Łysienie bliznowaciejące – jak wygląda? Przyczyny, objawy, leczenie

Łysienie bliznowaciejące a inne typy łysienia

Podczas diagnostyki łysienia, pierwsze pytanie jakie stawia sobie lekarz to czy łysienie u pacjenta kwalifikować jako bliznowaciejące czy niebliznowaciejące. Podstawową cechą różniącą obie grupy łysienia jest zaoszczędzenie mieszków włosowych w łysieniu niebliznowaciejącym, a ich destrukcja w odmianie bliznowaciejącej. Łysienie bliznowaciejące dotyczy jedynie 3% osób dotkniętych utratą włosów. Występuje u obu płci, z przewagą kobiet. Może być spowodowane przez różnorodne choroby i czynniki, ale ich wspólnym mianownikiem jest fakt trwałego uszkodzenia mieszków włosowych i zastąpienia ich przez tkankę bliznowatą (pierwotne łysienie bliznowaciejące).

W łysieniu niebliznowaciejącym, do którego należą m.in. łysienie androgenowe czy plackowate, skóra zazwyczaj nie wykazuje oznak zapalenia. Z kolei w przypadku łysienia bliznowaciejącego skóra może być gładka i czysta, ale często zdarza się że jest zmieniona zapalnie: zaczerwieniona, swędząca, ze zmianami w zabarwieniu, z pęcherzykami wypełnionymi płynem lub ropą, łuszcząca się.

Początek łysienia bliznowaciejącego zazwyczaj polega na pojawieniu się małych obszarów utraty włosów, powiększających się w miarę upływu czasu, najczęściej w okolicy ciemieniowej (rzadko występuje łysienie czołowe bliznowaciejące). W niektórych przypadkach utrata włosów jest powolna, stopniowa i nie powoduje dolegliwości bólowych ani dyskomfortu. W innych może przebiegać bardzo gwałtownie i wiązać się z dotkliwym swędzeniem, pieczeniem i bólem.

Jak rozpoznać łysienie bliznowaciejące?

Kluczowym badaniem w diagnostyce łysienia jest biopsja skóry głowy, podczas której lekarz pobiera skrawek skóry wielkości 2–4 mm i ocenia go pod mikroskopem. Aby biopsja miała sens, lekarz musi odpowiednio wybrać miejsce do pobrania wycinka. Musi być odpowiednio duże i w miarę możliwości „aktywne” chorobowo. W niektórych przypadkach, aby poprawnie ustalić przyczynę choroby, konieczne jest wykonanie serii biopsji.

Obraz charakterystyczny dla łysienia bliznowaciejącego to:

• utrata mieszków włosowych,
• obecność tkanki bliznowatej,
• naciek komórek układu odpornościowego.

W łysieniu o innym typie mieszki są zachowane, a krwinki białe nieobecne lub występujące w niewielkiej ilości. Wykonanie biopsji jest konieczne dla przyporządkowania łysienia do danej grupy oraz dla precyzyjnego ustalenia diagnozy, gdyż wiele różnych schorzeń może wywoływać dany typ utraty włosów, a ich leczenie różni się znacząco. Ponadto lekarz może ocenić kilka wyrwanych włosów za pomocą lupy lub dermatoskopu.

W zależności od objawów występujących u pacjenta lekarz może zlecić badania laboratoryjne. W niektórych wypadkach konieczne jest wykluczenie zakażeń, które mogą prowadzić do utraty włosów (np. kiły). Wykluczenie obecności bakterii oraz grzybów jest możliwe dzięki ich pobraniu posiewu z chorych miejsc. W celu wykluczenia wspomnianej kiły należy wykonać badania na obecność przeciwciał. W diagnostyce należy wykluczyć choroby z autoagresji (np. schorzenia tarczycy) oraz ogólnoustrojowe (np. cukrzyca).

