Łysienie plackowate – przyczyny, objawy, badania, leki i nowe metody leczenia

Co to jest łysienie plackowate?

Łysienie plackowate (alopecia areata) jest przewlekłą, zapalną i autoimmunologiczną chorobą skóry doprowadzającą do całkowitego lub częściowego wyłysienia. Jest zaburzeniem o różnych prezentacjach klinicznych. Najczęściej objawia się ubytkiem owłosienia głowy, ale może mieć wpływ na każdy fragment skóry z włosami: na brwi, brodę it.. Utrata włosów występuje w ograniczonym obszarze (najczęściej) z progresją do wypadania włosów i uszkodzenia skóry głowy (łysienie całkowite) lub zajęcia nawet całego ciała (łysienie uniwersalne).

Pod mikroskopem w skórze widać nacieki auto-reaktywnych komórek zapalnych skierowanymi przeciwko własnym mieszkom włosowym. W ostrych stanach występują obfite nacieki zapalne otaczające mieszki włosowe, ale cebulka zachowuje przy tym zdolność do wzrostu, a komórki macierzyste mieszka pozostają żywe. Z czasem jednak dochodzi do utraty zdolność włosa do wzrostu. mówimy wówczas o łysieniu plackowatym złośliwym.

Przyczyny łysienia plackowatego nie są do końca znane. Za czynniki ryzyka uznaje się posiadanie niektórych genów, które ujawniają się przy działaniu stresu emocjonalnego lub środowiskowego (zanieczyszczenia, zakażenia). Łysienie plackowate u kobiet często występuje w młodszym wieku (np. łysienie w wieku 20 lat, łysienie plackowate u dzieci) i jest dla nich ogromnym obciążeniem emocjonalnym. Łysienie plackowate u mężczyzn obserwowane jest nieco rzadziej, co może być związane z udziałem estrogenów w patogenezie chorób autoimmunologicznych.

Jakie są przyczyny łysienia plackowatego? Czy jest dziedziczne?

Dotąd nie udało się dokładnie ustalić, czym jest spowodowane łysienie plackowate. Obecny materiał badawczy dowodzi przyczyn immunologicznych (choroba z autoimmunizacji). Do zachorowania predysponują geny dla przeciwciał, które atakują własne tkanki. Czynniki spustowe, które aktywują chorobę to czynniki środowiskowe. Jak do tej pory nie znamy jednak ich charakteru.

Tło genetyczne ma istotne znaczenie. Dodatni wywiad rodzinny (tj. dziedziczenie łysienia plackowatego od osoby w rodzinie, która posiada to samo rozpoznanie co chory) jest widoczny w 10–25 proc. przypadków. Dalsze poparcie dla przyczyn genetycznych mają badania bliźniąt jednojajowych. Okazuje się, że ryzyko zachorowania na łysienie plackowate drugiego bliźniaka to 42 proc.

Badania genetyki molekularnej wskazują na udział w przyczynach – specjalnych limfocytów T, które reagują z własnymi tkankami i je niszczą przez indukowanie zapalenia w mieszku włosowym. Przełomem okazały się badania w 2010 roku, w którym wykonano badania genetyczne 1054 pacjentów, u których znaleziono 8 genów odpowiedzialnych za rozwój zapalenia mieszka włosowego. Badanie to popiera hipotezę immunologiczną choroby. Łysienie plackowate nie jest zaraźliwe.

Zobacz też: Syndrom Marii Antoniny – co to jest?

Rodzaje i objawy łysienia plackowatego

W grupach chorych na łysienie plackowate obserwuje się dużą zmienność w objawach. Może zachorować każdy, w każdym wieku, niezależnie od płci. Dotyczy około 2 proc. pacjentów zgłaszających się do poradni dermatologicznej. Częściej objawy łysienia plackowatego dotykają pacjentów młodszych. W badaniach Lundin i wsp. wskazuje się więcej zachorowań u kobiet niż u mężczyzn. W łysieniu plackowatym początki choroby mogą być niezauważalne i mieć powolny i przewlekle postępujący przebieg.

Łysienie plackowate w zależności od charakteru zmian można podzielić w następujący sposób:

• niejednolite łysienie plackowate – występują łyse placki na głowie – wiele oddzielnych wysepek bez włosów lub połączonych obszarów (łysienie siatkowate),
• łysienie całkowite – zupełny lub prawie zupełny brak włosów na głowie,
• łysienie uniwersalne (alopeciauniversalis) – całkowita utrata owłosienia na ciele, również łysienie plackowate brwi.

Część przypadków łysienia polega na całkowitym wypadaniu włosów ze współistnieniem zmian na skórze w postaci żółtych kropek i obecności krótkich, zminiaturyzowanych włosów. Łysienie typu „ophiasis” (łysienie plackowate wężykowate) – do utraty włosów dochodzi pasmami wzdłuż obwodu głowy – dokładniej – wzdłuż granicy kości skroniowej i potylicznej.

Rzadsze rodzaje łysienia plackowatego:

• „Sisaipho”– rozległe łysienie, z wyjątkiem okolicy obwodu głowy,
• zespół Marie-Antoinette – polega na nagłej utracie włosów w znacznej ilości po wypoczynku nocnym. Więcej wypada ciemniejszych włosów, co u starszych chorych powoduje efekt szybkiego siwienia, nawet przez jedną noc. Zespół ten jest łysieniem plackowatym rozsianym, drobno-ogniskowym. Istnieje wiele małych wysepek łysienia, widocznych dopiero po dokładniejszym zbadaniu. Poza łysiną plackowatą występują zmiany dystroficzne płytki paznokciowej z nakrapianiem widocznym gołym okiem.

