Gangrena – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, czy gangrena jest zaraźliwa?

Czym jest gangrena?

Gangrena, inaczej zgorzel gazowa, to bardzo poważna choroba zakaźna wywoływana przez beztlenowe bakterie gnilne z rodzaju Clostridium.

Rozwijające się zakażenie powoduje stopniowe obumieranie tkanek mięśni oraz tkanki łącznej. Choroba rozwija się szybciej w zanieczyszczonych tkankach, dodatkowo zakażonych innymi patogenami, gdzie panuje wysoka wilgotność i podwyższona temperatura, co sprzyja rozwojowi bakterii gnilnych. Gangreną nie można jednak zarazić się podczas kontaktu z zakażoną osobą.

Gangrena może rozwijać się głównie w tych rejonach ciała, które mogą łatwo ulec zakażeniu bakteryjnemu ze środowiska zewnętrznego, m.in.:

• w rejonach kończyn (np. po zmiażdżeniu, odmrożeniach, zranieniu, ugryzieniu przez zwierzę);
• w okolicach próchniejącego zęba;
• w płucach;
• w jelitach (gdzie bakterie Clostridium są obecne jako nieliczna flora bakteryjna).

Choroba nie ogranicza się jednak wyłącznie do zakażonego fragmentu ciała. Bakterie obecne w ranie uwalniają duże ilości produktów przemiany materii, z czego duża część to silne toksyny. Związki te dostają się do krwioobiegu i mogą wywołać zakażenie ogólnoustrojowe i sepsę.

W dawnych czasach jedynym sposobem leczenia gangreny występującej np. u żołnierzy była amputacja kończyny. Jeśli zabieg nie został wykonany szybko zakażenie najczęściej doprowadzało do śmierci pacjenta.

Z czego się bierze gangrena?

Za rozwój gangreny odpowiada głównie zakażenie bakterią Clostridium perfringens. Laseczka zgorzeli gazowej występuje naturalnie w przewodach pokarmowych wielu zwierząt, a wraz z ich odchodami trafia do ziemi. W niesprzyjających warunkach, bakterie te są zdolne do wytwarzania przetrwalników, które powszechnie bytują w glebie oraz różnych zanieczyszczeniach, na przykład kurzu domowym.

Gangrena rozwija się właśnie na skutek zakażenia rany przetrwalnikami Clostridium. Bakterie te są beztlenowcami, co oznacza że do metabolizmu nie wymagają tlenu z atmosfery a jedynie związków organicznych. Z tego powodu Clostridium perfringens najlepiej rozwija się w ranach głębokich i zanieczyszczonych, bez dostępu powietrza. Podczas fermentacji, jako produkty uboczne, bakterie wytwarzają liczne enzymy i toksyny, które pogłębiają stan zapalny i powodują rozpad komórek krwi. Lokalna martwica tkanek stwarza dogodne warunki do dalszego rozwoju bakterii, dlatego w dawnych czasach gangrenę było bardzo trudno wyleczyć.

Czynnikami, które istotnie podwyższają ryzyko zakażenia i rozwoju gangreny są wszelkie urazy, rany lub zmiażdżenia tkanek, które zostaną zanieczyszczone ziemią lub zwierzęcymi wydzielinami (gdzie bytują laseczki zgorzeli gazowej). Możliwe zakażenia występują też po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy brzusznej, np. pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych. Zgorzel gazowa rozwija się również tym chętniej, jeśli zraniony rejon zagrożony jest niedokrwieniem i niedostateczną ilością tlenu. Taka sytuacja może wystąpić na przykład w przypadku:

• stopy cukrzycowej;
• zaawansowanej miażdżycy;
• oparzeń;
• choroby nowotworowej.

Wszelkie lokalne i ogólnoustrojowe zaburzenia odporności dodatkowo zwiększają podatność na ewentualny rozwój zgorzeli gazowej.

Jakie są objawy gangreny?

Gangrena zwykle rozwija się szybko, a objawy występują nawet już 2 do 3 dni po wniknięciu bakterii beztlenowych w ranę. Niekiedy jednak mogą one wystąpić nawet po kilku tygodniach, szczególnie w przypadku głębokich uszkodzeń ciała, gdzie metabolizm drobnoustrojów przy ograniczonym dostępie tlenu przebiega wolniej.

Najbardziej charakterystyczne objawy rozwijającej się zgorzeli gazowej to:

• nagły, silny ból w miejscu zranienia;
• obrzęk i zaczerwienienie wokół rany;
• charakterystyczny mdło-słodki, gnilny zapach z uszkodzonej tkanki;
• pojawienie się ropnej wydzieliny z pęcherzykami gazu;
• zmiana koloru tkanki na brązową, purpurową lub czarną;
• gorączka do 39 ºC;
• silne osłabienie;
• spadek ciśnienia krwi.

Zmiany martwicze zajętej tkanki postępują bardzo szybko (nawet z prędkością około 2 cm na godzinę!), niezbędne jest więc natychmiastowe podjęcie leczenia. W przypadku braku działania, u osoby zakażonej pojawia się biegunka i wymioty. Stała obecność bakterii Clostridium perfringens sprawia, że ich toksyny dostają się do krwioobiegu chorego. To wyjątkowo niebezpieczna konsekwencja gangreny, która może spowodować wystąpienie wstrząsu toksycznego i zgonu nawet w ciągu 1 dnia od początków widocznych objawów.

Leczenie gangreny

Leczenie zgorzeli odbywa się zwykle na oddziale intensywnej terapii i polega na jak najszybszym ograniczeniu rozwoju zakażenia i zmian martwiczych. W przypadku zaawansowanej choroby działania farmakologiczne oraz zabieg chirurgiczny stosuje się równolegle.

Leczenie farmakologiczne opiera się na dożylnym podawaniu antybiotyków działających na bakterie beztlenowe, a dodatkowo na leczeniu przeciwbólowym i przeciwzakrzepowym.

W wielu przypadkach zgorzeli gazowej niezbędne okazuje się leczenie operacyjne, które polega na mechanicznym usunięciu martwych tkanek i zahamowaniu rozwoju martwicy. Jednak nawet w obecnych czasach zdarzają się sytuacje gangreny opornej na leczenie, gdzie ostatecznym sposobem skutecznego leczenia jest amputacja kończyny lub jej fragmentu. Niestety, przy zaawansowanym stanie zapalnym jest to jedyny sposób na uratowanie życia chorego.