Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS) – przyczyny, rozpoznanie, objawy, leczenie

Czy alkohol przenika do łożyska?

Składniki odżywcze oraz wszystkie inne, także niekorzystne substancje, przedostają się do dziecka poprzez łożysko, jeżeli ich cząsteczki są wystarczająco małe, by przeniknąć do krwi dziecka. Alkohol obecny we krwi matki także przedostaje się do łożyska i przenika do krwi dziecka, powodując pewne modulacje w jego genach oraz uszkodzenia w organizmie.

W najmniejszym stopniu substancje spożywane przez kobietę przedostają się do płodu w pierwszym trymestrze ciąży, co wynika z budowy łożyska. Stanowi to swoistą ochronę przed szkodliwymi czynnikami, zagrażającymi życiu i zdrowiu płodu w czasie, kiedy kobieta często jeszcze nie wie, że jest w ciąży. Jednakże cząsteczki alkoholu są bardzo małe, a więc łatwo przechodzą przez łożysko – prawdopodobnie nawet już w pierwszym miesiącu ciąży.

Jednocześnie pierwszy trymestr jest bardzo ważnym okresem w życiu płodowym dziecka – rozwijają się wszystkie jego narządy, serce, wątroba, mózg, i już najmniejsza dawka alkoholu może powodować ich trwałe uszkodzenie. To właśnie z tego powodu nie da się określić, jaka ilość alkoholu jest dla dziecka bezpieczna i dlatego uważa się, że dopuszczalna dawka alkoholu w ciąży to 0,00.

Jak widać, nie da się określić, jaka ilość alkoholu w którym momencie ciąży może mieć wpływ na rozwój dziecka w brzuchu matki. Różna jest także podatność dzieci na teratogenne działanie cząsteczek alkoholu. Nie każdy wypity przez ciężarną kieliszek spowoduje wystąpienie u jej dziecka zespołu FAS. Jednakże ryzyko pojawienia się zaburzeń w rozwoju dziecka jest duże, gdy kobieta pije w okresie ciąży. Może pojawić się częściowy lub pełnoobjawowy płodowy zespół alkoholowy. Zatem jedynie bezwzględne unikanie wszelkich ilości alkoholu przez kobietę ciężarną stanowi gwarancję, że choroba nie wystąpi u jej dziecka.

Przeczytaj też: Czym jest choroba alkoholowa?

W jaki sposób alkohol uszkadza płód?

Łożysko nie chroni płodu przed wpływem trucizn krążących w organizmie matki. Alkohol szybko przenika do krwiobiegu dziecka: po około 30 minutach jego stężenie jest takie samo, jak we krwi matki.

W pierwszym trymestrze ciąży alkohol wypity przez matkę ma najbardziej niszczący wpływ na dziecko. Powoduje poważne i nieodwracalne wady w budowie narządów wewnętrznych płodu, a często również śmierć dziecka i poronienie.

W drugim trymestrze ciąży powstaje najwięcej objawów klinicznych Alkoholowego Zespołu Płodowego, przede wszystkim w postaci zniekształceń twarzy, uszkodzeń organicznych mózgu i innych narządów wewnętrznych. Zdarzają się również poronienia niebezpieczne dla zdrowia i życia matki.

W trzecim trymestrze ciąży na toksyczne działanie alkoholu najbardziej narażony jest hipokamp – część mózgu odpowiedzialną m.in. za procesy pamięciowe. Dodatkowo alkohol opóźnia przyrost wagi ciała dziecka, a także może doprowadzić do przedwczesnego porodu.

Na uszkodzenia wywołane przez alkohol najbardziej narażony jest mózg dziecka. Alkohol niszczy komórki glejowe, prowokuje patogenną apoptozę, czyli śmierć komórek nerwowych oraz niszczy białka i tłuszczowce niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mózgu.

Nawet jednorazowe upicie się ciężarnej kobiety może mieć negatywne skutki dla jej dziecka.

Sprawdź też: Ile można wypić, by było to bezpieczne dla zdrowia?

Co to jest Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS)?

Alkoholowy Zespół Płodowy (ang. FAS – Fetal Alcohol Syndrom) to zespół objawów obserwowanych u dzieci, których matki piły alkohol w czasie ciąży. Po raz pierwszy ten termin został użyty w 1973 roku przez naukowców z Uniwersytetu w Waszyngtonie: Jonesa i Smitha.

Objawy Alkoholowego Zespołu Płodowego obejmują:

• uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,
• wrodzone zniekształcenia (dysmorfie) twarzy,
• uszkodzenia narządów wewnętrznych.

Dzieci urodzone z zespołem FAS mają charakterystyczny wygląd:

• małą główkę,
• szeroko rozstawione oczy,
• gładką i szeroką rynienkę podnosową,
• spłaszczoną środkową część twarzy,
• zadarty nos,
• małą żuchwę.

Wystąpienie zespołu takich objawów może świadczyć o chorobie FAS. Zdarza się jednak, że objawy nie są widoczne tuż po porodzie, lecz pojawiają się w późniejszych miesiącach czy nawet latach życia dziecka.

