Cyjanek – co to jest? Objawy zatrucia, pierwsza pomoc, leczenie

Co to jest cyjanek?

Cyjanek jest związkiem chemicznym o wzorze CN. W swojej postaci naturalnej występuje jako gaz oraz postać stała, na przykład jako białe kryształy soli cyjanku potasu.

Cyjanek jest stosowany w wielu procesach przemysłowych, w tym w fumigacji, galwanizacji oraz produkcji tworzyw sztucznych i barwników. Cyjanek jest silną trucizną dla ludzi i zwierząt, a narażenie na wysokie stężenie może być śmiertelne – wdychany może spowodować śmierć w ciągu kilku minut. Cyjanek działa poprzez zahamowanie zdolności organizmu do wykorzystania tlenu, powodując uduszenie się ofiary na poziomie komórkowym.

Cyjanek potasu – mechanizm działania

W kwaśnym pH żołądka cyjanek potasu rozkłada się na chlorek potasu i cyjanowodór (gazu o charakterystycznym zapachu gorzkich migdałów). W wodzie cyjanowodór ulega zaś dysocjacji na kation wodoru oraz anion cyjankowy. Zatrucie cyjankami polega na tworzeniu kompleksów anionów cyjankowych z trójwartościowym żelazem oksydazy cytochromowej. Zablokowany w ten sposób enzym, nie może przenosić elektronów do cząsteczkowego tlenu i tym samym nie może wytworzyć wodoru oraz energii, czyli substratów niezbędnych do reakcji komórkowych. W efekcie tego procesu, mimo przeprowadzanej wymiany gazowej, organizm dochodzi do niedotlenienia tkankowego. Najbardziej narażonymi tkankami organizmu na cyjanek potasu są tkanka mięśnia sercowego oraz tkanka nerwowa. W związku z upośledzeniem funkcji serca postępuje obniżenie ciśnienia krwi, a w dalszej kolejności nagła utrata świadomości i śmierć.

Zatrucie cyjankiem – przyczyny

Zatrucie cyjankiem występuje, gdy osoba jest narażona na toksyczną formę cyjanku. Może to nastąpić poprzez wdychanie, spożycie lub kontakt ze skórą.

Cyjanek sodu, cyjanek potasu i cyjanek wapnia stanowią zagrożenie dla życia i zdrowia pracowników, jeśli pomieszczenia nie są odpowiednio wentylowane oraz nie stosuje się środków ochrony układu oddechowego. Szczególnie narażeni są pracownicy branż, gdzie wykorzystuje się cyjanki, czyli w przemyśle farmaceutycznym czy do hartowania metali. Do zatrucia przez cyjanek potasu może również dojść w wyniku pożaru pianki poliuretanowej lub przez obecność sadzy w przedsionku nosa. W zamkniętym pomieszczeniu cyjanek o stężeniu 20 mg/m³ aspirowany przez kilka godzin wywoła jedynie niewielkie skutki uboczne i podrażni drogi oddechowe. Jednak już cyjanowodór w stężeniu 120mg/m³ spowoduje śmierć.

W historii ludzkości toksyczne działanie cyjanków niechlubnie wykorzystywano w komorach gazowych. W każdym domu także na pewno znajdziemy kilka substancji w składzie z cyjankami, m.in. środki do czyszczenia rur czy trucizny na gryzonie. Przepisy wspólnotowe dokładnie określają jakie środki można stosować w blokach mieszkalnych, aby uniknąć masowych zatruć.

Zatrucie cyjankiem – objawy

Charakterystycznym objawem dla zatrucia cyjankiem potasu jest zaróżowienie skóry występujące bez objawów sinicy. Przebiega ono przeważnie w 3 fazach, począwszy od duszności, ucisku w klatce piersiowej, utrudnionej mowy i kołataniu serca przez okres ciężkiego zatrucia z występowaniem drgawek, aż do okresu porażenia i spadku ciśnienia krwi. Piorunujące zatrucie cyjankiem prowadzi nawet do śmierci. Dawka śmiertelna dla inhalacyjnego zatrucia cyjankiem wynosi już 286 mg/m3. Śmierć następuje w takim wypadku już po 1 minucie.

Objawy zatrucia przez cyjanek potasu obejmują ból głowy, zawroty głowy, nudności, wymioty, szybki oddech i drgawki. Jeśli nie jest natychmiast leczony, zatrucie cyjankiem może prowadzić do nagłej utraty przytomności, śpiączki, a nawet śmierci. Leczenie zatrucia wywołanego przez cyjanek potasu polega na podaniu osobie tlenu i substancji hydroksykobalaminy jako leku.

Zatrucie cyjankiem – diagnostyka

Diagnoza w zatruciach cyjankami opiera się na rozpoznaniu charakterystycznych objawów w sytuacjach, w których możliwa była kontaminacja substancji cyjanku z otoczeniem, czyli omdlenia pracowników na produkcji wykorzystującej cyjanek potasu lub awaria w transporcie. Dodatkowo przy tego typu zatruciu w badaniach laboratoryjnych obserwować można silną kwasicę mleczanową. W EKG serca obserwuje się natomiast migotanie przedsionków i pobudzenie komorowe. Obecność cyjanku w postaci aerozolu i zatrucia organizmu, rozpoznaje się również poprzez występowanie poparzeń na skórze oraz podrażnienie błon śluzowych.

Zatrucia cyjankiem – leczenie

Osobę, u której podejrzewamy, że doszło do zatrucia przez cyjanek potasu, należy jak najszybciej ewakuować z miejsca wypadku i zadzwonić po pomoc. W ciężkich zatruciach od śmierci może uratować tylko szybkie podanie odtrutki w szpitalu.

Główną odtrutką jest wspomniana wcześniej hydroksykobalamina – lek, który wypiera cyjanki z połączeń z oksydazą chromową. Równocześnie podaje się poszkodowanemu tlen. Należy się powstrzymać od reanimacji metodą „usta-usta” w celu uniknięcia wtórnego zainhalowania cyjanku przez ratownika.

Zatrucie cyjankiem – zanim nadejdzie pomoc

W trakcie oczekiwania na przyjazd karetki poszkodowanego, u którego podejrzewamy zatrucie przez cyjanek potasu, po przeniesieniu w bezpieczne miejsce należy rozebrać z odzieży wierzchniej. W przypadku zlokalizowania miejsca poparzenia cyjankiem należy obmyć skórę z wodą i założyć jałowy opatrunek. Poszkodowany powinien oczekiwać w spokoju w bezpiecznym miejscu, w odległości od źródła zatrucia.