Co to jest łożysko?

Łożysko to tzw. narząd płodowy powstający u wszystkich ssaków łożyskowych, w tym ludzi, po zagnieżdżeniu się zarodka w macicy. Zlokalizowane jest w trakcie ciąży w górnej części jamy macicy, ma kształt przypominający spłaszczony dysk o średnicy około 20 centymetrów i waży około 400-500 gram (czyli mniej więcej 1/6 masy płodu).

Powstaje z komórek zarówno zarodka jak i matki. Komórki zarodkowe w formie kosmków wnikają bowiem w momencie zagnieżdżenia w ścianę macicy, łącząc się z jej naczyniami krwionośnymi, z których część przekształca się w pępowinę i błony płodowe, a pozostałe właśnie w łożysko. Choć powstaje ono już w pierwszym miesiącu ciąży, w pełni rozwija się dopiero około 18-20 tygodnia ciąży. Rośnie wraz z rozwijającym się płodem, by w wystarczającym stopniu spełniać swoje główne funkcje, głównie w zakresie odżywiania i ochrony płodu. Dopiero po osiągnięciu swojej pełnej dojrzałości przejmuje też ono odpowiedzialność za produkcję hormonów ciążowych (wcześniej produkowało je ciałko żółte).

Czytaj również: Zmiany skórne w ciąży – najczęstsze problemy ze skórą

Pod względem anatomicznym łożysko (inaczej określane jako placenta) składa się z:

• Powierzchni matczynej łożyska,
• Zrazów i przegród łożyska,
• Płyty podstawnej,
• Płyty kosmkowej,
• Powierzchni płodowej łożyska,
• Kosmków końcowych.

Czytaj również: Pęknięcie macicy – przyczyny, objawy, postępowanie

Funkcje łożyska

Łożysko, choć jest narządem przejściowym, pełni w ciąży kluczową rolę, odpowiadając za przepływ krwi i wszystkich transportowanych w ten sposób substancji między matką a rozwijającym się w jej macicy płodem. Dzięki prawidłowo funkcjonującemu łożysku, może ono się rozwijać i przygotowywać do przyjścia na świat. Jakie funkcje pełni łożysko? To przede wszystkim:

• Dostarczanie substancji odżywczych dla płodu,
• Usuwanie zbędnych produktów przemiany materii pochodzących od płodu,
• Wymiana gazowa między organizmem płodu a ciężarnej,
• Produkcja hormonów niezbędnych do podtrzymania i prawidłowego przebiegu ciąży (w pełni mniej więcej od 18-20 tygodnia ciąży), głównie gonadotropiny kosmówkowej, progesteronu, laktogenu łożyskowego, kortykotropiny i tyreotropiny łożyskowej oraz estrogenów,
• Ochrona płodu przed niektórymi szkodliwymi substancjami, takimi jak środki farmakologiczne czy bakterie.

Pod koniec ciąży dzięki łożysku dziecko otrzymuje również przeciwciała, które chronią jego organizm przed infekcjami w pierwszych miesiącach życia.

Jak dochodzi do wymiany tych substancji? Krew matki i płodu nie miesza się ze sobą w łożysku, a wszystkie substancje, które muszą być przekazane przenikają przez błonę kosmka. Krew płodu do łożyska dociera tętnicami pępowinowymi, a po utlenowaniu i zaopatrzeniu w niezbędne substancje odżywcze wraca do niego żyłą pępowinową. Niestety, błona kosmka jest przepuszczalna nie tylko dla substancji niezbędnych do prawidłowego rozwoju płodu, ale również czynników szkodliwych, w tym używek, metali ciężkich i wirusów. To dlatego kobieta w ciąży powinna zachować odpowiednią ostrożność.

Co wpływa na kondycję łożyska?

W trakcie każdej wizyty ginekologicznej obejmującej badanie ultrasonograficzne ginekolog przeprowadza dokładną ocenę kondycji łożyska.

Badanie łożyska podczas USG – lekarz ocenia:

• Budowę łożyska,
• Wielkość,
• Implantację,
• Położenie łożyska w stosunku do płodu i ujścia wewnętrznego szyjki macicy,
• Strukturę i obecność ewentualnych nieprawidłowości np. guzów, krwiaków czy torbieli,
• Pozałożyskowe błony płodowe,
• Echogeniczność łożyska,
• Przyczep sznura pępowinowego.

Na kondycję i prawidłowy rozwój łożyska wpływa wiele czynników, w tym między innymi:

• Wiek ciężarnej – im starsza kobieta tym częściej pojawiają się problemy z łożyskiem,
• Wysokie ciśnienie u matki,
• Zaburzenia krzepnięcia krwi u matki,
• Ciąża mnoga,
• Przedwczesne pęknięcie błon płodowych,
• Urazy brzucha,
• Nadużywanie substancji toksycznych, w tym głównie używek,
• Przebyte operacje macicy,
• Problemy z łożyskiem we wcześniejszych ciążach.