Łysienie bliznowaciejące – przyczyny przy przewadze limfocytów w badaniu

Przyczyny łysienia bliznowaciejącego można podzielić ze względu na komórki zapalne, jakie przeważają w obrazie mikroskopowym wycinka pobranego podczas biopsji. Mogą przeważać limfocyty (krwinki białe bez ziarnistości), neutrofile (granulocyty obojętnochłonne, czyli krwinki białe z ziarnistościami) lub oba rodzaje komórek mogą być obecne w podobnej ilości. Podział ten jest bardzo istotny dla lekarzy oceniających materiał pobrany podczas biopsji, ustalających leczenie farmakologiczne oraz monitorujących przebieg choroby.

Przyczyny prowadzące do łysienia bliznowaciejącego opisano poniżej.

• Liszaj płaski, w którym pacjentom doskwiera pieczenie, świąd skóry i ból skóry głowy.
• Centralne ośrodkowe łysienie bliznowaciejące, w którym dochodzi do utraty włosów wzdłuż szwu strzałkowego na czubku głowy, a następnie utrata może poszerzać się symetrycznie. We wczesnym okresie choroby skóra może być tkliwa i swędzieć, lecz zazwyczaj pacjenci zgłaszają powolną i bezobjawową utratę włosów.
• Psuedopelade, czyli łysienie plackowate rzekome. Pacjenci zgłaszają powolną i bezobjawową utratę włosów.
• Łysienie związane z tarciem, do którego dochodzi m.in. w związku z niewłaściwym uczesaniem (ciasny kok lub koński ogon). Jest to jeden z najczęstszych podtypów łysienia bliznowaciejącego. Jego występowanie wiąże się z tradycjami kulturowymi, np. jest wyjątkowo częste w Japonii oraz Afryce. Łysienie przebiega powoli i bez objawów.
• Łysienie spowodowane przez choroby autoimmunologiczne i ogólnoustrojowe, takie jak np. sarkoidoza, pęcherzowe oddzielanie naskórka, twardzina układowa, toczeń rumieniowaty dyskoidalny.
• Łysienie spowodowane chemioterapią w przebiegu nowotworu złośliwego (możliwe jest również wystąpienie łysienie niebliznowaciejącego). Trwałe, bliznowaciejące wyłysienie obserwowane jest zazwyczaj po zastosowaniu chemioterapii w bardzo wysokich dawkach. Najczęściej występuje po busulfanie.
• Mucynoza mieszkowa, która może występować samoistnie lub wtórnie do chłoniaka skóry: ziarniniaka grzybiastego . Pacjenci skarżą się na występowanie drobnych, swędzących pęcherzyków wypełnionych płynem oraz zaburzenie czucia w postaci nieprzyjemnych odczuć podczas dotyku. W przypadku wystąpienia mucynozy mieszkowej należy zbadać pacjenta pod kątem występowania nowotworów.
• Rogowacenie mieszkowe zanikowe.
• Trichotillomania – zaburzenie, w którym pacjent sam pociera, szarpie i wyrywa włosy. Występuje 6 razy częściej u kobiet, a większość przypadków dotyczy dzieci i nastolatków. Schorzenie to klasyfikuje się co prawda jako łysienie niebliznowaciejące, ale obraz kliniczny przypomina łysienie bliznowaciejące.

Łysienie bliznowaciejące – przyczyny przy przewadze neutrofilów w badaniu

Choroby, w których w badaniu histopatologicznym przeważają neutrofile opisano poniżej.

• Wyłysiające zapalenie mieszków włosowych, w którym na skórze głowy pojawiają się nawracające grudki, skutkujące trwałym wyłysieniem.
• Perifolliculitis capitis abscedens et suffodiens, schorzenie dotyczące najczęściej mężczyzn w wieku 18–40 lat. Dochodzi w nim to pojawiania się guzków na skórze głowy, wypełnionych ropą, które tworzą między sobą połączenia, czyli przetoki.
• Zapalenie mieszków włosowych z kępkami włosów, w którym z jednego mieszka włosowego wychodzi do 5–20 włosów. Często współistnieje zakażenie gronkowcem złocistym.

