Dieta przy nadczynności i niedoczynności przytarczyc

Tarczyca i choroby przytarczyc

Przytarczyce to bardzo małe gruczoły wielkości ziarna grochu. Występują one najczęściej na górnym i dolnym biegunie tarczycy. Wśród chorób przytarczyc rozróżnia się nadczynność i niedoczynność tych narządów, które są związane z ilością wydzielanego parathormonu – hormonu produkowanego przez przytarczyce i uczestniczącego w kontroli gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu. Wapń jest budulcem kości i zębów, uczestniczy w procesie krzepnięcia krwi, kontroluje skurcze mięśni i pracę serca, a także wydzielanie hormonów i neuroprzekaźników.

Fosfor tworzy także kości i zęby, a ponadto jest ważnym składnikiem materiału genetycznego i elementem ATP – cząsteczek stanowiących źródło energii dla komórek. Ich precyzyjna kontrola jest niezwykle istotna dla właściwego funkcjonowania organizmu. Kolejne ważne składniki dla równowagi wapniowo-fosforanowej to magnez (który optymalnie musi być w równowadze z wapniem i fosforem) i witamina D.

Przeczytaj też: Nadczynność tarczycy w ciąży

Niedoczynność i nadczynność przytarczyc

W zależności od postaci choroby przytarczyc (niedoczynność, nadczynność pierwotna, nadczynność wtórna) zawartość ważnych pierwiastków obecnych w organizmie zmienia się.

W pierwotnej nadczynności przytarczyc, którą najczęściej powoduje łagodny gruczolak, dochodzi do nadmiernej produkcji. Ilość wapnia we krwi i synteza witaminy D zwiększa się, a fosforany są w nadmiarze wydalane z moczem.

We wtórnej nadczynności przytarczyc zwiększone wydzielanie parathormonu jest spowodowane zbyt małą ilością wapnia we krwi. Zwykle po wyrównaniu poziomu wapnia stężenie parathormonu wraca do normy. W przypadku niedoczynności z kolei ilość produkowanego parathormonu jest niewystarczająca. Stężenie wapnia we krwi istotnie spada, a zawartość fosforu wzrasta.

Odpowiednia dieta przy chorobach przytarczyc to jeden z elementów leczenia. Należy jednak pamiętać, że nawet przy dobrze ułożonym jadłospisie, nie można zrezygnować z leczenia farmakologicznego.

Co jeść w niedoczynności przytarczyc?

Dieta w niedoczynności przytarczyc powinna być bogata w wapń i witaminę D, a uboga w fosfor. Najlepszymi spożywczymi źródłami wapnia jest m.in.: nabiał, jajka i nasiona roślin strączkowych. Niestety jednocześnie dostarczają one bardzo dużo fosforu, który w żywności znajduje się praktycznie wszędzie.

Jedynie produkty nabiałowe, jak: jogurt naturalny, kefir, mleko i ser żółty, zawierają w 100 g więcej wapnia niż fosforu i powinny być ważnym elementem diety. We wszystkich produktach zbożowych ilość fosforu wyraźnie przeważa nad ilością wapnia.

Najwięcej fosforu znajduje się w pełnych ziarnach i przetworach z mąki razowej, dlatego w przypadku niedoczynności przytarczyc zaleca się ograniczenie: pieczywa, kasz i makaronów oraz wybieranie jedynie produktów z białej oczyszczonej mąki (pieczywa pszennego, bułek kajzerek, chleba żytniego mlecznego, makaronu jajecznego) i drobnych kasz. Warzywa i owoce, w których stosunek wapnia do fosforu jest korzystny to:

• warzywa: brukselka, buraki, botwinka, cebula, cykoria, dynia, fasolka szparagowa, kapusta biała, czerwona, pekińska i włoska, kapusta kiszona, koperek, marchew, seler, rzepa;
• owoce: czarne jagody, grejpfrut, maliny, mandarynki, melon, morele, papaja, pomarańcza, porzeczki białe i czerwone, poziomki, truskawki, figi suszone, daktyle.

W związku z tym, iż ilość wapnia w pożywieniu jest relatywnie mała w stosunku do fosforu, nie ma możliwości, aby pokryć zwiększone zapotrzebowanie organizmu na ten składnik dietą. Osoby chorujące na niedoczynność przytarczyc powinny suplementować wapń, witaminę D, magnez oraz przyjmować leki ograniczające wchłanianie fosforu. Z diety w niedoczynności przytarczyc trzeba wykluczyć produkty przetworzone, do których fosfor jest dodawany lub występuje naturalnie w dużych ilościach: napoje typu cola, przetwory mięsne, np. wędliny, kiełbasy, kabanosy, ryby w puszce i wędzone, serki topione, kakao, czekolada oraz kawa.

Dieta w nadczynności przytarczyc

W pierwotnej nadczynności przytarczyc dochodzi do nadmiernego gromadzenia wapnia we krwi i wzmożonego wydalania fosforu wraz z moczem. Stosowana dieta powinna być niskowapienna i jednocześnie bogata w fosfor.

Dietę lekkostrawną lub niskoszczawianową należy stosować, gdy pojawia się ryzyko wrzodów żołądka lub kamieni nerkowych. W nadczynności przytarczyc jest to prawdopodobne ze względu na wysokie stężenie parathormonu oraz wapnia i to na ich obniżeniu trzeba się skupić w pierwszej kolejności.

W pierwotnej nadczynności przytarczyc trzeba wykluczyć z diety produkty bogate w wapń:

• mleko,
• jogurt naturalny, kefir, maślanka,
• ser żółty, ser pleśniowy,
• twaróg, serek wiejski,
• sardynki i inne ryby z puszki jedzone z ośćmi,
• suche nasiona roślin strączkowych,
• migdały, orzechy,
• figi i morele suszone.

Wskazana jest dieta bogata w fosfor. Dostarczanie tego pierwiastka wraz z posiłkami nie jest trudne, ponieważ to bardzo powszechny składnik żywności. Znajduje się m.in. w: pełnoziarnistych produktach zbożowych, rybach świeżych i wędzonych, wątróbce, mięsie oraz wędlinach, kakao, czekoladzie, kawie. We wtórnej nadczynności przytarczyc stosuje się takie samo postępowanie dietetyczne, jak w przypadku niedoczynności tego gruczołu.