Jak widać, na większość tych czynników kobieta nie ma wpływu, niemniej jednak stosując się do zaleceń takich jak regularna kontrola ginekologiczna, przyjmowanie lekarstw i suplementów diety, rezygnacja z używek i odpowiednia dieta z pewnością możemy wspomóc łożysko w prawidłowej pracy.

Co powinno zaniepokoić ciężarną i skłonić do podejrzeń, że być może coś nieprawidłowego dzieje się z jej łożyskiem? Z pewnością należy zgłosić lekarzowi prowadzącemu ciążę lub udać się na izbę przyjęć jeśli pojawi się:

• Ból brzucha,
• Plamienie lub krwawienie z pochwy,
• Skurcze macicy,
• Bóle pleców.

Z naszego KALENDARZA CIĄŻY dowiesz się, kiedy należy przeprowadzić badanie USG.

Najczęstsze problemy z łożyskiem i ich objawy

Nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania lub budowy łożyska stanowią bezpośrednie zagrożenie dla rozwoju płodu i prawidłowego przebiegu ciąży. Każda z nich prowadzi bowiem do niewydolności łożyska i zaburzenia jego pracy. W zależności od tego, na którym etapie ciąży dojdzie do zaburzeń mogą one wywoływać różne skutki, począwszy od poronienia, aż po zahamowanie rozwoju płodu czy poród przedwczesny. W niektórych przypadkach mogą one również stanowić zagrożenie nie tylko dla życia płodu, ale również i matki.

Najczęstsze zmiany patologiczne łożyska:

• Zaśniad groniasty – jest wynikiem nieprawidłowego rozrostu łożyska w pierwszych tygodniach ciąży. Dochodzi do niego gdy kosmki łożyskowe ulegają nadmiernemu rozrostowi, wypełniając całą macicę i uniemożliwiając fizjologiczny rozwój zarodka. Wyróżnia się zaśniad częściowy lub całkowity, przy czym ten drugi częściej ma przebieg bezobjawowy i wykrywany jest zwykle przy podejrzeniu poronienia (w jego przypadku również bowiem pojawia się ból podbrzusza i krwawienie z dróg rodnych). Z kolei zaśniad częściowy objawia się wymiotami, krwotokiem z macicy, nieprawidłowym powiększeniem się macicy, a także niedokrwistością i stanem przedrzucawkowym.
• Niewydolność łożyska naczyniowo-maciczna – występuje, gdy łożysko jest uszkodzone lub jego prawidłowy rozwój został zahamowany. Objawia się zmniejszeniem dopływu krwi matki i może prowadzić m.in. do stanu przedrzucawkowego czy zahamowania wzrostu płodu, ponieważ łożysko nie jest wtedy w stanie zapewnić dziecku odpowiedniej ilości tlenu i składników odżywczych.
• Łożysko przodujące – to częsta nieprawidłowość, która dotyka około 1 na 200 ciąż, jednak nie wpływa na rozwój płodu. Dotyczy położenia łożyska, które zamiast w górnej części macicy zostało zlokalizowane w jego dolnej części, przykrywając w mniejszym lub większym stopniu ujście kanału macicy. Zazwyczaj diagnozowane jest dopiero pod koniec ciąży, gdy pojawiają się u ciężarnej krwawienia. W przypadku łożyska przodującego konieczna jest hospitalizacja i bezwzględny odpoczynek. Co więcej, łożysko przodujące jest wskazaniem do cesarskiego cięcia, gdyż może utrudniać poród naturalny.
• Odklejanie się łożyska – ma miejsce zwykle powyżej 4 miesiąca ciąży, a jego przyczyn lekarze dopatrują się m.in. w nadciśnieniu, urazach czy gestozie ciążowej. Objawy odklejania się łożyska to przede wszystkim nagły, silny ból brzucha, silne krwawienie z dróg rodnych, zawroty głowy, utrata przytomności i zaburzenie tętna płodu. Stan ten oznacza, że łożysko uległo częściowemu lub całkowitemu odklejeniu od ściany macicy. W zależności od stopnia odklejenia konieczna jest albo hospitalizacja (kobieta musi do porodu bezwzględnie leżeć), albo rozwiązanie ciąży za pomocą cesarskiego cięcia. Odklejenie się łożyska prowadzi bowiem do zahamowania jego podstawowych funkcji, a co za tym idzie w wielu przypadkach do śmierci płodu i zagrożenia zdrowia matki.
• Przedwczesne starzenie się czyli zwapnienie łożyska – łożysko, jako narząd bogato unaczyniony pod koniec ciąży ulega stopniowemu starzeniu się, zwłaszcza po 36 tygodniu ciąży, które objawia się m.in. odkładaniem się w naczyniach krwionośnych złogów wapnia. Jeżeli jednak pojawiają się one wcześniej, może to prowadzić do niedotlenienia i niedożywienia płodu. Taki stan, ze względu na brak odczuwanych przez kobietę objawów, diagnozowany jest zazwyczaj w trakcie rutynowego badania USG. Co powoduje zbyt szybkie zwapnienie łożyska? To przede wszystkim nadciśnienie, nieprawidłowe odżywianie się i palenie papierosów przez ciężarną. Zaawansowane zwapnienie łożyska może prowadzić do przedwczesnego porodu, a także powikłań okołoporodowych, takich jak pęknięcie łożyska czy obfity krwotok poporodowy.