Alkohol spożywany w czasie ciąży może mieć także istotny wpływ na rozwój mózgu i układu nerwowego dziecka. Dzieci urodzone z alkoholowym zespołem płodowym przejawiają często deficyty uwagi, koncentracji i pamięci, nie potrafią się skupić, mają trudności w abstrakcyjnym myśleniu i rozwiązywaniu problemów. Mogą mieć także problemy z napięciem mięśniowym (zbyt duże lub zbyt małe) albo kontrolą własnych zachowań – dzieci z zespołem FAS bywają bardzo pobudzone i często nie są zdolne do kontrolowania impulsów.

Dzieci z zespołem FAS często mają także małą masę urodzeniową i mogą mieć problemy z przybieraniem na wadze. Obwód ich główki jest mniejszy od oczekiwanego dla danego poziomu rozwoju, a dodatkowo zaburzone może być u nich funkcjonowanie innych narządów – serca, wątroby, czy narządów zmysłów. Jednak zespół FAS nie musi być wynikiem uzależnienia matki od alkoholu. Wystarczy niewielka dawka alkoholu wypita przez ciężarną oraz podatność dziecka na działanie alkoholu, by u dziecka rozwinął się zespół FAS.

To też może Cię zainteresować: Badanie USG 4D w ciąży – jak wygląda?

FAS – skutki

Alkohol uszkadza nie tylko mózg, ale też inne organy wewnętrzne dziecka. Mogą więc występować wrodzone wady serca, nerek lub zniekształcenia w budowie narządu słuchu. Częste są zaburzenia pracy układu pokarmowego oraz kostno-stawowego, a także zaburzenia sensoryczne (zaburzenia odbioru bodźców).

Osoby urodzone z zespołem FAS także w wieku dorosłym wykazują pewne zaburzenia rozwoju. Należą do nich trudności emocjonalne i interpersonalne, czyli związane z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji z innymi osobami. Osoby z FAS są bardziej podatne na przemoc, zarówno fizyczną, jak i emocjonalną. Również deficyty w rozwoju poznawczym mogą utrzymywać się przez całe życie osoby chorej. Są to na przykład trudności w uczeniu się, koncentrowaniu, wykorzystywaniu informacji.

Osoby z zespołem FAS częściej mają trudności szkolne, rzadko kończą studia. Mogą się także pojawić zaburzenia w rozumowaniu przyczynowo-skutkowym czy myśleniu abstrakcyjnym, co może mieć z kolei duży związek z trudnościami z funkcjonowaniem w życiu codziennym. Jest to zatem choroba trwała i nieuleczalna, jednakże poprzez odpowiednio udzielone wsparcie i pomoc można zapobiec wystąpieniu wtórnych zaburzeń, takich jak uzależnienia, zaburzenia emocjonalne (frustracja, rozdrażnienie, agresja) czy choroby umysłowe.

To też może Cię zainteresować: Kiedy rodzą się bliźnięta syjamskie?

FAS – diagnozowanie

Nie zawsze cechy wyglądu zewnętrznego u noworodka wskazują na występowanie zespołu FAS. Często objawy fizyczne pojawiają się u większych dzieci. Jednakże także u noworodków mogą pojawić się niepokojące objawy, wskazujące na występowanie jakiegoś zaburzenia. Noworodki i niemowlęta z płodowym zespołem alkoholowym mogą mieć zmniejszone lub zwiększone napięcie mięśniowe. Często są rozdrażnione, mają problemy ze snem oraz ze ssaniem piersi. W tym okresie można także zdiagnozować u dzieci anomalie niektórych narządów (serca, oczu, wątroby), często towarzyszące płodowemu zespołowi alkoholowemu. Nierzadko dopiero po jakimś czasie od urodzenia pojawiają się specyficzne cechy wyglądu, występuje także opóźnienie rozwoju fizycznego i psychicznego.

Niektóre dzieci przejawiają nie wszystkie objawy charakterystyczne dla zespołu FAS, a jedynie ich część – w takim wypadku mówi się nie o pełnoobjawowym FAS, lecz o PFAS – częściowym alkoholowym zespołem płodowym. Dzieci te mają pewne cechy wyglądu, które są specyficzne dla dzieci z FAS. Uszkodzony jest także ich mózg, co powoduje zaburzenia rozwoju – choć często objawy zaburzenia rozwoju są mniej natężone niż u dzieci z pełnoobjawowym FAS.

Zobacz też: Co to jest ciąża biochemiczna?

Leczenie FAS

Dzieci z Alkoholowym Zespołem Płodowym (FAS) nigdy nie zostają w pełni wyleczone. Jednak poprzez terapię i rehabilitację można w znacznym stopniu usprawnić ich funkcjonowanie. Niezwykle istotne jest szybkie postawienie diagnozy. Jeśli dziecko zostanie objęte programem wczesnej interwencji, jego funkcjonowanie może poprawić się do tego stopnia, że nie będzie w znaczący sposób zaburzało codziennego życia.

Szczególnie pozytywny wpływ mają wszelkie formy terapii dotykiem, stymulacja ruchowa oraz terapia sensoryczna. Starsze dzieci mogą być objęte terapią behawioralną, zorientowaną na naukę konstruktywnego budowania relacji społecznych oraz kompensowanie trudności w zakresie funkcji wykonawczych.