Schorzenia, w których współistnieje naciek neutrofilów i limfocytów to:

• Trądzik bliznowcowy, w którym u pacjentów obecne są krosty, łysienie oraz blizny w okolicy karku.
• Trądzik martwiczy. Zarówno w przebiegu trądziku bliznowcowego, jak i martwiczego pacjent zgłasza swędzenie, pieczenie i tkliwość.
• Nadżerkowe krostkowe zapalenie skóry głowy, do którego może dojść po operacji czy urazie. Na skórze obecne są bezobjawowe grudki i krostki.

Łysienie bliznowaciejące – leczenie

Jako że łysienie bliznowaciejące nieodwracalnie uszkadza mieszki włosowe, wskazane jest szybkie i agresywne leczenie choroby, która je wywołała. Szybka terapia nie przywróci utraconych mieszków włosowych, ale może zahamować dalszy postęp choroby i ograniczyć jej skutki. Dlatego też nie można zniechęcać się przy braku szybkiej poprawy wizerunku – najważniejszym jest, aby wyleczyć aktywne ogniska chorobowe.

Leczenie łysienia bliznowaciejącego przy pomocy leków powinno być przede wszystkim ukierunkowane na zmniejszenie odczynu zapalnego, wyleczenie infekcji, zapobieganie powstawaniu nowych zmian oraz profilaktykę powikłań. I tak, jeżeli w obrazie mikroskopowym przeważają limfocyty, lekarz może zalecić: kremy lub iniekcje z glikokortykosteroidami, leki przeciwmalaryczne i izotretynoinę. Jeśli pod mikroskopem najwięcej jest neutrofilów lub obraz jest mieszany, pomocnymi lekami mogą okazać się antybiotyki oraz izotretynoina, a jako leczenie bardziej eksperymentalne metotreksat, takrolimus, cyklosporyna, a nawet talidomid.

Powyższe leczenie bliznowaciejącego łysienia może być zalecone jedynie przez lekarza specjalistę, ponieważ jak wspomniano, łysienie bliznowaciejące może być wywołane przez wiele bardzo różnych przyczyn, często o przeciwnych właściwościach. Terapie, które mogą okazać się zbawienne w jednej chorobie, mogą bardzo pogorszyć stan pacjenta, jeśli jego łysienie bliznowaciejące jest spowodowane innym schorzeniem. Przykładowo: w łysieniu bliznowaciejącym wywołanym przed nadżerkowe krostkowe zapalenie skóry, głowy pomocna jest światłoterapia. Jednak jeśli łysienie jest spowodowane przez toczeń, światło nasili zmiany chorobowe.

U niektórych pacjentów wskazana jest konsultacja psychiatryczna. Zaburzenia nastroju i inne objawy psychopatologiczne mogą być bardzo nasilone w toczniu. Z kolei powodująca trwałą utratę włosów trichotillomania może zostać wywołana lub nasilać się pod wpływem stresu, lęku lub choroby psychicznej.

Część badaczy podkreśla rolę odpowiedniej diety w kontrolowaniu tej choroby – należy zapewnić w pokarmie dostateczną ilość witamin i pierwiastków śladowych (szczególnie żelaza i witaminy D).

Zazwyczaj łysienie bliznowaciejące po jakimś czasie wycisza się. Zmiany zapalne ustępują, włosy przestają wypadać, obszary łysienia przestają się powiększać. Po dłuższym utrzymywaniu się tego stanu możliwa jest korekcja kosmetyczna – leczenie chirurgiczne pod postacią wycięcia dotkniętych rejonów skóry (o ile nie są obszerne, zazwyczaj poniżej 1cm) lub przeszczep włosów. Aby było to możliwe brak aktywnych ognisk chorobowych musi utrzymywać się przez około kilka lat.

W przypadku łysienia związanego z tarciem podstawą w zahamowaniu postępu utraty włosów jest edukacja pacjenta. Należy unikać noszenia ciasnych koków, warkoczy i końskich ogonów, a także nylonowych szczotek do włosów, ciasnych wałków do kręcenia loków i chemicznego prostowania włosów.