Porfiria – rodzaje, przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Co to są porfirie?

Porfirie to grupa schorzeń metabolicznych, których istotą jest obniżenie aktywności enzymów biorących udział w syntezie hemu, czyli substancji występującej między innymi w hemoglobinie i mioglobinie.

Obniżenie aktywności tych enzymów prowadzi do nagromadzenia się w organizmie produktów pośrednich, czyli ogólnie mówiąc – porfiryn. Porfirie mają bardzo bogaty obraz kliniczny, symptomy choroby mogą imitować inne schorzenie, dlatego choroba ta jest trudna do zdiagnozowania.

Porfiria – przyczyny choroby

W większości przypadków porfirie mają podłoże genetyczne (choroby wrodzone). Wrodzone postacie porfirii są nieuleczalne. Wyjątkiem jest jeden z typów porfirii skórnej późnej. Ten typ porfirii jako jedyny jest schorzeniem nabytym.

W przypadku porfirii skórnej późnej przyczyną pojawienia się objawów jest niedobór enzymu dekarboksylazy uroporfirynogenu. Z czego wynika niedobór tego enzymu u osób z nabytym typem porfirii? Należy tutaj wymienić przede wszystkim niewydolność wątroby i wirusowe choroby wątroby, chorobę alkoholową, stosowanie estrogenów zewnętrznych, zaburzenia hormonalne. Choroba może być też wywołana przez palenie tytoniu, a także przez niektóre leki – porfirię może spowodować długotrwała terapia lekami niesteroidowymi (barbiturany, niektóre leki przeciwpadaczkowe, niektóre antybiotyki).

Ze względu na miejsce, w którym dochodzi do zaburzenia syntezy hemu, wyróżniamy: porfirie skórne, porfirie wątrobowe (ich przyczyną są m.in. niedobory kaloryczne) i porfirie erytropoetyczne.

Porfiria skórna późna – rodzaje

Jak dzielimy porfirie? Podział opiera się przede wszystkim na produkcie pośrednim, który kumuluje się na skutek obniżenia aktywności danego enzymu. Należy wymienić tutaj:

• ostrą porfirię przerywaną,
• porfirię z niedoboru dehydratazy kwasu δ-aminolewulinowego,
• wrodzoną porfirię erytropoetyczną,
• porfirię późną skórną,
• porfirię hepatoerytropoetyczną,
• protoporfirię erytropoetyczną,
• porfirię mieszaną,
• koproporfirię dziedziczną.

Jak widać, rodzajów porfirii jest bardzo wiele, jednak w artykule tym skupimy się na najczęstszych i najbardziej charakterystycznych rodzajach porfirii – porfirii ostrej przerywanej oraz porfirii skórnej późnej.

Porfiria skórna późna – co to za schorzenie?

Porfiria skórna późna jest najpowszechniejszą porfirią na świecie –według danych statystycznych schorzenie to występuje z częstością 1:10000 pacjentów. Może być nabyta, jednak może być również chorobą wrodzoną.

Warto wspomnieć, że schorzenie to może być związane z innymi chorobami – przede wszystkim chorobami autoimmunologicznymi, ale również z zakażeniem WZW typu C.

Porfiria skórna późna – objawy

Objawy porfirii zależą od jej rodzaju. Jak objawia się porfiria skórna późna? Najważniejsze symptomy kliniczne tej choroby to:

• obecność zmian skórnych w postaci pęcherzy, które pękają z pozostawieniem po sobie nadżerek. Z czasem pojawiają się również strupy;
• ścieńczeniem skóry, jej podatnością na urazy;
• pojawianiem się zmian skórnych pod wpływem ekspozycji na promieniowanie UV – światło słoneczne powoduje rozpad porfiryn w skórze;
• bliznowacenie, przebarwienia;
• świąd skóry;
• czasami zażółcenie skóry;
• ból stawów;
• zawroty głowy;
• niekiedy bóle brzucha.

Uważa się, że w przeszłości osoby chore na porfirie były prawdopodobnie podejrzewane o wampiryzm. Nadwrażliwość na światło, blizny na skórze w wyniku poparzeń, czerwonawe zabarwienie dziąseł, niechęć do czosnku, były przed laty uznawane za niepokojące, prowadząc często do posądzania o wampiryzm osób przypuszczalnie chorych na porfirię.

Przeczytaj też: Wampir energetyczny – czyli kto?

Porfiria skórna późna – diagnostyka porfirii

Celem diagnostyki porfirii skórnej późnej wykonuje się badanie pomiaru stężenia protoporfiryny i koproporfiryny w dobowej zbiórce moczu. Ważne jest to, aby przechowywać zbiórkę moczu w ciemnym miejscu, ponieważ porfiryny mogą ulec rozkładowi pod wpływem promieniowania UV i badanie będzie niewiarygodne. Prawidłowe stężenie tych substancji w moczu wynosi do 100 mikrogramów. Pomocnym badaniem jest również ocena moczu w lampie Wooda – w porfirii kolor moczu przyjmuje charakterystyczne różowe zabarwienie. Celem diagnostyki tego schorzenia można również oznaczyć stężenie porfiryn w osoczu krwi, a także w kale. W diagnostyce różnicowej należy wziąć pod uwagę toczeń rumieniowaty układowy, w którym objawy skórne są bardzo często poprzedzone ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe.

