Zespół mielodysplastyczny (MDS) – przyczyny, objawy leczenie

Komórki macierzyste – źródło erytrocytów, leukocytów, trombocytów

Zespół mielodysplastyczny (MDS, myelodysplastic syndrome) tworzą choroby nowotworowe układu krwiotwórczego. Aby zrozumieć istotę schorzenia, należy poznać funkcję elementów morfotycznych krwi oraz szpiku kostnego.

Składniki krwi w prosty sposób można podzielić na krwinki czerwone (erytrocyty), krwinki białe (leukocyty) i płytki krwi (trombocyty). Podstawową funkcją erytrocytów jest transport tlenu w organizmie. Głównym zadaniem leukocytów jest obrona organizmu przed zakażeniami bakteryjnymi, grzybiczymi i wirusowymi. Możemy je podzielić na limfocyty i granulocyty. Płytki krwi odpowiedzialne są za procesy krzepnięcia.

Wszystkie powyższe rodzaje komórek krwi powstają w szpiku kostnym, z tzw. komórek macierzystych. Pod wpływem różnych substancji i czynników komórki te zaczynają dojrzewać i nabywać odpowiednie właściwości. Po osiągnięciu dojrzałości, kiedy komórki są zdolne pełnić swoje funkcje w organizmie, opuszczają szpik kostny i przedostają do krwi.

Za przyczynę zespołu mielodysplastycznego uważa się nieprawidłową pracę komórki macierzystej. Uszkodzona, zaczyna produkować niefunkcjonalne elementy morfotyczne krwi. Ze szpiku do krwiobiegu przedostają się nieprawidłowe erytrocyty, leukocyty i płytki krwi, które nie są w stanie pełnić swoich docelowych funkcji.

Zespół mielodysplastyczny (MDS) – mielodysplazja szpiku

MDS może wystąpić w każdym wieku. Najczęściej chorują osoby między 60. a 75. rokiem życia, przy czym większą zapadalność odnotowuje się wśród mężczyzn. Przyczyny MDS, wciąż nie są do końca poznane. Jako choroba, został wyodrębniony w latach 70. ubiegłego wieku. Wcześniej określany był jako stan przedbiałaczkowy, niedokrwistość oporna na leczenie, przewlekła mieloza erytemiczna. Dopiero w 1976 roku uporządkowano nazewnictwo i sklasyfikowano jako zespół mielodysplastyczny.

Niektóre typy zespołów mielodysplastycznych charakteryzują się dużą ilością tzw. blastów w szpiku, czyli młodych form komórek. Ten rodzaj MDS częściej prowadzi do rozwoju ostrej białaczki szpikowej. Uszkodzenie komórki macierzystej prowadzi do produkcji nieprawidłowych, czyli dysplastycznych komórek krwi. Efektem tego jest mielodysplazja szpiku i stąd choroba wzięła swoją nazwę.

Przyczyna uszkodzenia komórki wyjściowej wciąż nie jest do końca poznana. Ryzyko zachorowania zwiększa narażenie na związki chemiczne (np. benzen, toluen, pestycydy), metale ciężkie, dym tytoniowy. Uszkodzenie szpiku może nastąpić również w wyniku narażenia na promieniowanie jonizujące, a także chemio- i radioterapię nowotworów. Wśród czynników ryzyka zachorowania na MDS wymienia się również predyspozycje genetyczne. Częściej zespół mielodysplastyczny spotyka się u pacjentów z zespołem Downa czy niedokrwistością Fanconiego.

Niedokrwistość, małopłytkowowść, leukopenia – objawy MDS

Objawy choroby są zazwyczaj niespecyficzne. Często jest to osłabienie tolerancji wysiłku, bladość, bóle głowy, spadek masy ciała, przewlekłe zmęczenie. Cechą charakterystyczną zespołu mielodysplastycznego jest obniżenie poziomu prawidłowych komórek krwi obwodowej. W zależności od typu MDS dochodzi do zmniejszenia liczby wszystkich trzech rodzajów krwinek erytrocytów, leukocytów, płytek krwi lub dwóch dowolnych linii komórkowych. Objawy choroby związane więc będą z niedokrwistością, niskim poziomem leukocytów (leukopenią) i małopłytkowością.

Niedokrwistość manifestuje się bladością skóry, osłabieniem, problemami z koncentracją i uwagą, przyspieszeniem czynności serca (tachykardia). Małopłytkowość, spowodowana niskim poziomem płytek krwi, objawia się łatwym siniaczeniem, wybroczynami na skórze i błonach śluzowych, krwawieniami z dziąseł podczas mycia zębów, przedłużonym krwawieniem miesięcznym, a nawet krwawieniem z przewodu pokarmowego i innych układów.

Niskie leukocyty manifestują się częstymi infekcjami, zakażeniami grzybiczymi, ciężkim przebiegiem infekcji, zapaleniami płuc. Objawy są bardzo niespecyficzne. Niedokrwistość może występować również u chorych z niedoborem żelaza lub witaminy B₁₂. Utrudnia to postawienie szybkiej i prawidłowej diagnozy. Niekiedy pacjenci nie reprezentują żadnych objawów, a o obniżonych poziomach krwinek w badaniach dowiadują się przypadkowo, podczas rutynowej kontroli u lekarza.

Przebieg choroby u każdego pacjenta wygląda nieco inaczej. Zespół mielodysplastyczny u osób młodych ma bardziej agresywny przebieg niż u starszych chorych. Ponadto, w niektórych przypadkach dochodzi do transformacji choroby w ostrą białaczkę, która ma znacznie gorsze rokowanie niż inne rodzaje białaczek. Pacjenci ze znacznie obniżonymi wartościami leukocytów narażeni są na ciężki przebieg zakażeń.

Jak rozpoznać i jak leczyć zespół mielodysplastyczny?

Postawienie diagnozy dokonuje się na podstawie biopsji szpiku. Decydującym badaniem jest cytologiczna i histologiczna ocena szpiku, w którym uwidacznia się cechy dysplazji szpiku. Dodatkowo w badaniu krwi obwodowej rozpoznaje się obniżone wartości krwinek czerwonych, białych i/lub płytek krwi. Lekarz stawia diagnozę, również po wykluczeniu innych chorób przebiegających z niedokrwistością, małopłytkowością i obniżonym poziomem białych krwinek.

Leczenie zespołu mielodysplastycznego powinno być zindywidualizowane. Zależy ono od wieku chorego i jego stanu ogólnego oraz od typu MDS. Aby wybrać odpowiednie leczenie stosuje się tzw. skale rokownicze. Jedną z nich jest klasyfikacja IPSS, która bierze pod uwagę m.in. odsetek blastów w szpiku czy wynik badania genetycznego. W zależności od wyniku określane jest rokowanie pacjenta i rodzaj wdrożonej terapii.

Aktualnie, jedynym skutecznym sposobem leczenia MDS jest przeszczep szpiku. Dzięki niemu zastępuje się trwale uszkodzone komórki macierzyste, zdrowymi. Jednak nie każdy kwalifikuje się do zabiegu. Przeszczep szpiku to bardzo poważna operacja obarczona licznymi powikłaniami. Kwalifikowani do niej są pacjenci młodzi. Leczenie intensywne chorych, którzy nie mogą być poddani operacji polega na chemioterapii czy stosowaniu leków lipometylujących (azacytydyna, decytabina). Wczesne postacie choroby leczy się przetoczeniami krwi (w przypadku występującej ciężkiej niedokrwistości), czynnikami stymulującymi erytropoezę (dojrzewanie krwinek czerwonych) lub lenalidomidem.