Czytaj również: Stres w ciąży – jest dużym zagrożeniem!

Poród łożyska – ostatnia faza porodu

W trakcie porodu łożysko naturalnie odkleja się od ścian macicy i zostaje „urodzone” w niedługim czasie po przyjściu na świat dziecka. Zazwyczaj ma to miejsce do pół godziny po porodzie i określane jest jako trzecia faza porodu. Przyspiesza ją wydzielanie się oksytocyny w trakcie kontaktu skóra do skóry czy pierwszego przystawienia piersią. W razie konieczności można ją przyspieszyć zastrzykiem z oksytocyny, który podaje położna. Po jego urodzeniu położna musi sprawdzić, czy jest ono kompletne, w przeciwnym razie może bowiem dojść do infekcji w obrębie jamy macicy.

U kobiety, u której zostaje przeprowadzone cesarskie cięcie, łożysko jest odcinane przez lekarza. Bez względu na sposób, w miejscu jego przytwierdzenia do ściany macicy zostaje rana.

Jednym z powikłań okołoporodowych jest tzw. zatrzymane łożysko czyli stan, w którym nie zostaje ono urodzone w ciągu pół godziny od porodu. Najczęściej jest to spowodowane problemem z odklejeniem się łożyska lub częściowym zamknięciem szyjki macicy. By nie doszło do zakażenia i zagrożenia życia u rodzącej, w tej sytuacji konieczne jest mechaniczne łyżeczkowanie jamy macicy.

Poród lotosowy – łożysko zostaje z dzieckiem

Co dzieje się z łożyskiem po porodzie? Jest ono traktowane jako odpad medyczny i utylizowane. Niektóre ciężarne, wierząc w unikalne właściwości łożyska i zawartych w nim substancji decydują się na tzw. poród lotosowy. Jak on wygląda? Przebiega właściwie podobnie jak klasyczny poród naturalny, z tą różnicą, że w jego przypadku nie odcina się pępowiny, lecz pozostawia ją połączoną z łożyskiem tak długo, aż samoistnie odpadnie z pępka dziecka. Może to trwać od 3 do nawet 10 dni po porodzie. W tym czasie łożysko jest delikatnie myte z krwi, owijane w gazę i umieszczane w misce z solą, co spowalnia jego rozkład. Zwolennicy porodu lotosowego twierdzą, że w tym czasie wszystkie dobroczynne substancje znajdujące się w łożysku mają szansę przejść do organizmu dziecka, a skoro pępowina nie odpada od razu po porodzie to takie działanie jest zgodne z naturą.

Lekarze z kolei zwracają uwagę na fakt, iż łożysko pełni swoją funkcję jedynie w trakcie ciąży i po narodzinach jest zbędne, a pozostawienie go po porodzie prowadzi do takich powikłań jak infekcje czy zwiększone ryzyko zakrzepicy u dziecka (łożysko zawiera duże ilości substancji odpowiedzialnych za krzepnięcie krwi).

Jedzenie łożyska i inne nietypowe zastosowania

Poród lotosowy to nie jedyne z nietypowych działań, które podejmuje się w związku z łożyskiem. W niektórych kulturach istnieją bowiem różne przekonania dotyczące jego znaczenia. W wielu z nich, w tym zwłaszcza kulturze chińskiej powtarza się informacja, jakoby jedzenie łożyska czyli placenofagia miało być źródłem młodości i witalności. Wiele osób twierdzi także, że dzięki dużej zawartości hormonów i przeciwciał przywraca ono siły rodzącej, zwiększa laktację czy chroni przed depresją poporodową . Moda na jedzenie łożyska czy też przygotowywanie z niego specjalnych kapsułek (łożysko suszy się i mieli na proszek) stała się popularna również wśród celebrytów, jednak do tej pory żadne badania naukowe nie udowodniły powyższych tez. Co więcej, niektórzy naukowcy uważają, że ze względu na zawartość zbędnych produktów przemiany materii, jedzenie łożyska może być dla matki wręcz szkodliwe.