Porfiria skórna późna – leczenie schorzenia

Na czym polega leczenie porfirii skórnej późnej? W leczeniu wykorzystuje się przede wszystkim:

• upusty krwi (flebotomię) – tę metodę stosuje się przede wszystkim u pacjentów z rodzinnym typem porfirii skórnej późnej, ponieważ ci pacjenci są wrażliwi na toksyczne działanie żelaza (ograniczona jest u nich przemiana produktu o nazwie uroporfirynogen). Ważne w tym przypadku jest to, by nie dopuścić do rozwinięcia niedokrwistości u pacjentów;
• doustne leki przeciwmalaryczne – hydroksychlorochina w dawce 100 mg dwa razy w tygodniu, ale również chlorochina w dawce 125 mg dwa razy w tygodniu. Leki przeciwmalaryczne działają w ten sposób, że przyspieszają wydzielanie porfiryn. Uważa się ponadto, że chlorochina hamuje produkcję porfiryn, co pozwala na ograniczenie objawów klinicznych choroby;
• niezwykle ważne jest unikanie czynników wyzwalających symptomy choroby: przede wszystkim alkoholu, a także leków indukujących chorobę (jeżeli taki związek został wykazany). Wybrane leki, których należy unikać, to: metyldopa, karbamazepina, ketokonazol, chloramfenikol, etionamid, febytoina, progesteron oraz większość rodzajów doustnej antykoncepcji, dihydralazyna, erytromycyna, barbiturany;
• kluczowe jest unikanie promieniowania ultrafioletowego (UV): stosowanie kremów z filtrem minimum SPF 50 (warto mieć świadomość, że aktualnie dostępne są na rynku kosmetyki z filtrem SPF 100, który zapewnia jeszcze lepszą ochronę przed promieniowaniem UV). Warto pamiętać także o odpowiednio dostosowanych ubraniach ochronnych oraz unikaniu wychodzenia z domu w momencie największego nasłonecznienia (latem są to godziny między 11 a 15).

To też może Cię zainteresować: Jak pobrać mocz do badania?

Ostra porfiria przerywana – co to za choroba?

Jest to schorzenie, którego przyczyną jest niedobór enzymu (a dokładniej syntazy hydroksymetylobilanu), co prowadzi do nagromadzenia produktu pośredniego – porfobilinogenu. Defekt enzymatyczny wynika z obecnościi mutacji genetycznej, jest to więc wrodzona porfiria.

Ostra porfiria przerywana – objawy

Do ujawnienia się choroby dochodzi najczęściej między 15. a 45. rokiem życia. Warto mieć świadomość, że symptomy tego schorzenia mogą imitować inne choroby, na przykład ostre schorzenia chirurgiczne, nazywane ostrym brzuchem.

Symptomy ostrej porfirii przerywanej to przede wszystkim:

• ból brzucha – kolkowy, silny, taki ból imituje właśnie wspomniany już ostry brzuch;
• nudności i wymioty;
• przyspieszona akcja serca, czyli tachykardia i inne zaburzenia rytmu serca;
• podwyższone ciśnienie tętnicze;
• czasami zaparcia, zaburzenia pracy pęcherza moczowego;
• gorączka, wzmożona potliwość, dreszcze;
• objawy neurologiczne: zaburzenia czucia, osłabienie siły mięśniowej, niedowłady kończyn;
• objawy psychiczne i psychiatryczne takie, jak: objawy depresji, bezsenność, zaburzenia zachowania, zmiana osobowości;
• rzadko objawy ostrej psychozy.

W zaawansowanych przypadkach, w sytuacji gdy choroba pozostaje nierozpoznana i nieleczona, może rozwinąć się niewydolność oddechowa, napad drgawkowy, a także porażenie wiotkie czterokończynowe.

Ostra porfiria przerywana – diagnostyka

Jak diagnozuje się porfirię ostrą przerywaną? Na rozpoznanie wskazuje zwiększona ilość (więcej niż 4-krotne przekroczenie normy) porfirynogenu i kwasu ALA (delta-aminolewulinowego) w dobowej zbiórce moczu.

Przydatne jest również wykrycie mutacji genetycznej, charakterystycznej dla tego schorzenia, jednak nie jest to konieczne do potwierdzenia rozpoznania.

Ostra porfiria przerywana – leczenie

W leczeniu porfirii ostrej przerywanej stosuje się glukozę – 300 gramów doustnie, a gdy nie możemy podać glukozy doustnie, to zaleca się podanie dożylne – typowo 1500–2000 mililitrów 10% roztworu glukozy w połączeniu z solą fizjologiczną.

Kolejną substancją stosowaną w terapii porfirii ostrej przerywanej jest argininian hemu (hemina) – chroni on przed dalszym uszkodzeniem układu nerwowego. Porfiria ostra przerywana to poważny stan kliniczny, który powinien leczony być w szpitalu.