Jak rozpoznać, czy to łysienie plackowate?

Rozpoznanie ustalamy na podstawie wywiadu, badania skóry i włosów, diagnostyki mikroskopowej (dermoskopia), w trudniejszych przypadkach w badaniu histopatologicznym skóry.

Łysienie plackowate należy odróżnić od innych typów łysienia, np. łysienia bliznowatego. Łysienie plackowate u dziecka należy różnicować z psychicznym wyrwaniem włosów (trichotillomania) oraz grzybicą głowy. Postać rozsiana łysienia plackowatego jest najtrudniejsza w rozpoznaniu. Wymaga szczegółowego zebrania wywiadu w kierunku poprzednich epizodów wypadania włosów, uszkodzenia i zmian w budowie płytek paznokciowych i szybkiego zwykle postępu utraty włosów. Rozwój łysienia całkowitego u niemowlaka świadczy o błędach genetycznych. Przebiegać może ze zmianami skórnymi w postaci grudek.

Przy podejrzeniu łysienia plackowatego badania pomocne w wykluczeniu innych przyczyn wypadania włosów, to także:

• dermoskopia,
• biopsja,
• hodowla grzybów,
• przeciwciała w toczniu rumieniowatym – ANA,
• odczyn Wassermana (kiła).

Czy w łysieniu plackowatym włosy odrosną?

Przebieg naturalny choroby nie jest do przewidzenia. Niektórzy pacjenci mogą doświadczyć tylko jednego epizodu łysienia w swoim życiu, pozostali wielokrotnie cierpią z powodu utraty włosów. U części chorych istnieje szansa remisji i odrośnięcia włosów. W kliku dotychczasowych badaniach epidemiologicznych ustalono czynniki prognostyczne, mówiące o szansie odrostu owłosienia u chorych dotkniętych łysieniem plackowatym.

Do czynników prognostycznych złego rokowania w łysieniu plackowatym należą:

• znaczna ilość utraconych włosów,
• zmiany na płytce paznokciowej,
• wczesny wiek zachorowania,
• dodatni wywiad rodzinny,
• współistnienie innych chorób autoimmunologicznych, takich jak: atopowe zapalenie skóry, choroba Hashimoto, toczeń rumieniowaty układowy (SLE), bielactwo, cukrzyca typu 1.

Łysienie plackowate – nowoczesne metody leczenia

Jak leczyć łysienie plackowate? Jako że nie jest jasna dokładna przyczyna schorzenia, stosuje się stosuje się leczenie na rożne znane punkty uchwytu. Leczenie I rzutu oferuje wstrzyknięcia miejscowe triamcynolonu (lek z grypy sterydów), powtarzalne w 4–6 tygodniowych odstępach. Inne opcje leczenia obejmują miejscowe podanie sterydu w postaci kremów, żeli, maści, płynów i pianki.

Do innych leków na łysienie plackowate należą:

• minoksidyl,
• antralina,
• miejscowa immunoterapia,
• analogi prostaglandyn,
• miejscowe retinoidy,
• kapsaicyna.

Leczenie łysienia plackowatego drugiego rzutu obejmuje podanie doustne sulfasalazyny 500 mg 2x1. PUVA (leczenie światłem, fototerapia), laseroterapia stanowią alternatywne metody leczenia.

III rzut leczenia to glikokortykoidy. Podawane doustnie mają działanie przeciwzapalne i hamują postęp choroby. Oferują lepsze wyniki dla pacjentów z wielu-ogniskową postacią łysienia plackowatego. Może być również opcją dla pacjentów, którzy całkowicie utracili owłosienie skóry głowy. Leki podaje się w pulsach przez 3 dni w tygodniu, by uniknąć działań ubocznych. Stosowanie sterydów wydaje się być uzasadnione w ciężkich postaciach i jest przy tym dobrze tolerowane. Istnieje jednak duża szansa nawrotów.

Wielu dermatologów krytykuje leczenie łysienia plackowatego sterydami. Efekt terapeutyczny według nich jest krótkotrwały, a po wycofaniu leku następuje utrata włosów. Mimo to wydaje się to dobra droga przy łysieniu całkowitym i łysieniu plackowatym opornym na leczenie miejscowe lub fototerapię. Stosowanie AZA – azatiopryny, tj. leku blokującego limfocyty, ma dobre efekty w ciężkich postaciach. Odrastanie włosów osiągnięto u 53 proc. pacjentów, a lek był dobrze tolerowany. Po jakim czasie odrastają włosy? Jest to zmienne, czas wzrostu włosa w fazie anagenu trwa około 4-8 tygodni. W niektórych przypadkach łysienia plackowatego włosy nie odrastają.

Leczenie skojarzone plackowatego wypadania włosów polega na połączeniu terapii światłem (PUVA) i sterydów w małej dawce doustnie. Odrastanie włosów osiągnięto przy tym leczeniu do 100 proc. przypadków, u 22 proc. chorych nastąpił nawrót łysienia po odstawieniu leku. Wydaje się to być najwłaściwszą metodą leczenia dla większości chorych z nawracającym łysieniem plackowatym, u których nie osiągnięto odpowiednich efektów po leczeniu miejscowym. Przy łysieniu plackowatym leczenie naturalne czy domowe sposoby (np. leczenie moczem) nie są nieskuteczne. Nie udowodniono także korzystnych wyników w leczeniu łysienia toksyną botulinową.

Łysienie plackowate – wypowiedź eksperta