Ziarnina, ziarninowanie – na czym polega gojenie rany przez ziarninowanie?

Proces gojenia rany – etapy

Niezależnie od tego, jakiego rodzaju jest rana, jaka jest jej wielkość oraz gdzie jest umiejscowiona – proces gojenia przebiega w kilku etapach, podlegających złożonej kontroli.

Faza zapalna

Pierwszą reakcją na przerwanie ciągłości tkanki jest rozwój miejscowego stanu zapalnego. Płytki krwi odpowiedzialne za krzepnięcie krwi inicjują utworzenie skrzepu oraz wydzielają substancje przyciągające do rany neutrofile, makrofagi oraz fibroblasty. Aby wszystkie komórki aktywne podczas procesu gojenia się rany mogły działać, w miejscu uszkodzenia dochodzi do przekrwienia i zwiększenia przepuszczalności naczyń. Objawia się to zaczerwienieniem, lekko podwyższoną ciepłotą i obrzękiem wokół rany. Po około 3 dniach odczyn zapalny słabnie, a w ranie zaczyna się kolejna faza gojenia.

Faza proliferacji komórkowej

W kolejnym etapie gojenia w obrębie rany dominują makrofagi oczyszczające uszkodzone miejsce oraz fibroblasty, które inicjują powstawanie nowych komórek skóry oraz naczyń krwionośnych. Wydzielają także kolagen i inicjują powstawanie blizny.

Faza przebudowy

Od trzeciego tygodnia po urazie wytworzona już blizna ulega przebudowaniu. Włókna kolagenu i komórki naskórka ulegają uporządkowaniu. Blizna powoli ulega obkurczeniu, staje się bledsza i bardziej wytrzymała.

Zobacz też: Czym jest blizna przerostowa i jak powstaje?

Co to jest ziarnina?

Niektóre rany – te, które z różnych powodów nie podlegają zszywaniu – goją się nieco inaczej. W przypadku, kiedy brzegi rany nie przylegają do siebie, a w tkance powstał ubytek, gojenie zachodzi przez ziarninowanie.

Proces ziarninowania (łac. granulatio) to wytwarzanie w obrębie rany ziarniny (łac. granula), czyli tkanki o strukturze drobnych ziarenek, zawierającej masę komórkową wypełniającą ubytek w tkance. Zjawisko gojenia poprzez ziarninowanie opisał już w 1865 roku austriacki chirurg T. Billroth.

Ziarnina jest mieszanką elementów komórkowych, macierzy zewnątrzkomórkowej i pączkujących naczyń krwionośnych. Największy udział w jej rozwoju mają fibroblasty – komórki o ogromnych zdolnościach regeneracyjnych, które odpowiadają za produkcję kolagenu, elastyny i kwasu hialuronowego. W masie ziarninowej znajdują się też makrofagi oczyszczające ranę oraz naczynia krwionośne włosowate.

Przeczytaj też: Jak dbać o blizny, czym je smarować?

Ziarnina stanowi przejściowy etap gojenia, zamykając ranę i umożliwiając pokrycie jej nowym nabłonkiem. Z czasem ziarnina przekształca się w tkankę bliznowatą.

Kiedy zachodzi gojenie przez ziarninowanie (gojenie wtórne)?

Gojenie rany poprzez ziarninowanie najczęściej ma miejsce w następujących sytuacjach:

• w zębodole po usunięciu zęba;
• po piercingu (w uchu, nosie, pępku, łuku brwiowym);
• w wyniku pęknięcia krocza przy porodzie i innych operacjach ginekologicznych;
• w ranach pooperacyjnych, kiedy nie da się zszyć rany tak, by brzegi do siebie przylegały;
• w przypadku głębokich ran skóry, niezaopatrzonych prawidłowo;
• w uszkodzeniach tkanki mięśniowej i tłuszczowej.

Czy ziarninowanie wymaga odpowiedniej pielęgnacji?

Ziarninowanie jest naturalnym procesem gojenia się rany i nie świadczy o nieprawidłowościach. Wymaga jednak należytej pielęgnacji, ponieważ tkanka łączna tworząca ziarninę jest bardzo delikatna i łatwo może ulec uszkodzeniu (np. podczas zmiany opatrunku), co odsłania ranę i wywołuje krwawienie. Jest też podatna na wtórne zakażenia.

Ziarnina na dnie rany zaczyna pojawiać się w około 4. dniu od urazu. Płytkie rany goją się w czasie około 10 dni. W przypadku ran głębokich proces ten trwa nawet ponad miesiąc i zależy od głębokości oraz rozległości rany.

Co stosować na ziarninowanie rany?

W przypadku, gdy w miejscu zranienia tworzy się ziarnina, należy pamiętać, że jest to tkanka łączna łatwo ulegająca uszkodzeniom oraz zakażeniom. Niezwykle ważne jest zastosowanie odpowiedniej pielęgnacji powierzchni rany. Przede wszystkim należy zabezpieczyć ranę przed dostępem drobnoustrojów, aby nie doprowadzić do nadkażenia. Najlepsze warunki do gojenia się rany ziarninującej to odpowiednia wilgoć i temperatura. W celu ich zapewnienia stosuje się zwykle opatrunki hydrokoloidowe lub hydrożelowe. W przypadku ran silnie krwawiących lub z dużym wysiękiem zaleca się wyroby z alginianiu wapnia o dużej chłonności.

W celu zapobiegania zakażeniu rany często profilaktycznie stosuje się antybiotyk w początkowym okresie gojenia. Działanie przeciwbakteryjne mają również opatrunki ze srebrem.

Niewielkie rany, takie jak te po kolczykowaniu, wystarczy przemywać środkiem odkażającym.

Od czego zależy szybkość gojenia się rany?

Prawidłowo gojąca się rana, w której powstaje ziarnina, goi się nieco dłużej niż rana gojąca się przez rychłozrost. Na długość procesu gojenia się rany wpływa wiele czynników. Bardzo istotne jest zapewnienie odpowiedniego mikrośrodowiska w obrębie rany i utrzymanie właściwej higieny.

Regeneracja organizmu, a więc i gojenie ran, zachodzi najlepiej w stanie dobrego odżywienia. Dlatego wszelkie niedobory białka, witamin i mikroelementów będą zmniejszały efektywność procesów naprawczych. Ziarnina i blizna będą tworzyły się wolniej, a to z kolei wydłuża czas narażenia na zakażenia.

Proces ziarninowania rany może też wydłużać się w przypadku istnienia źródła zakażenia w innym miejscu organizmu, infekcji, zaburzeń krążenia, anemii, chorób skórnych, chemioterapii i leczenia sterydami. U osób z upośledzoną odpornością komórkową, jak na przykład u chorych na AIDS, może mieć miejsce nieprawidłowe gojenie. Częste są też przypadki utrudnionego gojenia się ran u chorych na cukrzycę.

Niezależnie od sposobu gojenia się rany ważne jest, aby właściwie o nią zadbać. Ziarnina i ziarninowanie rany to zjawiska prawidłowe i nie powinny niepokoić. Porady lekarskiej należy jednak poszukać w przypadku zaobserwowania zaczerwienienia lub podwyższonej ciepłoty okolic rany, które mogą świadczyć o tym, że pojawiły się powikłania.