaga spalać więcej tkanki tłuszczowej i tracić na wadze, jednak może być to efekt krótkotrwały, który nie przekłada się na długofalowe utrzymanie masy ciała po odchudzaniu. Nadal podstawą podczas odchudzania powinno być ograniczenie jedzenia i ruch, a kapsaicynę w tabletkach można potraktować jako dodatek.

Leki z kapsaicyną – maści, kremy, plastry przeciwbólowe

W aptekach dostępne są leki przeciwbólowe z kapsaicyną. Kremy, plastry oraz maść z kapsaicyną są stosowane w leczeniu bólu przewlekłego:

• na stawy przy RZS,
• na bóle mięśniowo-stawowe,
• na nerwobóle przy półpaścu, neuropatii cukrzycowej,
• na bóle przy wysypkach bądź łuszczycy.

Znane jest również zastosowanie kapsaicyny do nosa na katar. Preparaty z kapsaicyną wykorzystuje się np. w leczeniu naczynioruchowego nieżytu nosa.

W aptekach dostępne są suplementy diety z kapsaicyną na odchudzanie. Dzienna dawka kapsaicyny wynosi w nich maksymalnie 11 mg. Kapsaicyna w kosmetykach na cellulit również bywa obecna, a w internecie można kupić ekstrakt z kapsaicyną w proszku czy olej lniany z kapsaicyną.

Nie należy przyjmować suplementów z kapsaicyną w ciąży i podczas karmienia piersią, gdyż ich oddziaływanie jest nieprzebadane.

Kapsaicyna – skutki uboczne

Możliwe jest oparzenie kapsaicyną przy stosowaniu maści i kremów, ze względu na to, że działa ona drażniąco na skórę i pobudza receptory bólu. Powoduje podrażnienie oczu i otwartych ran, a w dużych dawkach podrażnienie śluzówki przewodu pokarmowego. Do neutralizacji kapsaicyny wystarczy wypicie szklanki tłustego mleka.

Istnieje także ryzyko śmiertelnego zatrucia kapsaicyną w wyniku paraliżu oddechowego. Za dawkę śmiertelną uznaje się (zależnie od źródła) ilość od 56 do 512 mg/kg masy ciała. Kapsaicyna może być toksyczna w wyniku procesów metabolicznych zachodzących w wątrobie. Metabolity kapsaicyny w dużych stężeniach mogą być słabymi kancerogenami. Trzeba jednak podkreślić, że wprowadzenie do organizmu tak wysokich stężeń kapsaicyny jest bardzo mało prawdopodobne. Kapsaicyna w wysokim stężeniu jest substancją neurotoksyczną, która zaburza rozwój układu nerwowego, a w bezpośrednim kontakcie uszkadza neurony.

Kapsaicyna jest substancją, której dotyczy zjawisko hormezy. Oznacza to, że w małych dawkach ma działanie lecznicze, a w wysokich jest szkodliwa, a nawet śmiertelna. Dlatego często stawiane jest pytanie, czy kapsaicyna jest lekiem, czy trucizną.